منش امام(ره) در تفسیر بیشتر جنبه هدایتی و تربیتی آیات بوده است
شعب خارجی: منش امام خمینی(ره) در تفسیر، بیشتر جنبه‌های هدایتی و تربیتی آیات بوده و ایشان همانند دیگر مفسران شیعی در صدد بیان نکات علمی و ادبی و آرای مفسران مختلف و جرح و تعدیل دیدگاه‌های آنان نبوده است.
معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با همکاری مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) قصد دارد ضمن برگزاری همایش بین‌المللی «قرآن و امام خمینی(ره)»، به بررسی موضوعاتی نظیر اصول، مبانی و روش تفسیری قرآن از منظر امام خمینی(ره) و جایگاه و نقش قرآن در اندیشه نظری و سیره اجتماعی و سیاسی امام خمینی(ره) بپردازند. در همین راستا، خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) در گفتوگو با صاحب‌نظران به بررسی ابعاد اندیشه قرآنی امام خمینی(ره) می‌پردازد.
احیای تعالیم وحی؛ اساس حرکت انقلابی امام خمینی(ره)
علی‌اکبر ضیائی، رایزن فرهنگی ایران در مالزی در گفتوگو با ایکنا، با بیان اینکه برگزاری همایش «قرآن و امام خمینی(ره)» از اهمیت زیادی برخوردار است، گفت: اساس حرکت امام خمینی(ره) برای مبارزه با نظام طاغوت و بنیانگذاری حکومت اسلامی، احیای تعالیم وحی بوده است.
وی بیان کرد: امام خمینی(ره) اعتقاد راسخ داشتند که قرآن کریم، این کتاب مقدس برای خواندن در مجالس ترحیم نازل نشده و باید زمینه را برای یک انقلاب فرهنگی قرآنی بر اساس آموزه‌های اهل بیت(ع) فراهم کرد.
رایزن فرهنگی ایران در مالزی افزود: یادآوری این موضوع در زمانی که کمتر از چهار دهه از ظهور انقلاب اسلامی گذشته است از این جهت مهم است که بدانیم برای چه منظوری مردم به رهبری امام خمینی(ره) قیام کردند و هدف از این همه مبارزات و سختی‌ها چه بوده است و در آینده نیز باید به دنبال کدام هدف حرکت کنیم.
ضرورت دعوت از شخصیت‌های منتقد در همایش «قرآن و امام خمینی(ره)»
ضیائی، ضمن توصیه به برگزارکنندگان همایش قرآن و امام خمینی(ره) به‌منظور دعوت از شخصیت‌های متفکر جهان اسلام از گرایش‌های مختلف و حتی منتقد، اظهار کرد: بسیاری از این متفکران تحت تأثیر رسانه‌های غربی و شیعه‌هراسی قرار دارند و شنیدن سخنان آنان و پاسخ به آنها در جلسات و کمیته‌های تخصصی اهمیت زیادی دارد و باید زمینه را برای انتقال پیام امام(ره) به گروه‌های مختلف اسلامی و منتقدان فراهم آورد.
وی عنوان کرد: دیدگاه‌های اصولی امام بسیار محکم است و حضور شخصیت‌های مختلف با داشتن زاویه دید متفاوت می‌تواند از نقاط قوت همایش محسوب شود. همچنین ترجمه مقالات و انجام مصاحبه‌های متعدد با شرکت‌کنندگان و نشر آنها در شبکه‌های اجتماعی نیز از دیگر امور ضروری در برگزاری این همایش می‌تواند باشد.
رایزن فرهنگی ایران در مالزی با اشاره به جایگاه آموزه‌های قرآنی در گفتار و رفتار امام خمینی(ره)، گفت: سیره علمی و عملی حضرت امام(ره) بر این استوار بود که این کتاب آسمانی در زندگی فردی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و حتی مناسبت‌های بین‌المللی تطبیق داده شود و تعالیم وحی در همه ابعاد بشری به‌عنوان غایت حرکت انبیاء(ع) که همان تعالی انسان و تخلق به اخلاق‌الله و تحقق صفات الهی در ذات انسانی است، محقق شود.
وی با بیان اینکه تحقق این صفات در فرد فرد انسان‌ها، جامعه متخلق به اخلاق الهی را به دنبال دارد، تصریح کرد: جامعه‌ای که هدفش السیر الی‌الله است، بدیهی است که به‌دنبال استکبار و استعمار انسان‌ها نمی‌رود و به یاری مظلومان جهان همت می‌گمارد و به این ترتیب فلسفه سیاسی حکومت اسلامی شکل می‌گیرد.
انتقال معانی قرآن براساس درک و فهم مردم
ضیائی گفت: نکته‌ای که ایشان در نوشته‌های خود بر آن تأکید کردهاند، نازل بودن قرآن است، یعنی آن معانی رفیع که دارای بطون و لایه‌های مختلف است باید نازل شود تا برای مردم بر اساس سطح درک و فهم آنان قابل هضم شود.
وی افزود: روایت «الانْبِیَآءِ أُمِرْنَا أَنْ نُکَلِّمَ النَّاسَ عَلَی قَدْرِ عُقُولِهِمْ؛ ما جماعت پیغمبران مأموریم که با مردم به میزان عقل‌ها و ادراکات خودشان سخن گوئیم»، تعبیر روائی همین سخن امام(ره) است که وحی دارای بطون مختلفی است و از مقام اصلی خود تنزل کرده و بر قلب و لسان انبیاء(ع) جاری شده است تا برای انسان قابل درک بوده و بتواند به آن عمل کند.
رایزن فرهنگی ایران در مالزی با بیان اینکه آثار امام راحل آکنده از آیات قرآنی است، عنوان کرد: قرآن کریم محور اساسی و بنیان تفکرات امام خمینی(ره) به‌شمار می‌آید؛ اما باید دانست که ایشان در تفسیر آیات قرآنی بر اساس اصول علمی تفسیر وارد می‌شدند.
امام(ره) استفاده‌های عرفا و فلاسفه از قرآن را تفسیر به رأی نمی‌دانستند
علی‌اکبر ضیائی ادامه داد: اگر ایشان در کتب عرفانی و فلسفی آیاتی را نقل می‌کردند از باب استشهاد و تداعی معانی بوده است و با استفادات عرفا و فلاسفه از قرآن کریم در صورتی که مستلزم تحمیل عقیده نباشد و با دلایل عقلی و نقلی نیز سازگاری داشته باشد، مخالف نبودند و آنها را تفسیر به رأی نمی‌دانستند.
ضیائی تصریح کرد: امام خمینی در فرازی از مباحث قرآنی خود در دفاع از برخی از تأویلات عرفا آورده‌اند که این دست از تأویلات را اساساً نباید تفسیر تلقی کرد تا احیاناً شائبه تفسیر به رأی به نظر آید. بلکه آنها را باید از قبیل استلهام و استخراج لوازم گفتار الهی دانست. من این موضوع را در کتاب «نهضت فلسفی امام خمینی(ره)» به تفصیل بیان کرده‌ام.
وی بیان کرد: گفتار امام در این باره چنین است « … استفادات اخلاقی و ایمانی و عرفانی به هیچ وجه مربوط به تفسیر نیست تا تفسیر به رأی باشد. مثلاً اگر کسی از کیفیت مذاکرات حضرت موسی(ع) با خضر و کیفیت معاشرت آنها و شدّ رجال حضرت موسی، با آن عظمت مقام نبوت، برای به‌دست آوردن علمی که پیش او نبوده، و کیفیت عرض حاجت خود به حضرت خضر ـ به‌طوری که در کریمه‌ی شریفه‌ی «هل اتبعک علی ان تعلمن مما علمت رشداً» مذکور است - و کیفیت جواب خضر، و عذرخواهی‌های حضرت موسی، بزرگی مقام علم، و آداب سلوک متعلم با معلم را که شاید بیست ادب در آن هست، استفاده کند، این چه ربط به تفسیر دارد تا تفسیر به رأی باشد. بسیاری از استفادات قرآن از این قبیل است. در معارف، مثلاً اگر کسی قول خدای تعالی «الحمدلله رب العالمین» که حصر جمیع محامد و اختصاص تمام اثنیه است که حق تعالی، استفاده توحید افعالی کند و بگوید از آیه شریفه استفاده شود که هر کمال و جمال و هر عزت و جلالی که در عالم است و چشم احول و قلب محجوب را از خود چیزی نیست، و لهذا محمدت و ثنا خاص به حق است و کسی را در آن شرکت نیست، این چه مربوط به تفسیر است تا اسمش تفسیر به رأی باشد یا نباشد. الی غیر ذالک از اموری که از لوازم کلام استفاده شود که مربوط به تفسیر به هیچ وجه نیست».
رایزن فرهنگی ایران در مالزی با اشاره به روش تفسیری امام خمینی(ره) به‌ویژه با توجه به تفسیر ایشان از سوره حمد، گفت: بسیاری از مطالبی که در تفسیر سوره حمد آورده شده است با نوع تفاسیر مصطلح متفاوت است و شاید بتوان گفت که حضرت امام(ره) در این تفسیر ضمن بیان نکات مهم آیات، دیدگاه‌های عرفانی و فلسفی خویش را نیز با استشهاد به آیات سوره حمد بیان کردهاند که بر اساس دیدگاه امام راحل چنین استفاده‌هایی ذاتا در حوزه تفسیر وارد نمی‌شود.
منش امام(ره) در تفسیر، بیشتر جنبه‌های هدایتی و تربیتی آیات بوده است
ضیائی بیان کرد: منش امام(ره) در تفسیر، بیشتر جنبه‌های هدایتی و تربیتی آیات بوده است و همانند شیخ طوسی و علامه طباطبائی و دیگر مفسران شیعی در صدد بیان نکات علمی و ادبی و آرای مفسران مختلف و جرح و تعدیل دیدگاه‌های آنان نبوده است.
رایزن فرهنگی ایران در مالزی ادامه داد: امام خمینی(ره) به نکات اجتماعی آیات در شکل‌گیری جامعه قرآنی توجه زیادی داشته‌اند و همچون ابن عربی و قونوی به گونه‌ای سخن نمی‌گفته است که فهم آن برای عموم دشوار باشد؛ همچنین عمومی کردن مفاهیم عرفانی گرفته شده از آیات قرآنی و روایات اهل بیت(ع) از ویژگی‌های ایشان در تفسیر بود.
عملی‌کردن تعالیم قرآن در همه جوانب زندگی
وی با اشاره به فعالیت‌های سیاسی امام(ره) و نحوه مدیریت ایشان در نظام جمهوری اسلامی ایران برگرفته از قرآن و آموزه‌های قرآنی، گفت: امام راحل در وصیت‌نامه خود درباره خارج کردن قرآن از زندگی، سیاست و جامعه چنین می‌فرمایند «هرچه این بنیان کج به جلو آمد کجی‌ها و انحراف‌ها افزون شد تا آنجا که قرآن کریم را که برای رشد جهانیان و نقطه جمع همه مسلمانان؛ بلکه عائله بشری از مقام شامخ احدیت به کشف تام محمدی(ص) تنزل کرد که بشریت را به آنچه باید برسند، برساند و این ولیده علم الاسماء را از شر شیاطین و طاغوت‌ها رها کند و جهان را به قسط و عدل رساند..... که قرآن این کتاب سرنوشت‌ساز، نقشی جز در گورستان‌ها و مجالس مردگان نداشت و ندارد و آنکه باید وسیله جمع مسلمانان و بشریت و کتاب زندگی آنان باشد، وسیله تفرقه و اختلاف گردید و یا به کلی از صحنه خارج شد».
ضیائی بیان کرد: در این فراز از سخنان امام خمینی(ره) می‌بینیم که ایشان قرآن را مایه وحدت امت اسلامی و کتاب زندگی فردی و اجتماعی بشر می‌دانند و این امر در وصیت الهی و سیاسی امام به‌عنوان مانیفست انقلاب اسلامی آورده شده است و دورنمای نظام اسلامی باید تحقق همین امر یعنی عملی کردن دستورهای قرآنی در همه جوانب زندگی انسانی باشد.
انتقال این افکار عالمانه ار حضرت امام خمینی (ره ) در مورد وحدت و نقش قرآن در وحدت مسیر روشنی برای نسل جوان خواهد بود. تشکر از عزیزانی چون جناب دکتر ضیاییو دیگر رهروان این مسیر الهی.