«محفل» نمونه بارز فناوری نرم دینی

مهدی حمزه‌پور، رئیس اندیشکده فناوری نرم دانشگاه امام صادق(ع)، یادداشتی درباره برنامه تلویزیونی «محفل» برای ایکنا ارسال کرده است که در ادامه متن آن را می‌خوانیم؛

قرن جدید را عصر فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی و خلاق و ماهیتِ جهان را با برچسبِ مفهومیِ جهان فرهنگی نامگذاری کرده‌اند. این نامگذاری‌های جهانی، نشان از ورود جدّیِ فضای فکری بین‌الملل به پارادایم‌های جدید و جهت‌دار دارد. در ساده‌ترین تعریف، پارادایم را می‌توان پنجره نگاه تعریف و تعبیر کرد که روند و جهت فعالیت‌های مبتنی بر اندیشه و اقداماتِ مُنشعب از آن در سطح جهانی و ملی، از این منظرِ توافق شده صورت می گیرد. از این‌ رو شاهد تقسیم‌بندی بنیادین نوینی در تبیین و تعریف مفهوم فناوری هستیم. یکی از این تقسیم‌بندی‌های به ظاهر نوین، ولی به واقع، اصیل و ریشه‌دار و کهن، تقسیم فناوری به فناوری سخت و نرم است. البته این تقسیم‌بندی به معنای تَباین، جدایی و عدم اشتراکِ محدوده معنایی و کاربردی این دو نوع فناوری نیست، بلکه این دو نوع فناوری همواره همراه هم، جدایی‌ناپذیر، ممزوج و در هم تنیده‌اند و تشخیص ماهیّت سخت یا نرم بودنِ فناوری بستگی به غلبه هرکدام از این دو نوع فناوری در کالای نهایی ساخته‌شده یا خدمات ارائه‌شده به مشتریان دارد.

چنانچه مواد اولیه و محصول ارائه شده، کالایی ملموس و قابل مشاهده باشد، مانند خودرو، سیمان، فولاد، محصولات پتروشیمی، صنایع غذایی و مانند آنها، از آنها تعبیر به کالای سخت و به کل این صنعت، صنعت سخت و به کل فرایند تبدیل مواد اولیه به کالای ساخته شده قابل مشاهده و ملموس، فناوری سخت می‌گویند؛ اگرچه در تولید این محصول سخت، فناوری‌های نرمی چون فناوری نرم طراحی هم دخیل باشند. در اینجا فناوری نرم در خدمت فناوری، صنعت و کالای ساخته شده سخت و ملموس قرار دارد و غلبه واقعی و بیرونی با رویه سخت فناوری و صنعت سخت است. لذا صنایعی از این دست را صنعت سخت و کالای ساخته‌شده را محصول سخت می‌نامند.

در مقابل، اگر در این درهم آمیختگیِ فناوری‌های نرم و سخت، هدف غایی و نهایی، تولید محتوا و ارائه پیام اخلاقی، علمی و فرهنگی باشد، علی‌رغم تجهیزات و ابزارهای فنی سخت به کار رفته در تولید محتوای مذکور، این محصول ناملموس، صنعت و فناوری ارائه‌شده از جنس نرم هستند؛ با وجود اینکه از مواد اولیه سخت و فناوری‌های پیچیده سخت در تولید خدمت یا محتوا استفاده کافی را برده باشیم؛ چراکه هدف نهایی در اینجا، تولید محتوا، فرهنگ‌سازی و انتقال پیام است.

با این مقدمه ساده و روشن، برنامه قرآن‌بنیان «محفل» ویژه ماه مبارک رمضان امسال، در دسته محصول مبتنی بر فناوری‌های نرم و فرهنگی و خلاق قرار می‌گیرد. با مشاهده برنامه فوق به یقین، نوآورانه بودن مبتنی بر خلاقیت و ایده‌پردازی ذهن برنامه‌سازان به عنوان مواد اولیه نامشهود بیش از پیش جلوه می‌کند.

هدف نهایی این برنامه ایجاد شوق و توجه به جنبه های مفهومی و هنری آیات قرآن کریم است که اوج این تلاقی هنر زیبا و روح نواز محتوا محور را در تلاوت‌های باشکوه قاریان و ابتهال خوانان و حافظان قرآن مشاهده می‌کنیم. پر واضح است که به‌کارگیری تجهیزات و فناوری‌های سخت و ملموسی چون، دوربین، میکروفون، نورپردازی، ساخت دکور در کنار فناوری‌های نرم ساخت ایده، تهیه‌کنندگی، کارگردانی، طراحی صحنه، طراحی لباس، تدوین حرفه‌ای فناورانه، مدیریت محتوا در هر قسمت و... برنامه‌های تولیدی محفل را به یک محصول نرم تبدیل کرده است که به وضوح تمام فناوری های سخت به کارگرفته شده در خدمت تولید محتوا، ارتقای شور و شوق و دلبستگی به ساحَت ملکوتی قرآن کریم در کنار انتقال محتوای هنرمندانه پیام‌ها، ظرایف و نکات قرآنی است.

به عبارت دیگر، ابر و باد و مه و خورشید و فلک ملزومات فنی و فناورانه، همگی در راستای هدف نهایی این برنامه که همانا ارتقای فرهنگ قرآنی به شیوه ای غیرمستقیم و مبتنی بر ظرافت‌های هنری در میان عموم مردم است، مصداق عینی و دقیق فناوری‌های نرم و هویت‌ساز دینی است.

اقبال بسیار خوب به این دست از برنامه‌های ترکیبی مبتنی بر فناوری‌های نرم نشان از لزوم بازنگری جدّی به شیوه‌های تبلیغ اَعم از سخنرانی‌های یک طرفه، منبر، برنامه‌های خشک و بی‌روح گفت‌وگو محور و... دارد؛ به گونه‌ای که تبیین و ترویج ساخت برنامه‌های مبتنی بر ایده‌های خلاقانه با چاشنی هنر و فناوری‌های نوین منطبق بر ذائقه نسل‌های متفاوت و به ویژه نسل‌های جدید می‌تواند اثرات عمیق، پایدار و اثربخش بر قلب و ذهن مخاطب بگذارد و پیکر نحیف و بیمار فرهنگ عمومی را از تاریکخانه تفکر نیوتنی، خشک و سلسله مراتبی توام با رفتارهای سیاسی و اداری نجات دهد و بودجه کلان تخصیص داده شده به تشریفات زائد اداری مربوط به سیاستگذاری و خط‌مشی‌گذاری و اجرای حوزه فرهنگ عمومی را به تهیه و تولید برنامه‌هایی تفکرمحور مبتنی بر فناوری‌های نرم اختصاص داد که اثرگذاری مستقیم و بی‌واسطه توام با نشاط و شور دریافت محتوای مفاهیم عمیق دینی، قرآنی و انسانی را به ارمغان خواهد آورد.