«اُکتاوی‌خوانی» در هنر تلاوت قرآن + فیلم

به گزارش ایکنا، این مجموعه آموزشی به درخواست خبرگزاری قرآن با تدریس رضا روانبخش، کارشناس حوزه موسیقی و مدرس آواز اصیل ایرانی تهیه شده است.

قسمت سی‌‌و‌یکم: بررسی موضوع اکتاوی‌خوانی در هنر تلاوت

در جلسه گذشته، ردیفی از تلاوت که نسبتاً ریسک کمتری نیز به لحاظ صوتی داشت، ارائه شد که اوج‌گیری در این نوع ردیف‌خوانی از درجه چهارم نتی بود که آغاز کرده بودیم.

در این جلسه نوع دیگری از ردیف را که بسیار مصطلح است و اغلب قاریان قرآن کریم نیز از آن استفاده می‌کنند، بیان می‌کنیم که عموماً به این نوع ردیف‌خوانی، «اُکتاوی ‌خواندن» گفته می‌شود.

این نوع ردیف‌خوانی نیازمند بیش از دو اکتاو صدا است؛ چراکه در برخی ملودی‌ها در هنگام ارائه بم صدا، به پایین‌تر از نت اول یک مقام اشاراتی می‌شود و در اوج صدا نیز در درجه پانزدهم، ملودی‌هایی وجود دارند که صدا برای اجرای آن از دو اکتاو نیز بالاتر می‌رود.

البته اجرای به این صورت نیز ریسک خیلی بالایی دارد؛ چراکه در حین تلاوت به اصطلاح شابلون کوک صدا تغییر می‌کند و عموماً نیز بالاتر می‌افتد. یعنی برای مثال اگر مقامی را از نت «دو» آغاز کرده و ترتیب ردیف‌ها را اجرا کنیم، در ادامه متوجه می‌شویم که موقع بازگشت، به نت «دو» نرسیدیم و ممکن است نیم یا یک پرده بالاتر از آن قرار داشته باشیم که این امر کار را سخت‌تر می‌کند به این معنی که اگر برای طراحی و اجرای ملودی‌های خود به دو اکتاو و دو پرده نیاز داشتیم، متوجه می‌شویم که به دو اکتاو و سه یا چهار پرده نیاز داریم.

به همین دلیل افرادی که دارای وسعت صوتی کمتر از دو اکتاو هستند، نباید این نوع ردیف‌خوانی را اجرا کنند، بلکه باید به ردیف‌هایی مراجعه کنند که نیاز به وسعت صوتی کمتر از دو اکتاو دارد.

مرحوم استاد مصطفی اسماعیل یکی از مشهورترین قاریانی است که عموماً این نوع ردیف‌خوانی «اکتاوی‌خوانی» را در تلاوت خود به کار می‌گیرد. اگر تلاوت‌های مرحوم مصطفی اسماعیل را شنیده باشیم، متوجه می‌شویم که ایشان برای اینکه نت‌های بالاتر را گرفته و اجرا کند، از کف صدا نیز مقداری پایین‌تر می‌آید و به همین دلیل می‌شنویم که نفس‌های اولیه‌ای که وی تلاوت می‌کند، اغلب فاقد کیفیت صوتی است.

اگر بخواهیم این نوع ردیف‌خوانی را برای صدای باریتون توضیح دهیم، قاعدتاً باید از بیات «لا» یعنی از نت «لا» اکتاو دوم آغاز کنیم و بعد به اکتاو بعدی رفته و فضاهای بالا را اجرا کنیم. ولی چون این نوع ردیف‌خوانی وسعت صوتی بیش از دو اکتاو لازم دارد، باید صدا را پایین‌تر گرفته و به اصطلاح بم صدا را شهید کرده و کیفیت آن را مقداری پایین آوریم تا بتوانیم قسمت‌های بالایی صدا را اجرا کنیم.

ردیفی که طی این جلسه برای صدای باریتون و جهت ارائه به علاقه‌مندان درنظر گرفته شده است، به جای اینکه از بیات «لا» آغاز شود، از بیات «سل» آغاز می‌‌شود؛ چراکه اگر مقداری بم صدای خود را تقویت کنیم، بهتر از این است که تلاوت ما در صداهایی بالایی که اصلی‌ترین قسمت تلاوت را شکل می‌دهد، خراب شود.

علاقه‌مندان می‌توانند روزهای شنبه، دوشنبه و چهارشنبه، ساعت ۱۷ شاهد انتشار این فیلم همراه با متن آن در سایت ایکنا و در شبکه‌های اجتماعی iqnanews@ باشند.