وضعیت توسعه فناوری‌های مذهبی در کشور + صوت

در کشورهای پیشرفته، فناوری، جای تولید بر مبنای نیروی کار و سرمایه را گرفته است. صنایع مختلف به مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری ورود کرده و نیز ایده‌های نوآور خود را به محصول تبدیل کرده‌اند، حال در این میان ضرورت تبدیل ایده‌های نوآور بر محور قرآن به محصول بسیار احساس می‌شود، امری که حضور بیش از پیش مؤسسات قرآنی را نیاز دارد، چراکه با عموم مردم ارتباط مستقیمی دارند و با نیازسنجی بهتر می‌توانند به ایده‌های خلاقانه برای تولید محصولات دینی دست یابند.

ضرورت موضوع کارآفرینی فرهنگی، زمینه‌‌سازی برای تجاری‌ کردن دستاوردهای فناورانه قرآنی ـ فرهنگی، ایجاد زمینه کارآفرینی و حمایت از نوآوری و خلاقیت نیروهای محقق جوان فعال در حوزه قرآن و فرهنگ، کمک به رونق اقتصاد کشور و ... حضور بیش از پیش مؤسسات قرآنی را می‌طلبد. قسمت نخست گفت‌وگوی خبرنگار ایکنا با سیدحسین اخوان‌علوی، رئیس بنیاد نخبگان قم، رئیس پارک علم و فناوری این استان و عضو کمیته یاوران وقف علم و فناوری با تیتر «علت امتناع مؤسسات قرآنی از معرفی به عنوان واحدهای فناور» منتشر شد و در ادامه بخش پایانی این گفت‌وگو را می‌خوانید.

اهم موارد مطرح‌شده در این گفت‌وگو:

• مأموریت پارک علم و فناوری استان قم در زمینه تجاری‌سازی فناوری‌های علوم اسلامی
• ضور 12 واحد فناور در مرکز رشد حوزه‌های علمیه
• نرخ موفقیت در هسته‌های فناوری در زمینه علوم اسلامی و انسانی
• میزان اشتغال‌زایی پارک علم و فناوری قم در زمینه علوم اسلامی

ایکنا ـ پارک علم و فناوری استان قم در چه سالی تأسیس شده و تاکنون چه دستاوردهایی در حیطه فناوری‌های فرهنگی و مذهبی داشته است؟

پارک علم و فناوری استان قم در سال 91 با دو مأموریت اصلی تأسیس شد؛ یک مأموریت، مشابه همه پارک‌های کشور، توسعه و تجاری‌سازی در زمینه علم و فناوری و مأموریت دیگر به صورت خاص توسعه و تجاری‌سازی فناوری‌های علوم انسانی و اسلامی است. در رابطه با این مأموریت خاص که در سند راهبردی ما آمده حداقل باید 50 درصد از ظرفیت فناوری‌های پارک را به فناوری‌‌های نرم و هویت‌ساز و فناوری‌هایی که در یک عنوان کلی به عنوان فناوری‌های علوم انسانی و اسلامی نام‌گذاری شده‌اند، اختصاص دهیم. در همین راستا در سال 91 اولین مرکز رشد علوم انسانی کشور در پارک قم تأسیس شد. البته در سال 95 نام آن به مرکز رشد علوم انسانی و اسلامی تغییر یافت.

در خصوص دستاوردها، در چند بخش به سؤال دوم شما پاسخ می‌دهم. ابتدا درباره رویدادهایی که پارک قم در حوزه توسعه و ترویج نوآوری و فناوری در حوزه‌های نرم  و علوم انسانی و اسلامی انجام داده صحبت می‌کنم. ما اولین اردوی استارت‌آپ فرهنگ و فناوری را در سال 94 برگزار کردیم، اگرچه استانی بود ولی چندین استان دیگر در این استارت‌آپ حاضر بودند و فکر می‌کنم 120 نفر حضور داشتند و بیش از 60 ایده ارائه کردند و در نهایت 10 ایده برتر نیز انتخاب شدند.

در سال 95 اولین نمایشگاه‌ فناوری‌های نرم را برگزار کردیم. تا آن موقع نشنیده بودیم که در سطح کشور برگزار شده باشد. بار اول بود که در سطح استانی در استان قم برگزار شد. اگرچه از چندین استان در آن حضور داشتند، عملاً منطقه‌ای شد ولی نمایشگاه فناوری‌های نرم در سال 95 به عنوان نمایشگاه استانی تأسیس شد.

در سال 97 اولین رویداد ایده‌پردازی در حوزه علوم اسلامی برگزار شد و کار مشترکی بود که بین پارک علم و فناوری استان قم با مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه برنامه‌ریزی و اجرا شد. این کار خیلی نو بود و برای اولین بار در سطح حوزه‌های علمیه اتفاق می‌افتاد. در این رویداد 30 ایده شرکت کردند و در نهایت 10 ایده برتر انتخاب شدند و به سمت مسیر تولید فناوری‌های نرم هدایت شدند.

در سال 98 کار خیلی خوب و ارزشمندی که انجام شد اولین جشنواره فیلم کوتاه نوآوری و فناوری بود که تجربه‌ای ملی محسوب می‌شود. قبل از آن هیچ تجربه‌ای در این زمینه نداشتیم و البته به صورت منطقه‌ای اجرا شد و 10 استان حضور داشتند. از هر استانی که اثر دریافت شد استقبال کردیم؛ اگر چه قرارمان این بود که ابتدا به صورت استانی برگزار شود اما استقبال خوب صاحبان اثر از استان‌های دیگر سبب شد که جشنواره را منطقه‌ای برگزار کردیم. بیش از صد اثر و فیلم کوتاه در زمینه نوآوری فناوری به جشنواره رسید و این رویداد در بخش‌های مختلف منتخبانی داشت که هم مورد تکریم قرار گرفتند و هم آثار آن‌ها به وزارت علوم و سایر نهادهای که استفاده می‌کردند ارائه شد.

در سال 99 با توجه به اینکه استان قم بعد از تهران قطب دوم در زمینه صنعت چاپ و نشر در کشور است، البته به نسبت جمعیت می‌توان گفت اول، ولی بدون توجه به شاخص جمعیت ما در کشور دوم هستیم، رویداد ایده ـ نشر را با همکاری اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار کردیم و ایده‌های حوزه صنعت چاپ و نشر در این رویداد حضور داشتند. رویداد با 35 ایده کار خود را برنامه‌ریزی و اجرا کرد. 10 ایده برتر شناسایی و به سمت واحد فناور و تشکیل هسته فناور برای آن‌ ایده‌ها هدایت شدند.

افتتاح مرکز رشد حوزه‌های علمیه با عنوان «حجره»

دستاورد دوم، کمکی است که ما به توسعه زیست‌بوم نوآوری و فناوری‌های نرم در قم کردیم. اولین مرکز رشد و نوآوری حوزه‌های علمیه کل کشور به نام مرکز رشد حجره در سال گذشته در سفر سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری رئیس جمهوری به استان قم 30 آذر افتتاح شد، اما این مرکز رشد محصول تفاهم‌نامه همکاری‌ای بود که بین پارک علم و فناوری استان قم و مرکز مدیریت حوزه علمیه قم دو سال قبل از آن منعقد و اقداماتی در رابطه با آن انجام شد و در نهایت این اتفاق افتاد و هم‌اکنون حدود 12 واحد فناور در آن مرکز رشد در حال فعالیت هستند.

کمک به تأسیس مرکز نوآوری اشراق

پارک ما به تأسیس مرکز نوآوری اشراق، متعلق به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، کمک کرده‌ است. در حال حاضر پنج شتاب‌دهنده در استان قم فعالیت می‌کنند که سه مورد از آن‌ها فناوری‌های نرم و هویت‌سازند که در زمینه علوم اسلامی و انسانی کار می‌کنند، شتاب‌دهنده‌های خشت، صدران و مبتدا. شتاب‌دهنده‌ها یکی از بازیگران اصلی زیست‌بوم‌های نوآوری و فناوری هستند.

دستاورد بعدی حمایت از واحدهای فناور است. در حال حاضر در پارک علم و فناوری بیش از 103 شرکت و هسته فناور تحت پوشش پارک ما فعالیت می‌کنند. از این تعداد 37 مورد در حوزه علوم انسانی و اسلامی و فناوری‌های نرم در حال فعالیت هستند، تقریباً چیزی در حدود 36 درصد. در سند راهبردی پنج ساله‌ پارک 50 درصد هدف‌گذاری شده است. البته هنوز به این 50 درصد نرسیده‌ایم و نکات جزئی‌تری نیز وجود دارد و 13 درصد با 50 درصد فاصله داریم.

از زمانی که مرکز رشد علوم انسانی و اسلامی ما تأسیس شد تاکنون موفق شده‌ایم که 79 واحد و هسته فناور را در پارک پذیرش کنیم. شاید سه برابر این تعداد ایده دریافت شده، ولی یک‌سوم آنها مسیر داوری و پذیرش را طی کردند و در نهایت به عنوان هسته و واحد فناور پذیرش شدند. از این تعداد 9 مورد به عنوان شرکت رشدی موفق توانستند از مرکز رشد ما با موفقیت خارج شوند و به عنوان شرکت پارکی یا شرکتی که در خارج از پارک فعالیت می‌کند مطرح شوند. 37 مورد نیز داخل پارک فعالیت می‌کنند. اگر 37 و 9 را با هم جمع کنیم، تقریباً 58 درصد می‌شود، یعنی نرخ موفقیت در واحدها و هسته‌های فناوری که در زمینه علوم اسلامی و انسانی کار می‌کنند بیش از 50 درصد است. این عدد حکایت از آن دارد که کار کردن در این حوزه فناوری بسیار سخت‌تر از فناوری‌های سخت و به اصطلاح فناوری‌های فنی و مهندسی است.

همچنین برای شناسایی و جذب ایده‌ها تلاش کردیم، اما اینکه چه تعداد موفق شدند مسیر پذیرش ما را طی کنند و چه تعداد توانستند تجاری‌سازی شوند خیلی در اختیار و کنترل ما نیست. فعالیت آن شرکت و واحد فناور هم در این رابطه مؤثر است.

فروش ریالی فناوری‌های نرم

به لحاظ فروش ریالی، شرکت‌‌هایی که در زمینه فناوری‌‌های نرم فعالیت می‌کردند در طول 10 سال گذشته 160 هزار میلیون ریال یعنی 16 میلیارد تومان فروش داشته‌اند. تسهیلات مالی که پارک قم مستقیماً به آن‌ها داده و حمایت کرده 20 هزار میلیون ریال یعنی 2 میلیارد تومان بوده است. البته این تسهیلات مالی است که خود پارک در اختیار آن‌ها قرار داده، اما از صندوق پذیرش فناوری کریمه، صندوق کارآفرینی امید، برخی مؤسسات مالی و اعتباری و حتی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تسهیلات دیگری را هم دریافت کرده‌اند.

ایکنا ـ سود این تسهیلات چقدر است؟

تسهیلاتی که پارک پرداخت می‌کند اکثر قریب به اتفاق قرض‌الحسنه است، قرض‌الحسنه‌ با این شرایط که تقریباً سه سال دوره تنفس دارند یعنی تا زمانی که شرکت ما که اکثر قریب به اتفاق نیز رشدی بودند، در مرکز رشد فعالیت می‌کند و به عنوان خروج ناموفق خارج نشده و سقف حضورش نیز سه سال است هیچ قسطی را پرداخت نمی‌کند. بعد از گذشت سه سال، یعنی وقتی که از مرکز رشد خارج می‌شود، چه به عنوان موفق یا ناموفق قسط‌ها شروع می‌شود و این تنفس به ویژه برای شرکت‌های کوچک خیلی کمک‌کننده است. به ویژه در سال‌هایی که اعتبار پول ما کاهش یافته و نرخ تورم در کشورمان بالاست، می‌توان گفت بعد از سه سال ارزش پول 50 درصد شده و پولی که از فرد می‌گیریم به اندازه نصف پولی ارزش دارد که به او پرداخت کرده‌ایم. بنابراین از دو جهت نفع برده است. از سویی وام قرض‌الحسنه با نرخ کارمزد 4 درصد بوده و از سوی دیگر کاهش ارزش پول باعث شده او در شرایطی پول را دریافت کند که ارزش پول ما بیشتر بوده و توانسته است بهتر از آن استفاده کند.

ایکنا ـ این شرکت‌ها چقدر باعث اشتغال‌زایی در حوزه علوم اسلامی و انسانی شده‌اند؟

تعداد نیروی انسانی شاغل در این شرکت‌ها 284 نفر و عدد قابل توجهی است. یکی از چالش‌های اصلی، نرخ بیکاری بالا در کشور ماست که در چند سال گذشته به طور میانگین بالای 10 درصد بوده و الان حدود 12 درصد است، به خصوص مصیبت بزرگتری که در این باره داریم بیکاران دارای مدرک تحصیلات دانشگاهی هستند. ظرفیت دولت هم برای اشتغال ظرفیت خیلی زیاد نیست. شاید در چند سال گذشته 100 هزار ظرفیت استخدامی داشته باشد که در عمل هم اتفاق نمی‌افتد و دولت نمی‌تواند جذب کند، در حالی که حداقل هر سال به یک میلیون شغل جدید نیاز داریم و یکی از استراتژی‌های خیلی خوب برای توسعه اشتغال، توسعه اشتغال مبتنی بر صنایع خلاق، جدید و فناور است که پارک‌های علم و فناوری، علی‌رغم اینکه خیلی از عمر آن‌ها نمی‌گذرد، توانستند نقش خوبی را ایفا کنند. الان در کل واحدهای فناور ما در استان قم حدود 2 هزار نفر شاغل داریم که حدود 300 نفر در بخش علوم انسانی و اسلامی و فناوری‌های نرم و هویت‌ساز فعالیت می‌کنند.

ایکنا ـ وضعیت فعلی توسعه فناوری‌های فرهنگی و مذهبی را در کل کشور چطور ارزیابی می‌کنید؟

بایستی ارزیابی مبتنی بر آمار و ارقام دقیق باشد. در حال حاضر مرکزی در کشور وجود ندارد که این آمار و ارقام را متمرکز و جمع کند و در اختیار قرار دهد. وزارت علوم، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، ستاد توسعه فناوری‌های نرم و هویت‌ساز، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و خیلی از دستگاه‌های دیگر را داریم و ارکانی که در این زمینه فعالیت می‌کنند متعددند. لذا حرفم مبتنی بر داده نیست، بلکه تحلیل من است که این حوزه رو به رشد است و به ضرس قاطع می‌توان گفت که روند حوزه فناوری‌های نرم و هویت‌ساز ما در حوزه‌های فرهنگی، مذهبی، قرآنی و ... رو به رشد است، اما هنوز نرخ رشد آن بالا نیست و این نرخ رشد با ظرفیت‌هایی که ما در سطح ملی و حتی استان قم داریم یک مقدار فاصله دارد.

گفت‌وگو از لیلا شرف