اختلاف در اندیشه سیاسی اسلامی با عدم تمایز بین دو مفهوم مشورت و شورا
مدرس و پژوهشگر حوزه علمیه با بیان اینکه خیلی از بزرگان معتقدند که آیات شورا در قرآن، لزومی در تبعیت ندارد، اظهار کرد: این در حالی است که برخی هم گفته‌اند تبعیت در آن نهفته است؛ به نظر بنده چون دائماً خلط بین شورا و مشورت صورت می‌گیرد به نتیجه نهایی هم نمی‌رسیم و همین موضوع باعث ایجاد اختلاف در اندیشه و فقه سیاسی اسلامی شده است.
به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدهادی پیشوایی؛ مدرس و پژوهشگر حوزه علمیه، ششم آذرماه در كرسی علمی ترويجی «خلط شورا و مشورت در فقه سیاسی و تأثیر آن بر فقه و اندیشه سیاسی در اسلام» با اشاره به آیات شورا در قرآن با طرح این پرسش که آیا تبعیت از مشاور لازم است یا خیر؟ گفت: قرآن کریم فرموده است: فَبِمٰا رَحْمَةٍ مِنَ اَللّٰهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ اَلْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اِسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شٰاوِرْهُمْ فِي اَلْأَمْرِ فَإِذٰا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اَللّٰهِ إِنَّ اَللّٰهَ يُحِبُّ اَلْمُتَوَكِّلِينَ؛ برخی درباره مشورت در این آیه و آیات دیگر گفته‌اند این تعبیر امری ارشادی و برخی گفته‌اند الزامی است. البته امر ارشادی باشد یا الزامی این سؤال وجود دارد که آیا لزومی بر تبعیت دارد یا خیر.
وی با بیان اینکه خیلی از بزرگان معتقدند که لزومی در تبعیت ندارد، اظهار کرد: این در حالی است که برخی هم گفته‌اند تبعیت در آن نهفته است؛ به نظر بنده چون دائماً خلط بین شورا و مشورت صورت می‌گیرد به نتیجه نهایی هم نمی‌رسیم. تقریباً جز چند نفر از علمای شیعه بین این دو تفاوت گذاشته‌اند، از جمله کسانی که میان این دو تعبیر فرق گذاشته‌اند، آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی است. ایشان معتقد است که مشورت ناظر به مجلس شورای اسلامی است و شورا در آیه مورد بحث ناظر به شورا است.
پیشوایی با بیان اینکه آقای منتظری هم بحث مبسوطی در این باره داشته است، گفت: ما دو مفهوم شورا و مشورت را داریم. مفاهیم تا حدودی زیادی ارتکازی هستند و به همین ارتکاز اکتفا شده است لذا ابعاد این تمایز به خوبی بررسی نشده است.
وی با اشاره به رابطه شورا و مشورت، افزود: در مورد مشاور تقریباً همه گفته‌اند لزوم تبعیت ندارد ولی در بحث شاورهم فی الامر آیت‌الله موسوی خلخالی می‌گوید لزوم تبعیت دارد و اگر نباشد لغو است. البته اکثر بزرگان مانند آیت‌الله جوادی آملی و مرحوم مصباح یزدی می‌گویند شورا لزوم تبعیت ندارد.
پژوهشگر و مدرس حوزه علمیه با طرح چرایی خلط بین مشورت و شورا، اضافه کرد: خیلی اوقات مشورت به داعی سؤال از رأی صورت می‌گیرد؛ مثلاً وقتی یک بیمار می‌خواهد دارویی بخورد گفته می‌شود برو با دکتر مشورت کن و اگر او به تو الزام کرد باید تبعیت کنی یا گفته می‌شود با پدرت مشورت کند و اگر الزامی دارد تبعیت کن. اما در مواردی از جمله در آیه گفته شده است که برو با مردم مشورت کن. استدلال کسانی چون آقای خلخالی این است که وقتی خدا به پیامبر(ص) فرمود با مردم مشورت کن به دنبال آن تبعیت هم وجود دارد.
پیشوایی افزود: در بحث مشاوره پیامبر(ص) با مردم، اهل سنت مطرح می‌کنند که ایشان بسیار زیاد اهل مشورت بود تا رؤسای قبایل مثلاً بار برخی امور را بر عهده بگیرند لذا پیامبر مشورت داشتند ولی ماحصل بحث این است که مشورت و شورا دو چارچوب مجزایی دارند که در موارد زیادی و افراد زیادی این دو را با هم خلط کرده‌اند. اگر در فقه سیاسی ما مبانی این دو متمایز شده بود اختلافات و مسائل حاشیه‌ای از بین می‌رفت و راحت‌تر می‌توانستیم اندیشه سیاسی و فقه سیاسی اسلامی را دنبال کنیم.
لزوم تمایز مفهومی و معنایی بین مشورت و شورا
در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین ذبیح‌الله نعیمیان، استاد حوزه و ناقد با بیان اینکه باید دغدغه ایشان که در بحث وجود داشت به صورت روشمند دنبال شود، گفت: ممکن است گفته شود برخی فقها خلاف رویه لغویون و عرف زمانه جعل اصطلاح کرده‌اند و معنای متفاوتی از بحث شورا را ارائه کرده‌اند و در اینجا می‌توان به معنای لغوی و اصطلاحی بازگشت داشت.
وی با بیان اینکه ممکن است عرف زمانه امام صادق(ع) با دوره پیامبر(ص) متفاوت باشد، افزود: در این صورت شورا ممکن است در عرف مردم با متشرعه تفاوت کند و یا عرف هر دورانی با دوران دیگر تمایز پیدا کند لذا در بحث ارائه‌دهنده این بحث روشن نشد از این رو باید مفاهیم به خوبی تبیین شوند تا ببینیم این دو واقعاً دو معنای مختلف هستند یا خیر؟
نعمتیان با تأکید بر تبارشناسی معنایی و با بیان اینکه فرایند و روش موضوعات نوظهور با موضوعات گذشته تفاوت دارد، اظهار کرد: مثلاً وقتی سخن از خمر می‌شود خمر در مکه، عمدتاً خمر از انگور است و خمر در مدینه عمدتاً خرمایی است اما موضوعات نوظهور هر چند عنوان‌هایی دارند ولی باید با توجه به واقعیات بیرونی معنا شوند. الان مفهوم شورا یک واقعیت اعتباری است یا اینکه واقعیتی وجود دارد و بعد ما آن را نامگذاری کرده‌ایم به تعبیر دیگر در دوره مدرن مفهومی به نام شورا داریم که امری بشر و دائمی است و همه انسان‌ها از ملکه سبا گرفته تا ترامپ این کار را می‌کنند.
نعیمیان با بیان اینکه مجلس و حزب و ... همه فراورده‌های تمدنی جدید هستند، تصریح کرد: اینها مبتنی بر قرارداد اجتماعی است و قرارداد اجتماعی هم به همان مفهومی نیست که در قرآن آمده است؛ مثلاً حزب در معنای امروزی به معنای حزبی نیست که در قرآن آمده است لذا نباید خلط مفهومی صورت بگیرد.
انتهای پیام
