«دحوالارض»؛ بیانگر عظمت قرآن

حجت‌الاسلام صدرالله اسماعیل‌زاده، معاون پژوهش حوزه علمیه مازندران در گفت‌وگو با ایکنا از مازندران، درباره اهمیت روز «دحو‌الارض» اظهار کرد: یکی از روزهای مهم سال که در منابع به آن اشاره شده و اعمال مختلفی نیز برای آن ذکر شده است، روز دحوالارض است.

وی با اشاره به معنای «دحوالارض» افزود: «دحو» در لغت یعنی گستردن و پرتاب کردن و در برخی منابع تغییر محل چیزی از مکان اصلی‌اش است. در نتیجه مراد از دحوالارض گسترانیده شدن زمین است. این واقعه زمانی به وقوع پیوست که تمام زمین را آب فراگرفته بود و با این پدیده شرایط زیست برای موجودات در روی کره زمین مهیا شد.

معاون پژوهش حوزه علمیه مازندران با بیان اینکه در قرآن کریم به این واقعه مهم در آیه ۳۰ سوره مبارکه نازعات «وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحاها» و آیه ۶ سوره مبارکه شمس «وَالْأَرْضِ وَمَا طَحَاهَا» اشاره شده است، اظهار کرد: «دحو» و «طحو» دو واژه‌ای است که در قرآن آمده که بسیاری از مفسران اعتقاد دارند این آیات به موضوع دحوالارض و گسترده شدن زمین اشاره مستقیم دارد.

وی با بیان این که بین مفسران و دانشمندان در نحوه گستراندن زمین اقوال مختلفی وجود دارد، افزود: برخی‌ها قائلند که زمین در ابتدا زیر آب غرق بود و تدریجاً آب‌ها در گودال‌های زمین قرار گرفت و خشکی‌ها سر برآورد، گسترده شد و اولین نقطه‌ای که سربرآورد محل کعبه بود، لذا از آن تعبیر به دحوالارض می‌شود و قول دیگر این بود که زمین در آغاز به صورت پستی‌ها و بلندی‌های تندی بود که اصلاً قابل سکونت نبود و باران‌های شدیدی که بارید باعث شد که این پستی‌ها و بلندی‌ها یکنواخت‌تر شود و ارتفاعات زمین شسته شده و در دره‌ها جمع شده و تدریجاً زمین‌های مسطح و قابل سکونت به وجود آمد.

اسماعیل‌زاده بیان کرد: قول سوم روایتی است از امام محمدباقر(ع) که می‌فرمایند: خداوند متعال وقتی می‌خواست زمین را خلق کند بادها را فرمان داد تا به شکم آب بزنند و آب مواج شد و در اثر طوفان کف کرد و همه کف‌ها یک جا جمع شد، که همان محل فعلی کعبه به وجود آمد.

فضیلت روز «دحوالارض»
وی ادامه داد: اشتراک این نظریات در هر صورت در غالب این نظرات و روایات متعددی که وجود دارد در این نکته است که اولین جایی که در زمین گسترانیده شد، اولین نقطه‌اش خانه کعبه در شهر مکه و شبه جزیره عربستان است.

معاون پژوهش حوزه علمیه مازندران درباره اعمال سفارش شده در شب و روز دحوالارض گفت: به واسطه اهمیتی که این روز در منابع به آن تأکید شده اعمالی را در شب و روز دحوالارض اشاره و سفارش شده که از جمله آن‌ها روزه و غسل در روز دحوالارض است. روز دحوالارض از چهار روزی است که به فضیلت روزه گرفتن ممتاز است. در روایات آمده روزه‌اش مانند روزه ۷۰ سال است. در روایت دیگری آمده کفاره ۷۰ سال کسی که روزش را روزه بگیرد و شبش را به عبادت به سر ببرد.

وی ادامه داد: نماز دو رکعتی هم در آن روز سفارش شده است که در وقت ظهر در هر رکعت بعد از حمد پنج مرتبه به سوره «والشمس» و بعد سلام نماز «لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم» را بخواند و سپس دعایی با این مضمون باید خوانده شود: «یا مقیل العثرات اقلنی عثرتی یا مجیب الدعوات اجب دعوتی یا سامع الاصوات اسمع صوتی و ارحمنی و تجاوز عن سیئاتی و ما عندی یا ذالجلال و الاکرام» دعای دیگری هم هست که در مصباح مقام شیخ آمده و خواندنش مستحب است. دعای «اَللَّهُمَّ دَاحِيَ الْكَعْبَةِ وَ فَالِقَ الْحَبَّةِ وَ صَارِفَ اللَّزْبَةِ وَ كَاشِفَ كُلِّ كُرْبَةٍ» که دعای پرمغز و پرمعنایی است. البته این دعا در کتاب اقبال الاعمال سیدابن طاووس در جلد یک هم آمده است.

معاون پژوهش حوزه علمیه مازندران بیان کرد: حضرت علی(ع) می‌فرماید: «نخستین رحمتی که از آسمان به زمین نازل شد در ۲۵ ذی‌القعده بود، کسی که در این روز، روزه بگیرد و شبش را به عبادت بایستد، عبادت ۱۰۰ سال را که روزش را روزه و شبش را عبادت کرده است خواهد داشت.»

مقارن بودن میلاد دو پیامبر با روز دحوالارض
اسماعیل‌زاده با اشاره به اتفاقات مهم دیگر در ۲۵ ذی‌القعده، اظهار کرد: غیر از مسئله دحوالارض که در ۲۵ ذی القعده اتفاق افتاده است رویدادهای دیگری هم در این روز رخ داد که اهمیت آن را دو چندان کرد مانند: میلاد حضرت ابراهیم(ع)، میلاد حضرت عیسی(ع)، خروج پیامبر خدا(ص) از مدینه به همراه هزاران حاجی به سوی مکه به قصد حجةالوداع که در این سفر وجود مبارک حضرت فاطمه(س) و تمامی همسران پیامبر همراه پیامبر خدا بودند.

معاون پژوهش حوزه علمیه مازندران درباره بررسی سند‌ روایت دحوالارض بیان کرد: ‌میان سلسه سند برخی از آن‌ها سقم و برخی از آن‌ها مضطرب‌الحدیث هستند لذا از جهات حال راویان به روایات دحوالارض ایراداتی وارد است، اما وقتی که بررسی محتوایی می‌کنیم مشخص می‌شود که این احادیث مشکلی ندارد. آیاتی از قرآن و هم علم امروز به برخی از این موارد و غالب این نکات اشاره دارد.

اسماعیل‌زاده با اشاره به چگونگی پیدایش زمین اظهار کرد: چگونگی پیدایش زمین همیشه جزء سؤالات بشر بوده است که در آیات متعددی به این مسئله اشاره شده است. یکی از آن آیات، آیه ۱۱ سوره مبارکه فصلت است «ثُمَّ اسْتَوَىٰ إِلَى السَّمَاءِ وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ ائْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ»، آیه ۱۰ سوره مبارکه دخان «فَارْتَقِبْ يَوْمَ تَأْتِي السَّمَاءُ بِدُخَانٍ مُبِينٍ» و آیه ۳۰ سوره مبارکه انبیا «أَوَلَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ كَانَتَا رَتْقًا فَفَتَقْنَاهُمَا ۖ وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ ۖ أَفَلَا يُؤْمِنُونَ» که این موضوع را به زیبایی بیان کرده است.

وی ادامه داد: در آیه هفت سوره مبارکه هود «وَكَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاءِ» البته در قرآن به صراحت بیان نشده که مفهوم دودی که در آسمان‌ها ایجاد شد در سوره فصلت یا دوختن و شکافتن که هستی از آن بوجود آمده چیست. اما امیر‌المؤمنین(ع) در خطبه اول نهج‌البلاغه می‌فرمایند: آفرینش از جو و فضا و هوا آغاز شده و به احتمال قوی این مسئله اشاره به همان گازی است که در آیات قرآن با تعبیر دخان بیان شد.

این مدرس حوزه بیان کرد: اینجاست که مشاهده می شود دین و علم به یک اتفاق نظر می‌رسند که هستی و ماده یا یک اصل به وجود آمده و سپس به عوالم دیگر تقسیم شده است.

وی افزود: از نظر علمی و استدلال‌هایی که زمین‌شناسان و دانشمندان رشته‌های دیگر به مسئله دحوالارض وارد است، این نکته است که از دو واژه دحو و طحو، دینامیک زمین را استخراج کردند. نکات بسیار زیبایی از این دو کلمه برداشت شده است. کلمه «دحو» که در آیه ۳۰ سوره مبارکه «نازعات» و کلمه «طحو» یعنی طحاها در آیه ۶ سوره مبارکه شمس است.

اسماعیل‌زاده گفت: یکی از اساتید دانشگاهی ایران، هم با تحقیقات گسترده‌ای که در این زمینه داشته‌اند نتایج بسیار خوبی را بدست آورده است. ایشان دینامیک زمین و اثبات علمی دحوالارض را با همین دو کلمه بررسی کرده است.

وی ادامه داد: برای کلمه «دحو» دو الی سه معنا لحاظ شده است. اگر دحو را به معنای پیچش بگیریم بحثش مفصل و تخصصی خواهد بود، برخی از دانشمندان به این نتیجه رسیده‌اند که اولین نقطه‌ای که دچار تکتونیک شده در واقع همان جایی که پیچش شروع شده مکه است.

اسماعیل‌زاده بیان کرد: یکی از دانشمندان می‌گوید با استفاده از مورفولوژی و ریخت‌شناسی زمین به این نتیجه رسیدم که شروع گسترش زمین از مکه بوده است.

مکه در وسط زمین شش‌وجهی
وی افزود: بعد از بررسی‌های گسترده به این نتیجه رسیدند که زمین هم یک شکل و نمایی دارد که بر اساس مورفولوژی زمین یک جسم چند ضلعی است که به این نتیجه رسیده آفریقا و نزدیکی‌های مکه تقریباً در وسط این حجم چند ضلعی قرار دارد. البته به دقت بالایی نیاز دارد در مقیاس بزرگ اگر در نظر بگیریم و از دور به آن نگاه شود یک شش‌وجهی می‌بینیم که مکه وسط آن قرار دارد.

معاون پژوهش حوزه علمیه مازندران تصریح کرد: بزرگترین پهنه آبی که اقیانوس آرام است محیطش به اندازه‌ای که در کره‌ زمین است درست در مقابل مکه است و این بیهوده ایجاد نشده است. این نظم به خصوص که مجموعه قاره‌ها را به یک شکل چند ضلعی درآورده است. نشان می‌دهد که از یک منطقه دحو صورت گرفته است و منطقه عکس آن طحو وجود دارد همان دو واژه‌ای که در قرآن وجود دارد.

وی افزد: نکته بعد در رابطه با همین آیه که دحو که در قرآن آمده و دحوالارض، شگفتی بسیار جالبی در بیان آفرینش اولیه هستی وجود دارد. نظریات معروفی در رابطه با چگونگی آفرینش اولیه هستی وجود دارد مثل: نظریه حالت پایدار، جهان پلاسما، انفجارهای کوچک، انفجار بزرگ که سوی دانشمندان علم فیزیک و کیهان‌شناسی مطرح شده است.

این مدرس حوزه گفت: یکی از مهمترین این نظریه‌ها، نظریه پرتاب خورشیدی است که با این آیات هم صدق می‌کند، در این نظریه که به سحابی خورشیدی هم گفته می‌شود، دانشمندانی مثل کانت، لاپلاس، دکارت نظریه شان این است که میلیاردها سال قبل بر اثر عبور ستاره‌ای از نزدیک خورشید و برخورد با آن که انفجار بزرگی هم رخ داد به وجود آمد. این ابرهای صفحه ای گازی شکل با حرکت دورانی در فضا سیاره های منظومه شمسی از جمله زمین را شکل دادند.

وی افزود: در راستای واقعیات علمی، بررسی لغوی کلمه دحو شاهدی است بر این موضوع که آیه دحوالارض به فحوای مسئله پرتاب خورشیدی اشاره دارد چنان که برخی از لغت‌شناسان مانند راغب کلمه دحو را مترادف با «نزع» و «رمی» می‌دانند و از مفهوم این الفاظ معنای انداختن و پرتاب با شدت انتزاع می‌شود. از دیگر‌سو، همسویی لغوی کلمه طحو و دحو دلیل دیگر بر این مدعا است.

معاون پژوهش حوزه علمیه مازندران گفت: «بوکای» یکی از محققان در باب قرآن در کتاب خودش با توجه به آیه ۶ سوره مبارکه شمس «وَالْأَرْضِ وَمَا طَحَاهَا» مسئله خلقت آسمان‌ها و زمین را مطرح می‌کند و به نوعی بر اعجاز عینی قرآن صحه می‌گذارد. او می‌گوید دانش تداخل رویداد تکوین ستاره‌ای چون خورشید و سیاره‌ای چون زمین را مبرهن می‌کند. آیا همین اختلال در قرآن نیز مشاهده نمی‌شود. با توجه به این موضوع یکی از تعبیرات این آیه شش سوره مبارکه شمس، پرتاب و دفع زمین در مدارش حول خورشید است. آیه مورد بحث به دوره‌ای از خلقت کهکشان اشاره می‌کند که سیارات منظومه شمسی از جمله زمین از حلقه گازی شکل جدا شده از جرم مرکزی به وجود آمدند، چیزی که اکتشافات علمی جدید هم مؤید آن است. شاید اشاره قرآن درباره دخان بدین معنا هم ارتباط داشته باشد.

وی ادامه داد: اینکه اگر «دحو» را به هر معنایی که ذکر شد بگیریم، اگر به معنای پرتاب کردن بگیریم مربوط به نخسنتین خلقت و جدا شدن زمین از منشأ خودش است. در واقع پرتاب گوی ملازم با حرکت انتقالی وضعی زمین است، اگر دحو را به معنا گستردن و آماده کردن باشد مربوط به دوره‌ای است که زمین سرد شده و سطح آن از مواد خاک و عناصر اولیه و آماده برای ظهور برکات و رحمت خدا و زندگی شده است.

اسماعیل‌زاده بیان کرد: به این وسیله انبساط زمین به واسطه غلتانیدن و چرخش به وقوع پیوسته و آنچه که در تفاسیر از «دحوالارض» به بسط و گسترش یاد می‌شود منافی معنای حرکت نیست. زیرا هر بسط و انبساطی ملزم به حرکت و اضطراب است. بنابراین می‌توان هم معنای گسترش و هم معنای حرکت زمین را از آن افاده کرد.

دحوالارض؛ نشان‌دهنده عظمت قرآن
وی ادامه داد: از سوی دیگر روایت دحو الارض اگر ایرادات سندی و رجالی داشته باشد ولی متن آن با قرآن و سنت همخوان است و اشاره‌ای است به عظمت قرآن، چرا که قرآن کریم در عصری است که دانشمندان مقهور نظریه سکون زمین، که بطلمیوس و شاگردانش بر این نظر بودند با صراحت خلاف آن را بیان کرده و مطلب دقیق علمی را بیان می‌کند که قرن‌ها طول می‌کشد تا به اثبات برسد، چرا که فهم مردم آن زمان به این اندازه نبود.

اسماعیل‌زاده اظهار کرد: اینکه حرکت و گسترش زمین از زیر کعبه با حقایق علمی منافات ندارد شاید بیان این مفهوم در توجه دادن بشر به خانه خدا و اینکه هستی حیات از ذات اقدس الهی دارد مؤثر و مفید باشد. ان‌شاءالله که بتوانیم از برکات این روز عزیز بهره‌مند شویم.
گفت‌وگو از المیرا عنایتی، خبرنگار ایکنای مازندران
انتهای پیام