حضور مولفه‌های تمدن‌ساز اسلام در ازدواج‌های ائمه(ع)
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ضمن اشاره به اینکه حرکت پیامبر(ص) حرکت تمدنی بود، توضیح داد چگونه ائمه(ع) در ازدواج‌های خودشان مولفه‌های تمدن‌ساز اسلامی را لحاظ می‌کردند.
به گزارش ایکنا، نشست علمی «منزلت و نقش مادران اهل بیت(ع) و امامان شیعه در تمدن اسلامی» صبح امروز 30 مهر در دانشگاه الزهرا تهران برگزار شد.
در این نشست حجت‌الاسلام و المسلمین حمیدرضا مطهری؛ هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی سخنرانی کرد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید؛
پرداختن به مادران ائمه یکی از ضروریاتی است که لازم است مورد توجه ویژه قرار بگیرد. اسلام جایگاه ویژه‌ای برای زنان قائل شده ولی در اینکه زنان در طول تاریخ مورد بی‌توجهی قرار گرفتند تردیدی وجود ندارد. در همین راستا می‌خواهم درباره آثار تمدنی ازدواج‌های ائمه نکاتی مطرح کنم. اگر بخواهیم نگاه تمدنی به زندگانی ائمه با نگاه به همسران ائمه داشته باشیم اولین نکته این است که زندگانی ائمه ادامه جامعه‌ای است که پیامبر(ص) ترسیم کردند. پیامبر(ص) به دنبال آرمانشهری بودند که نمونه آن را در مدینه می‌توانیم ببینیم یعنی آرمانشهر ایشان در مدینه النبی شکل گرفته است. اگر حرکت پیامبر(ص) ادامه پیدا می‌کرد شاید آرمانشهر اسلامی شکل می‌گرفت ولی این اتفاق نیفتاد.
راهبرد اصلی پیامبر(ص) را می‌توان راهبرد تمدنی دانست که با معیارهای دینی برای ساختن و تشکیل آرمانشهر اسلامی در پیش گرفته بود. در این آرمانشهر اسلامی که پیامبر(ص) دنبالش بود انسانیت حاکم بود. طبیعتا این راهبرد پیامبر(ص) در زندگانی دیگر ائمه هم همچنان ادامه پیدا کرد که به صورت مشخص تا پایان عصر حضور این وضعیت را می‌توانیم در همه ابعاد ببینیم که من فقط به بعد ازدواج ائمه تمرکز می‌کنم.
اگر بخواهیم به مولفه‌های تمدنی ازدواج ائمه نگاه کنیم یکی از مهمترین مولفه‌های اسلامی تکریم انسان است تکریمی که برگرفته از قرآن کریم است. در جامعه مسلمانان به تناسب آنچه پیش از اسلام در جامعه عربی وجود داشت نگاه جالبی به زن وجود نداشت و جایگاهی برای زن متصور نمی‌شدند. گرچه پیامبر(ص) تلاش کرد این نگاه را برگرداند ولی مسیر از رحلت پیامبر(ص) تغییر پیدا کرد یعنی ریل‌گذاری پیامبر(ص) به مسیر دیگری رفت. این سبب میشود یک مقدار انحراف را در جامعه ببینیم از همین منظر می‌توان ازدواج ائمه با افراد مختلف را برخاسته از نگاهی اینچنینی یعین برخاسته از تکریم انسان دانست.
حاکمیت پس از پیامبر(ص) حاکمیتی متعصبانه بود و تعصب خاصی نسبت به جامعه عرب و حتی در عرب به قریش وجود داشت. از این رو در میان ائمه از عصر امیرالمومنین(ع) ازدواج‌هایی با زنانی خارج از قریش دیده میشود و این جریان ادامه دارد تا دوران امام صادق(ع) که تحول دیگری شکل می‌گیرد و از این زمان شاهدیم تمام مادران ائمه کنیز هستند. معمولا ائمه اگر با کنیزی ازدواج می‌کردند آن را آزاد می‌کردند و بعد از آزادی ازدواج می‌کردند ولی مادران ائمه(ع) را آزاد نکردند یعنی مادران ائمه در حالت کنیزی برای ائمه فرزندی به دنیا آوردند. یکی از مهمترین نکاتی که باید در این زمینه به آن توجه داشت تکریم انسان است یعنی امام می‌خواهد اشاره کند این کنیز با فرد غیر کنیز هیچ تفاوتی ندارند.
یکی دیگر از مولفه‌ها سرمایه اجتماعی است؛ ایجاد سرمایه از مهمترین نکاتی است که می‌توانیم در ازدواج‌های ائمه ببینیم. یکی از مهمترین نکاتی که پیامبر(ص) دنبالش بود ایجاد سرمایه اجتماعی مهمی بود که با اتکا به آن حاکمیت خودش را پیش ببرد. ائمه(ع) نیز از راهکارهایی در این راستا استفاده کردند که یکی از آنها ازدواج بود. در ادامه می‌توان گفت جهانی اندیشیدن یکی دیگر از مولفه‌های تمدنی اسلامی که حضور این مولفه را نیز در ازدواج ائمه شاهد هستیم.
زن می‌تواند فرهنگساز بنیان‌های اخلاقی جامعه باشد
در ادامه نشست شهلا بختیاری؛ هیئت علمی دانشگاه الزهرا سخنرانی کرد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید؛
در آموزه‌های اسلامی و روایات توصیه‌های بسیاری در مورد جایگاه و وظایف زنان بیان شده است از جمله اینکه بنیان‌های اخلاقی را یک زن می‌تواند فرهنگسازی کند. همچنین تصویری که از جهاد زنان ترسیم میشود بسیار تصویر خاصی است و همسو با جهاد مردان قرار می‌گیرد، خصوصا آنجا که از نیک همسرداری یک زن صحبت میشود. به عنوان مثال موقعی که زنی از امیرالمومنین(ع) می‌پرسد آیا ما هم جهادی داریم، حضرت می‌فرمایند بله، از بارداری تا تربیت فرزند جهاد شماست. در واقع امام در این بیان به نقش زنانگی زن در محیط خانواده توجه می‌کند و امام این مسئله را به خوبی به تصویر می‌کشد.
در سخنان ائمه(ع) درباره زنان نه تنها خصلت‌های زن بودن مورد انکار قرار نمی‌گیرد بلکه در عین حال می‌تواند زیبایی‌هایی که در این تصویرسازی وجود دارد برجسته شود. به عبارت دیگر ائمه ما در کنار اینکه به نظام خوب تعاملی زن با دیگران نگاه می‌کنند زن را به عنوان زن بودن در این سپهر می‌بینند و از او انتظاراتی در این حیطه دارند انتظاراتی که جامعه را می‌تواند دچار تغییر کند. به عنوان مثال همانطور که از مرد تقوا و دینداری خواسته شده از زن هم خواسته شده و توصیه شده اگر زنی دیندار است دینداری را به یاد همسرش بیاورد. خود این مسئله عامل مهمی در حفظ جریان حرکت خانواده در مسیر صحیح است. باز در فضای رفتاری در بیانات ائمه(ع) به مرزهای جنسیتی توجه شده است؛ خصوصا لزوم و ضرورت باید و نباید محرم و نامحرم که می‌تواند سپهر رفتاری خوبی برای خانواده پدید بیاورد.
همچنین در زندگی زناشویی تاکید بسیاری بر فرهنگ مدارا و تعلیم این فرهنگ توسط همسر به خود و اعضای خانواده شده است یعنی زن باید بتواند این فضا را فرهنگسازی کند و آموزش دهد و این تکلیف بر عهده مادر قرار گرفته است. برای اینکه این اندیشه و رفتار تجلی پیدا کند سازوکاری تدارک دیده شده است. ابتدا از تشکیل خانواده صحبت شده و در ازدواج پرهیزهایی داده شده؛ به دلیل آسیب‌پذیر بودن دو فردی که کنار هم زندگی می‌کنند. مثلا پرهیز می‌دهند با کسانی که از آنها رفتار نادرست می‌بینیم ازدواج کنیم. همچنین توصیه شده روابط درون خانواده با عشق‌ورزی همراه باشد و همسران به همدیگر محبت داشته باشند و از فضای محبتی درون خانواده دریغ نکنند. باز توصیه شده جایگاه و شئون همسر حفظ شود هم توسط مرد هم توسط زن یعنی یک امر دوطرفه است تا این جایگاه مورد تهدید قرار نگیرد و در مسائل مختلف حرمت‌شکنی جایگزین کرامت نشود. همچنین مرد موظف شده حاجات زندگی را برطرف کند و این امر زن را به استقلال مالی رسانده است.
نقش مادران ائمه(ع) در همگرایی زمان ظهور
در ادامه نشست ناهید طیبی؛ مدیر دانشنامه زن مسلمان در پژوهشگاه مطالعات اسلامی جامعه الزهرا سخنرانی کرد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید؛
نکته اول که باید به آن توجه شود این است که باید پیش از ظهور حضرت حجت(عج) همگرایی در جامعه وجود داشته باشد و وقتی حضرت ظهور می‌کند زمینه لازم وجود داشته باشد که همه مردم ایشان را به عنوان امام بپذیرند. بر این اساس جهانی بودن حکومت حضرت مهدی(عج) افزون بر تئوری معرفتی نیازمند یک شبکه ارتباطی تاریخی است. من این شبکه را از طریق مادران ائمه جست‌وجو کردم. در واقع پرسش من این بود که تنوع جغرافیایی، نژادی و زبانی مادران ائمه در صورتبندی تمدن اسلامی از یک طرف و آینده بشریت در آخرالزمان چه نقشی ایفا می‌کند.
فرضیه اصلی این است که مطالعه زندگی مادران ائمه نشانگر وجود ارتباط معنادار بین تعدد و تنوع ملیت مادران ائمه و همگرایی جهانی پس از ظهور حضرت حجت است. باید توجه داشت همگرایی در چارچوب فرهنگ علوم اسلامی به فرایندی اطلاق میشود که جوامع سعی کنند به تصمیم مشترک و هماهنگ دست پیدا کنند. باید این اتفاق بیفتد تا وقتی حضرت می‌آید همگرایی همسو با حضرت باشد. همچنین باید توجه داشت که این همگرایی باید اختیاری باشد نه اجباری.
مستنداتم را عرض کنم؛ مورد اول جهان‌شمولی دین اسلام است. دین اسلام جهان‌شمول است و یازده آیه این مطلب را بیان می‌کند. همچنین پیامبر(ص) برای جهانیان و برای ناس ارسال شده است. همچنین تعداد زیادی آیه داریم که نشان می‌دهد قرآن پیام جهانی است. بنابراین آیاتی داریم که جهان شمولی دین، پیامبر(ص) و کتاب را نشان می‌دهد.
مستند دوم این است که حضرت مهدی(عج) حکومت جهانی خواهند داشت. ما روایات متعدد داریم که جهان‌شمولی حکومت حضرت مهدی را اثبات می‌کند. نکته سوم یادکرد از مادر امام زمان(عج) هنگام ظهور است. در الغیبه نعمانی و برخی دیگر از آثار و منابع داریم وقتی حضرت ظهور می‌کند خودش را به نام پدرش معرفی می‌کند و می‌فرماید اگر اشکالی وجود دارد مرا بپذیرید مادرم دختر قیصر روم است. یادکرد از مادر چه لزومی دارد؟
نکته دیگر اینکه من واژه‌هایی در روایات پیدا کردم که ما را به این سمت می‌برد ملیت مادران ائمه اهمیت داشته است. یکی از آنها لقب ابن ام الاوصیا در مورد امام زمان(عج) است. ما هیچ امامی نداریم مثل امام زمان(عج) به جداتش مرتبط شده باشد. نکته آخر در مورد ملیت مادران ائمه است. مادران ائمه یا عرب بودند، عرب غیر حجازی و حجازی و یا غیر عرب بودند. مادر غیر عرب یونانی، رومی و ایرانی بودند یعنی از مهمترین نقاط جغرافیایی عصر حضور. این نکات در مجموع ما را به اینجا می‌رسد امام زمان(عج) فرزند جهان است.
انتهای پیام
