راهکارهای کاربردی شدن پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشگاهی

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست «الگوها و تجارب در پایان‌نامه‌ها و رساله‌های تقاضامحور» امروز چهارشنبه 7 دی‌ماه 1401 از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و معاونت پژوهشی دفتر ارتباط با جامعه و صنعت، برگزار شد.

کاظم‌رضا کاشی‌زاده، استاد دانشگاه RUDN روسیه در این نشست سخنرانی کرد و گفت: اگر بخواهم در ابتدا معرفی اجمالی از روسیه داشته باشم باید بگویم که بیشترین افراد در کشور روسیه، روس هستند اما بیش از صد و بیست قوم با زبان‌ها و مذاهب مختلف در این کشور زندگی می‌کنند و پنج و نیم درصد جمعیت این کشور مسلمان هستند.

اگر بخواهیم درباره تحصیل در این کشور صحبت کنیم دسته بندی‌های مختلفی از پیش دبستانی تا تحصیلات عالی دارد. آموزش عالی هم به سه دسته کلی شامل کارشناسی چهار ساله، ارشد دوساله و دکتری تقسیم می‌شود. در سال 2019 بیش از چهار میلیون دانشجو در این کشور حضور داشته‌اند که حدود 6 درصد آنها بین‌المللی بوده‌اند.

انواع فاندهای پژوهشی در روسیه

وی افزود: درباره فاندهای پژوهشی در کشور روسیه باید گفت که یک فاند را دولت روسیه می‌دهد. در سال 2021 بیش از 18 هزار فاند پژوهشی داده شده است. یکی از معروف‌ترین فاندها نیز از سوی یک مجموعه خصوصی است که در کارهای آکادمیک و توسعه صنعت سرمایه‌گذاری می‌کند. فاند دیگر از سوی دانشگاه‌ها برای توسعه و ارتقای کیفیت خودشان ارائه می‌شود. البته اینها یک سری شرایط دارند که از جمله آنها ثبت اختراع است. برخی از فاندها نیز توسط شرکت‌های صنعتی روسیه ارائه می‌شود که قصد دارند مشکلات خودشان را با استفاده از رساله‌ها یا پژوهش‌ها برطرف کنند. فاند دیگر بورسیه است که از سوی کشورهای دیگر هزینه تحصیل دانشجویان تأمین می‌شود.

کاشی‌زاده یادآور شد: هفده دانشگاه‌ روسیه رنکینگ زیر 500 دارند در حالی‌که سه دانشگاه ایران شامل صنعتی شریف، امیر کبیر و دانشگاه تهران رتبه زیر 500 دارند بنابراین می‌توان گفت دانشگاه‌های روسیه در عرصه جهانی رتبه مناسبی دارند و بسیاری از دانشجویان مقطع دکتری در اینجا در شرکت‌های خودشان هم کار می‌کنند چراکه باعث توسعه خط تولید آن شرکت‌ها می‌شوند لذا همه آنها از طریق کنکور وارد دانشگاه نمی‌شوند. این در حالی است که در ایران، اگر دانشجوی مقطع دکتری در جایی شاغل باشد برای وی یک امتیاز منفی محسوب می‌شود.

وجود دروس متغیر در روسیه

استاد دانشگاه RUDN روسیه یادآور شد: تمام دروسی که برای دانشجویان مقطع دکتری در روسیه در نظر گرفته می‌شود دروس ثابتی نیستند بلکه استاد راهنما و تیمی که در آن حوزه کار می‌کنند این دروس را مشخص می‌کنند و میزان واحدها هم ثابت نیستند. در روسیه برای دفاع از رساله نیاز نیست که حتما مقاله‌ای نوشته شده باشد بلکه باید نتیجه کار در صنعت دیده شود و گوشه‌ای از فعالیت‌های صنعت را بهبود ببخشد.

وی تأکید کرد: پژوهش‌ها در روسیه دو دسته هستند؛ یک دسته باید باعث توسعه کیفیت زندگی جامعه و دیگری موجب بهبود کیفیت صنعت ‌شوند لذا بدون ارائه یک محصول به چنین موفقیتی دست پیدا نمی‌کنند. نکته دیگر اینکه در روسیه استاد، اهمیت فراتری نسبت به آئین‌نامه‌های دست‌و پاگیر دارد. بنده هم ارشد و هم دکتری در ایران بوده‌ام و همه پروژه‌هایم صنعتی بوده‌اند و اگر بخواهم پیشنهادی برای سیستم دانشگاهی ایران ارائه دهم به نظرم لازم است برای مجوز صادر کردن دفاعیه رساله‌های دکتری، حتماً حُسن انجام کار از سوی صنعت هم مورد تأیید قرار گرفته و رساله توانسته باشد بخشی از نیازهای صنعتی را برطرف کند.

بازیگران دخیل در کاربردی شدن پژوهش‌ها

سیداحسان سیدابریشمی، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس، سخنران بعدی این نشست بود که گفت: بنده سه سال در دانشگاه فنی مونیخ تحصیل کرده‌ام و اکنون ارتباطات خوبی با دانشگاه‌های آلمان و کانادا دارم و کارهای مشترکی هم با آنها انجام داده‌ام. اساسا پایان‌نامه و رساله تقاضامحور، موضوع پیچیده‌ای است چراکه بازیگران زیادی در آن دخیل هستند که اگر یکی از آنها نباشد چنین هدفی محقق نمی‌شود مثلا دولت باید در این عرصه ورود کرده و حمایت کند هرچند ایده‌آل ما این است که بخش خصوصی نیز در این زمینه فعال باشد تا در نهایت اقتصاد دانش‌بنیان محقق و صنعت به عموم جامعه سود برساند.

وی ادامه داد: در دانشگاه هم ظرفیت‌های خوبی از اساتید، دانشمند و جوانان علاقه‌مند به یادگیری وجود دارند که می‌توانند کارهای تحقیقاتی انجام دهند بنابراین باید برخی موضوعات به آنها معرفی شود تا تبدیل به منافعی برای مردم و کشور شود. از سوی دیگر دانشجویان از طریق این پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها، به سمت بازار کار هدایت می‌شوند. البته بنده الان انتظار ندارم بخش خصوصی پولی وارد دانشگاه کند چون دانشگاه از پایان‌نامه‌‌ها و رساله‌های تحقیقاتی حمایت می‌کند چراکه صنعت هم مشکلات متنوعی دارد اما در دراز مدت دانشگاه می‌تواند از حمایت‌های بخش صنعت منتفع شود.

سیدابریشمی افزود: مانعی که برای رساله یا پایان‌نامه‌های تقاضامحور وجود دارد زمان است چون وقتی صنعت از قبل مشکلات ریشه‌ای دارد ممکن است مشکلات آن با یک پایان‌نامه حل نشود بلکه تحقیقات دانشگاهی در این زمینه باید از مدت‌ها قبل انجام شوند. یکی دیگر از دغدغه‌هایی که بخش صنعت دارد این است که بارها به خود بنده گفته‌اند یک استاد پروژه‌ای را از ما گرفته و چند نفر از دانشجویان خود را مسئول این کار کرده است در حالی‌که آنها از تجربیات کافی برخوردار نیستند.

پیشنهاداتی برای کاربردی شدن پژوهش‌ها

عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس تصریح کرد: نکته دیگر اینکه بسیاری از مشکلاتی که در بخش صنعت وجود دارند میان‌رشته‌ای هستند و حتی نیاز به کمک یک روانشناس هم دارند به همین دلیل صنعت بسیاری از مشکلات خود را عرضه نمی‌کند چون مشکلات آنها وجوه مختلفی دارند و باید برای حل آنها به چند بخش مختلف مراجعه کنند. یکی از پیشنهادات بنده این است که برای دانشگاه‌ها مشوق‌هایی ایجاد کرده و مثلاً نمراتی را به پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها که مشکلی را از صنعت برطرف می‌کنند اضافه کنیم یا بگوییم اگر یک استاد پروژه‌ای صنعتی اجرایی کند برای وی جایگزین چاپ مقاله پژوهشی محسوب شود.

وی در ادامه به ارائه پیشنهادات خود برای تقاضامحور شدن پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشگاهی پرداخت و بیان کرد: اساتید باید زمینه‌های تحقیقاتی داشته باشند که بتوانند به وسیله آنها به خروجی‌هایی برسند. از بخش صنعت نیز انتظار داریم که پیشنهادات لازم را به دانشگاه‌ها ارائه کنند تا فرصت‌ها و تهدیدهای آینده شناسایی شوند. پیشنهاد دیگر ایجاد دفاتر مشترک میان دانشگاه و صنعت است. دولت هم باید مشوق باشد و همانگونه که وزارتخانه‌ها را مکلف کرده از پژوهش‌های کاربردی حمایت کند با ارائه تشویق‌هایی به بخش خصوصی از آنها هم بخواهد که از اینگونه پژوهش‌ها حمایت کنند.

اقدامات دانشگاه علم و صنعت

داوود یونسیان، عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت، سخنران دیگر این نشست بود که به بیان اقدامات این دانشگاه برای افزایش ارتباط با بخش صنعت پرداخت و اظهار کرد: ما در دانشگاه علم و صنعت با حوزه‌های مختلفی در بیرون از دانشگاه ارتباط سیستماتیک و دارای دوازده دفتر برای ارتباط با نهادهایی همانند شهرداری‌ها، نیروهای مسلح، وزارت نفت، معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری، وزارت صمت و گروه مپنا هستیم. ما در هفته پژوهش، مدیران بیش از بیست و پنج صنعت را به دانشگاه دعوت و نشست‌های مشترکی با آنها داشتیم. هدف عمده این همایه‌های صنعتی که برگزار می‌کنیم رسیدن به قراردادهای صنعتی است. در این نشست‌ها توانایی‌های دانشگاه و نیازهای بخش صنعت بیان می‌شود و طبق آمار حدود چهل تا پنجاه درصد این نشست‌ها به قراردادهای خوب با بخش صنعت منجر شده است.

وی ادامه داد: می‌توان چنین اقداماتی را یکی از مقدمات نیازمحور کردن پایان‌نامه‌ها هم معرفی کرد چراکه وقتی قراردادهای پژوهشی زیاد شود دانشجویان نیز تشویق می‌شوند چون آنها هم در این کار سهیم هستند بنابراین چنین کاری، راهی غیر مستقیم برای حمایت بیشتر دانشگاه از صنعت است. ما دفاتر تعاملات را از سوی خودِ دانشگاه‌ها ایجاد کرده و به آنها حکم داده و وظایفشان را تعیین کردیم لذا در سال اخیر بیش از هشتاد مورد از این همایه‌های صنعتی صورت گرفته است.

یونسیان یادآور شد: اقدام دیگر ما قراردادهای عارضه‌یابی است. اخیرا چهار قرارداد با صنایع مختلف داشتیم که در اینجا اساتید به همراه دانشجویان در صنایع مختلف حضور پیدا کرده و اقدام به عارضه‌یابی در آن صنعت می‌کنند. یکی از این موارد حضور در یکی از شرکت‌های فولاد در جنوب کشور به مدت یک هفته بود. قراردادهای ما از جنس قراردادهای باز هستند که سازوکار بسیار چابکی دارند و محورهای پایان‌نامه‌ها از قبل مشخص است و به صورت پیش‌پرداخت مبلغی به دانشگاه داده می‌شود تا بر روی پروژه‌ها کار کند. این مدل موفقی بوده و تعداد پایان‌نامه‌های تقاضامحور ما را بسیار افزایش داده است. در کنار کارهای حمایتی، تغییری هم در آئین‌‌نامه بروندادهای پژوهشی دانشجویان دکتری مصوب و راه جدیدی برای دانشجویانی که در زمینه ارتباط با صنعت فعال هستند باز کردیم تا دانشجویان نگاهی به حل مسئله و توسعه فناوری داشته باشند.