تجلی وحدت مسلمین در الگوی قرآنی «برادری»

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا مصطفی‌پور، عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در خصوص علت نام‌گذاری هفته وحدت، اظهار کرد: این ایام به اعتبار این‌که در تاریخ میلاد پیامبر اسلام(ص) اختلاف است، هفته وحدت نامیده شده‌است. اکثریت اهالی تسنن و برخی از شیعیان، روز میلاد ختمی مرتبت(ص) را 12 ربیع‌الاول و اکثریت شیعه این روز را 17 ربیع‌الاول می‌دانند.

وی با بیان این‌که علما برای تبدیل این مسئله به نقطه پیوند بین شیعیان و اهل تسنن، این هفته را هفته وحدت نامیدند، ادامه داد: دلیل این کار این بوده که پیامبر(ص) اختصاص به اهل سنت ندارد، چنان‌که به شیعه هم اختصاص ندارد. به هر حال، در تاریخ ممکن است درباره نقل وقایع اختلاف‌ها و تفاوت‌هایی وجود داشته یاشد، اما این اختلاف‌ها و تفاوت‌ها منشاء اختلاف نیست، چون چیزی که باید مرکز هماهنگی، وحدت و انسجام باشد، اصل باور به رسالت پیامبر اکرم(ص) است.

انواع وحدت در قرآن

وی با بیان این‌که ما می‌توانیم از دو نوع وحدت صحبت کنیم، به تبیین آن‌ها پرداخت و گفت: وحدت میان مسلمانان در آیه شریفه «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ؛ در حقیقت مؤمنان با هم برادرند پس میان برادرانتان را سازش دهید و از خدا پروا بدارید، امید که مورد رحمت قرار گیرید»(حجرات/10) ذکر شده است. در این تلقی، برادری بالاتر از وحدت ظاهری است. گویا یک ریشه واحدی هست که این‌ها را به هم پیوند می‌دهد و بر اساس این ریشه واحد، برابری به وجود می‌آید. چیزی که می‌تواند پیوند برادری و برابری را تحکیم کند، ایمان به خداست. اگر دو مسلمان با هم اختلاف کردند، وظیفه همه مسلمانان است که برای رفع این اختلاف تلاش کنند تا وحدت حفظ شود. اگر کسی واقعا ایمان داشته باشد، هوای نفس ندارد. معمولا هوای نفس ریشه در بی‌ایمانی دارد و مؤمن همه کارهایش را در راستای باور به خدا انجام می‌دهد. طبیعی است که چنین انسانی با کسی اختلاف پیدا نمی‌کند.

مصطفی‌پور گفت: در سوره آل عمران آمده است که «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلاَ تَمُوتُنَّ إِلاَّ وَأَنتُم مُّسْلِمُونَ؛ اى کسانى که ایمان آورده‏‌اید، از خدا آن گونه که حق پرواکردن از اوست، پروا کنید و زینهار جز مسلمان نمی‌رید»(آل‌عمران/102). این آیه شریفه در ابتدا این افراد را به مؤمن خطاب می‌کند که همیشه باید ایمان داشته باشند و در آیه بعد می‌گوید «وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِیعًا وَلاَ تَفَرَّقُواْ؛ و همگى به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید» (آل‌عمران/103) مخاطب در این آیه، مسلمانان قرار گرفته‌اند که بر محور حبل الهی که قرآن و عترت است، با هم متحد شوند. اگر تخم نفاق و جدایی پاشیده شده، ریشه‌اش در دشمنان ماست، لذا در دنباله می‌آید که «إِذْ کُنتُمْ أَعْدَاء فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا؛ آنگاه که دشمنان [یکدیگر] بودید، پس میان دل‌هاى شما الفت انداخت تا به لطف او برادران هم شدید»(آل‌عمران/103) خدا با ایمان این برادری را حفظ کرده‌است.

وی در تبیین نوع دوم وحدت، تصریح کرد: نوع دوم از وحدت، برادری با همه متدیان به ادیان الهی است. این به دلیل ابعاد مشترکی‌ است که بین آن‌ها وجود دارد. به همین دلیل در قرآن آمده است «قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ تَعَالَوْاْ إِلَى کَلَمَةٍ سَوَاء بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمْ أَلاَّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللّهَ وَلاَ نُشْرِکَ بِهِ شَیْئًا وَلاَ یَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِّن دُونِ اللّهِ فَإِن تَوَلَّوْاْ فَقُولُواْ اشْهَدُواْ بِأَنَّا مُسْلِمُونَ؛ بگو اى اهل کتاب، بیایید بر سر سخنى که میان ما و شما یکسان است بایستیم که جز خدا را نپرستیم و چیزى را شریک او نگردانیم و بعضى از ما بعضى دیگر را به جاى خدا به خدایى نگیرد پس اگر [از این پیشنهاد] اعراض کردند بگویید شاهد باشید که ما مسلمانیم [نه شما]»(آل‌عمران/64).

عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی افزود: این ابعاد مشترک در میان ادیان است که باعث وحدت می‌شود، چنان‌چه که امام(ره) هم فرموده بودند «رمز پیروزی ما دو چیز است، یک کلمه توحید و دو توحید کلمه» ما وقتی کلمه توحید داشته باشیم و مسلمانان هم بر محور کلمه توحید با هم متحد باشند، وحدت و یگانگی تثبیت می‌شود».

وی خاطرنشان کرد: بنابراین اصل اساسی در تثبیت وحدت و یگانگی، اصل ایمان و باور به خدای یگانه و  ایمان به اسلام، قرآن و پیامبر(ص) است. در روایات آمده که پیامبر(ص) مطرح فرموده «مؤمنان مانند دندانه‌های شانه، همه با هم برابرند» آنی که منشاء اختلاف است، به تعبیر قرآن حب دنیاست و انسانی که به نجات خود و انسانیت فکر می‌کند، هوای نفس را کنار می‌گذارد و در پرتو توحید و توحید کلمه، یگانگی، وحدت و انسجام و مصالح انسانی را برای تکامل بشری مورد توجه قرار می‌دهد.

جایگاه پیامبر اکرم(ص) در قرآن کریم

وی با بیان این‌که در ادبیات روایات، جایگاه والایی برای پیغمبر(ص) بیان شده است، افزود: در ادبیاتِ روایات ما آمده، «لَوْلاکَ لَمَا خَلَقْتُ الْأَفْلاکَ»، یعنی اساسا هدف خلقت عالم این بوده که ثمره‌ای که همانا شخصیت عظیم پیامبر اسلام(ص) باشد، بر درخت خلقت دیده شود و در اختیار بشر قرار بگیرد. پیامبر اسلام، انسان کامل و کامل‌ترین انسان است. ایشان انسانی است که همه ابعاد وجودی‌اش را به صورت هماهنگ در خود پرورش داده‌است؛ یعنی بعد دنیوی، اخروی، عقلی، عاطفی، فردی و اجتماعی را در خود رشد داده و در اوج قرار گرفته است. ایشان مخصوصا در بحث تقرب به پایه‌ای رسیدند که حتی جبرئیل هم نتوانست به جایگاهی که ایشان راه پیدا کرده‌اند، راه بیابد.

مصطفی‌پور تصریح کرد: درباره مقام ایشان در قرآن آمده است که «وَهُوَ بِالْأُفُقِ الْأَعْلَى، ثُمَّ دَنَا فَتَدَلَّى، فَکَانَ قَابَ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنَى؛ در حالى که او در افق اعلى بود، سپس نزدیک آمد و نزدیک‌تر شد، [فاصله‏‌اش] به قدر [طول] دو [انتهاى] کمان یا نزدیکتر شد» (نجم/ 7-9) که پیغمبر(ص) این قوسین را طی کرده و بالاتر از آن هم رفته‌اند. جبرئیل نیز به ایشان گفت که تو جایگاهی رفیع داری و می‌توانی بالاتر بروی، ولی این مقام برای من نیست.

الگوی شخصیت انسانی پیامبر(ص)

وی عنوان کرد: پیغمبر(ص) جایگاهی در اصل نظام هستی دارد که اشاره شد، اما مهم‌تر از همه این است که ما پیامبر(ص) را به عنوان الگوی شخصیت انسانی بدانیم. هر انسانی اگر بخواهد میزان کمال و رشد و ترقی خود را بفهمد، باید خود را با ایشان بسنجد و ببیند که تا چه میزان به پیامبر(ص) نزدیک است. در قرآن هم آمده «لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ؛ قطعا براى شما در [اقتدا به] رسول خدا سرمشقى نیکوست»(احزاب/ 21). البته در ادامه می‌آورد که این برای کسی است که ایمان به خدا و روز قیامت داشته باشد.

وی در خصوص فضیلت ختمی‌مرتبت(ص) در قرآن توضیح داد: ما در سوره قلم می‌خوانیم «وَإِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ؛ و بی‌شک تو بر آیینی عظیم استواری»(قلم/4). پیامبر دارای اخلاق بسیار برجسته‌ایست یا در سوره آل عمران آمده «بِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی الأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللّهِ إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ؛ پس به [برکت] رحمت الهى با آنان نرمخو [و پرمهر] شدى و اگر تندخو و سخت‌دل بودى، قطعا از پیرامون تو پراکنده می‌شدند. پس از آنان درگذر و برایشان آمرزش بخواه و در کار[ها] با آنان مشورت کن و چون تصمیم گرفتى بر خدا توکل کن زیرا خداوند توکل‏‌کنندگان را دوست می‌دارد»(آل‌عمران/159).

این مدرس حوزه و دانشگاه اظهار کرد: خداوند به دلیل همین اخلاق نیکوی پیامبر(ص) است که ایشان را در سوره انبیا ستایش می‌کند و می‌فرماید «وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا رَحْمَةً لِّلْعَالَمِینَ، و تو را جز رحمتى براى جهانیان نفرستادیم»(انبیا/107) یعنی خداوند می‌گوید ما تو را به عنوان رحمتی برای همه جهان‌ها فرستاده‌ایم که این جهان، مشتمل بر انسان مسلمان و غیرمسلمان و حتی جهان انسانی و غیرانسانی است. به اعتبار همه نقاطی که در قرآن آمده، پیامبر(ص) حقیقتا این جایگاه را دارد.

وی ادامه داد: پیامبر(ص) در جایگاه رحمت است و برای همین مردم را هدایت می‌کند تا مردم از رحمت خاصه پروردگار بهره‌مند شوند. پیامبر(ص) خود را به رنج می‌انداخت تا مردم ایمان بیاورند، ولی وقتی که با بی‌ایمانی افراد مواجهه می‌شد، برای آن‌ها رنج می‌کشید. مهم‌ترین پیام رسالت پیغمبر(ص) که در قرآن و روایات منقول از آن حضرت هم هست، پیام انسانیت، وحدت و برادری است.