مقدمه‌ای بر مدلاسیون و ترکیبات مقامات در هنر تلاوت قرآن کریم + فیلم
بیست‌وچهارمین قسمت از مجموعه آموزشی مقامات در هنر تلاوت قرآن به طرح مقدمه‌ای از بحث مدلاسیون و ترکیبات مقامات در هنر تلاوت قرآن کریم اختصاص دارد که با تدریس رضا روانبخش، کارشناس حوزه موسیقی و مدرس آواز اصیل ایرانی، معرفی می‌شود.
به گزارش ایکنا، این مجموعه آموزشی به درخواست خبرگزاری قرآن با تدریس رضا روانبخش، کارشناس حوزه موسیقی و مدرس آواز اصیل ایرانی، تهیه شده است.
قسمت بیست‌وچهارم: مقدمه موضوع مدلاسیون و ترکیبات مقامات در هنر تلاوت
طی جلسات گذشته، در باب مقامات موسیقایی و چگونگی تشکیل این مقامات و ساختار آن‌ها که از اجزاء کوچکتری مانند سه‌تایی‌ها، چهارتایی‌ها و پنج‌تایی‌ها ایجاد می‌شدند، صحبت کردیم. همچنین، در ادامه این جلسات نیز نمونه‌های عملی این مقامات با آیات قرآنی اجرا شد.
در این جلسه و جلسات آتی وارد بحث جدیدی با عنوان «مدلاسیون»، «مرکب‌خوانی» و «ترکیبات مقامات در هنر تلاوت قرآن کریم» می‌شویم که می‌توان از آن به عنوان دوره عالی در هنرهای آوایی نیز یاد کرد.
واژه مدلاسیون به معنای تغییر گام موسیقایی و تونالیته مربوط است. خود واژه تونالیته نیز که واژه‌ای فرانسوی است، دارای معنای بسیار عمیقی است و در موسیقی ایرانی از آن با عنوان «مایه» یاد می‌شود.
اگر بخواهیم تعریفی مختصر از تونالیته ارائه دهیم، باید اشاره کنیم که تونالیته کیفیت صوتی ناشی از به کارگیری نت‌ها در یک گام موسیقایی است. ترکیبات مقامات در هنر تلاوت قرآن کریم که قاریان پس از اینکه مقداری در بحث الحان پیشرفت می‌کنند، بدان می‌پردازند، به این صورت است که نوعی تغییر مقام یا تغییر گام (مدلاسیون) در مقامات قرآنی انجام می‌دهند.
برای مثال یک قاری فرازی از قرآن کریم را با مقام بیات اجرا می‌کند، ولی در مقطعی از تلاوت خود بنا به اقتضائاتی این مقام را به مقام عجم تغییر می‌دهد. اینکه این ترکیب مقامات چگونه صورت بگیرد تا به ساختار موسیقایی تلاوت لطمه‌ای وارد نشود، همان هنر ترکیب مقامات است که قاریان باید بیاموزند.
ترکیب مقام در هنر تلاوت قرآن کریم به سه دلیل عمده صورت می‌گیرد. دلیل اول اینکه برخی مواقع مفاهیم آیات در یک کلام تغییر می‌کند که به همین دلیل قراء مجبور هستند تا مدلاسیون را انجام دهند. دلیل دوم به خاطر دوری از یکنواختی موسیقایی و دلیل سوم نیز جهت ارائه همه توانمندی‌های صوتی و لحنی است که ترکیب مقامات انجام می‌شود.
در توضیح دلیل اول برای ترکیب مقامات باید اشاره کرد که برای مثال در یک تلاوت که راجع به آیات مربوط به توصیف جهنم و احوال دوزخیان است، بلافاصله بحث بهشتیان و نعمت‌های بهشتی مطرح می‌شود که بهتر است برای تلاوت این دو فراز، مقام را تغییر دهیم. البته می‌توانیم با تغییر کیفیت صوت نیز این مفاهیم را به مخاطبان القا کنیم، ولی در حال حاضر تنها به بحث تغییر مقامات می‌پردازیم که برای القای مفاهیم از آن بهره گرفته می‌شود. برای مثال اگر یک قاری مباحث مربوط به دوزخ را در مقام صبا تلاوت می‌کند، می‌تواند مباحث مربوط به بهشت را در مقام عجم یا نهاوند اجرا کند.
همچنین، برای دوری از یکنواختی موسیقایی که دلیل دوم تغییر مقامات در هنر تلاوت قرآن کریم است، برخی مواقع مشاهده می‌شود که هنگامی که یک قاری برای دقایق زیادی از یک مقام استفاده می‌کند، یک نوع حس یکنواختی برای مخاطبان ایجاد می‌شود که برای خروج از این حالت می‌توانیم مدلاسیون انجام داده و از یک مقام به مقام دیگر برویم.
همچنین، در زمینه ارائه تمام توانمندی‌های صوتی و لحنی در هنر تلاوت نیز که دلیل سوم برای مدلاسیون و تغییر مقام در هنر تلاوت است، باید اشاره کنیم که یک قاری می‌تواند برای ارائه دادن تمامی تبحر خود به مخاطبان و اجرای تمامی نغمه‌ها و گوشه‌های موسیقایی مقامات مختلف، اقدام به اجرای مدلاسیون و تغییر مقام کند.
البته این امر تنها به مدلاسیون و و رفتن از مقامی به مقام دیگر ختم نمی‌شود، بلکه ممکن است گاهی یک قاری قرآن مقامی را در کوک پایین اجرا کند و برای اینکه بتواند تمامی توانمندی صوت و لحن خود را به مستمعان القا کند، همان مقام را در کوک بالا اجرا کند. یک قاری قرآن مبرز باید مدلاسیون را به خوبی انجام دهد و برای اینکه بتواند تمامی الگوهای لحنی و گوشه‌ها و نغمات را اجرا کند نیاز دارد تا مدلاسیون و مرکب‌خوانی را در دستور کار خود قرار دهد.
پس عموماً ترکیبات مقامات به این صورت است که لزوماً تغییر مقام به معنای حرکت از یک مقام به مقام دیگر نیست، بلکه ممکن است که یک قاری برای مثال مقام بیات را در پرده نت «ر» بخواند و در حین تلاوت خود این مقام را به بیات «سل» تبدیل کند یعنی مقام را تغییر نداده ولی برای القای معانی و ارائه توانمندی‌های صوتی و لحنی خود کوک را در یک مقام تغییر دهد.
یادآوری می‌شود، این ایام روزهای شیوع کروناویروس و ایجاد وضعیت خاص در کشور از جمله توصیه اکید به مردم برای حضور در خانه و تردد حداقلی در سطح معابر عمومی است. این شرایط و فرصت ایجاد شده می‌طلبد در فضای مجازی نیز مطالب و محتوای مناسب تهیه و منتشر شود. فیلم‌های ارائه نکات آموزشی مقامات و الحان در هنر تلاوت قرآن نیز در همین راستا منتشر می‌شود که شاهد انتشار بیست و چهارمین قسمت هستیم.
علاقه‌مندان می‌توانند روزهای شنبه، دوشنبه و چهارشنبه، ساعت ۱۷ شاهد انتشار این فیلم همراه با متن آن در سایت ایکنا و در شبکه‌های اجتماعی iqnanews@ باشند.
انتهای پیام
