بازگشت همه خوبی‌ها و بدی‌ها به نفس آدمی

۳۶۵ روز در صحبت قرآن نوشته استاد حسین محی‌الدین الهی قمشه‌ای کتاب چهارم از مجموعه کتاب‌های جوانان و فرهنگ جهانی است. این مجموعه با هدف شناساندن فرهنگ و ادبیات به جوانان اولین بار سال ۱۳۹۰ به همت نشر سخن تدوین منتشر شده است.

کتاب «۳۶۵ روز در صحبت قرآن» ۳۶۵ قطعه کوتاه و بلند از قرآن برای آشنایی جوانان با تعلیمات فراگیر قرآن انتخاب شده و کوشش شده است که این گنجینه تصویری از ابعاد گوناگون کلام آسمانی برای مخاطب ترسیم کند.

این کتاب، تفسیر در معنی اصطلاحی کلمه مانند تفاسیری چون کشاف و مجمع البیان و امثال آن نیست، بلکه بیشتر انعکاسی از کتاب وحی در ادب عرفانی فارسی و اسلامی است و نگاهی دارد به قرآن از دیدگاه ادبی، زیباشناسی و اخلاقی، اجتماعی و عرفانی.

گروه اندیشه ایکنا به منظور بهره‌مندی مخاطبان خود از این گنجینه قرآنی و ادبی اقدام به انتشار قطعه‌‎هایی از کتاب «در صحبت قرآن» کرده است. دهمین قسمت از تحفه این کتاب با عنوان «بازگشت همه خوبی‌ها و بدی‌ها به نفس آدمی» تقدیم مخاطبان گرامی می‌شود.

إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ وَإِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا( سوره اسراء7)

ای مردمان، بدانید که اگر نیکی و احسان کنید البته به خود کرده‌اید و اگر بدی و ستم کردید باز به نفس خود کرده‌اید.

از شرا‌ب‌های روحانی قرآن یکی شراب خطاب و گفت‌و‌گو است که موسی را در طور قرآن. این اوست که از شجره پاک وحی با ما سخن می‌گوید و برترین کلمه حکمت را در جان و در گوش ما فرو می‌خواند که ای آدمیان بدانید که هر خوبی و احسان که کنید احسانی است که به خود کرده‌اید و هر بدی از شما آید آن نیز بر شما آید.

مقرعه کم زن که فرس پای توست
تیر میفکن که هدف رای توست (نظامی، مخزن الاسرار)

لطیفه‌‌ای در کلام الهی آمده است که وقتی از خوبی سخن می‌گوید دامنه آن وسیع و گسترده است اما بدی را در حداقل کلام بیان می‌کند؛ گویی نمی‌خواهد از بدی‌ جز به اشاره سخن گوید. به  جمله زیر نگاه کنید:

إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ وَإِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا( سوره اسراء7)

مشاهده می‌شود که جمله مربوط به خوبی، هم در تلفظ و هم در تعداد کلمات، بر بدی برتری دارد به خصوص که کلمه احْسَنْتُمْ دو بار با مدّ و کشش خاص تکرار شده و این نشان عشق به خوبی است چنانکه گویی کسی می‌گوید: احسنت، احسنت، اما از شفقت، دلش نمی‌آید که اسم بدی را جز به کلمه‌ای کوتاه بر زبان آورد.

درک این رابطه میان خوبی و بدی و نفس آدمی شاید بزرگترین درس اخلاق در جهان است و اگر کسی این را نمی‌فهمد دیگر دانسته‌های او به کار نمی‌آید و هوشمند‌ترین مردم کسانی هستند که درمی‌یابند که اولاً خوبی بهتر از بدی است و ثانیاً هر که خوبی را انجام دهد با نفس خود خوبی کرده است.

سخن هر چه گویی همان بشنوی
دگر هر چه کاری همان بد روی (فردوسی)

این جهان کوه است و فعل ما ندا
سوی ما آید نداها را صدا
گرچه دیوار افکند سایه دراز
باز گردد سوی او آن سایه باز (مثنوی)

چون که بد کردی بترس ایمن مباش
زآنکه تخم است و برویاند خداش (مثنوی)

دهقان سالخورده چه خوش گفت با پسر
کای نور چشم من، بجز از کِشته ندروی (حافظ)

خرما نتوان خورد از این خار که کشتیم

دیبا نتوان بافت از این پشم که رشتیم (سعدی)

تو نیکی می‌کن و در دجله انداز
که ایزد در بیابانت دهد باز