وابستگی و اعتیاد جامعه ما به فضای مجازی جای نگرانی دارد

به گزارش ایکنا، محمدمهدی فتوره‌چی؛ کارشناس فضای مجازی و سواد رسانه، 3 بهمن ماه در نشست علمی «فلسفه فناورانه تربیت مجازی در اندیشه اسلامی» که از سوی مجمع عالی حکمت اسلامی برگزار شد با بیان اینکه فضای مجازی باعث دسترسی همه آحاد مردم به اخبار در تمام نقاط عالم شده است، گفت: نکته حائز اهمیت در مورد فضای مجازی، امکان خلق ابزارها است، همچنین ابزار مهمی در جنگ نرم فرهنگی و ترکیبی نوپدید است که شاید هیچ مؤلفه‌ای به اندازه فضای مجازی در آن دخیل نیست.

وی با بیان اینکه امروزه به مدد فضای مجازی ارتباطات فردی و میان گروهی و سرعت تبادلات افزایش یافته است، اظهار کرد: در چنین فضایی مشتری و یا مخاطب حرف اول را می‌زند و مخاطب از اهمیت ویژه برخوردار شده است لذا بدون درنظر گرفتن ذائقه مخاطب نمی‌توان به تبادلات علمی، فرهنگی و ... پرداخت. از سوی دیگر هم امروزه مخاطبان بیشتر تحت تأثیر فضای مجازی جهانی هستند و فرزندان من و شما قدرت انتخاب دارند و ما نمی‌توانیم چیزی بر آنان تحمیل کنیم که مثلاً فلان موسیقی را بپسندند یا نپسندند.

فتوره‌چی با بیان اینکه این فضا در سبک نگارش و گویش فرزندان ما هم اثر گذاشته است، گفت: یکی از مواردی که جای نگرانی دارد، هنجارشکنی کاربران و انجام کارهای خلاف عرف است یعنی هویت‌های جدیدی در حال شکل‌گیری است که با هویت واقعی کاربران متفاوت است. خود ما هم شاید تجربه کرده‌ایم که گاهی افراد در فضای مجازی به یک گونه هستند که وقتی در فضای حقیقی آنان را می‌بینیم گویی شخص دیگری است.

وی با اشاره به جذابیت چندرسانه‌ای و بعد زیبایی‌شناختی که به شدت کاربران جوان و نوجوان را تحت تأثیر قرار می‌دهد، افزود: تسهیل تعاملات فراقومی، فراطبقه‌ای، فراملی و فرامنطقه‌ای از دیگر ویژگی‌های فضای مجازی است که در کنار فواید مضراتی هم دارد که عمدتاً ناشی از عدم فراگیری چگونگی تعامل با این فضا است.

فتوره‌چی افزود: هابرماس عنوان می‌کند جامعه امروزی در عصر ارتباطات و اطلاعات و با وجود همه این امکانات، توانایی تعاملاتی در آن کاهش یافته است که گاهی شاید باعث تعجب هم بشود زیرا ممکن است کمیت ارتباطات افزایش یافته باشد ولی کیفیت آن کاهش یافته است و این مسئله هم جزء مسائلی است که مورد توجه روان‌شناسان قرار گرفته و به عنوان دغدغه به آن می‌نگرند.

کارشناس و مدرس سواد رسانه با بیان اینکه طبق مطالعات انجام شده در ایران و جهان در خصوص تلگرام با اینکه فیلتر است گفته شده است که میزان کاربران آن 15 درصد افزایش یافته است، ادامه داد: تلگرام عامل مصرف 60 درصد ترافیک اینترنت در کشور است و 40 درصد جرائم در حوزه فضای مجازی طبق آمار پلیس فتا مرتبط با این پیام‌رسان است همچنین واژگانی چون پورنو و سکس در جست‌وجوی جوانان ایرانی در صدر قرار دارد و از این تعداد، یک سوم متعلق به دختران و زنان است.

وابستگی و اعتیاد جامعه ما به فضای مجازی جای نگرانی دارد

فتوره‌چی با بیان اینکه وابستگی و اعتیاد جامعه ما به فضای مجازی جای نگرانی دارد، گفت: زیرا مثلاً دانشجویان ایرانی و فرانسوی به میزان برابر به نت اعتیاد دارند و امروزه تقریباً هر ایرانی به صورت متوسط 7 ساعت در شبکه‌های اجتماعی مجازی مشغول کنشگری است و این مسئله بر روی خانواده‌ها اثرگذار است و گاهی یک فرزند در خانواده مؤمن هم مبتلا به یکسری مشکلات است.

این پژوهشگر فضای مجازی با بیان اینکه فضای مجازی در برخی ایالات آمریکا تا حدود 80 درصد در طلاق دخیل بوده است، اظهار کرد: این آمار  در ایران حدود 60 درصد است، البته عامل مداخله‌گر و میانجی است و وضعیت چینی‌ها در این زمینه از جوامع دیگر بدتر است زیرا بیش از 90 درصد موارد پیام‌رسان‌ها، عامل طلاق زوج‌ها هستند.

وی با بیان اینکه 65 درصد کاربران نوجوان ایرانی در فضای مجازی اعلام کرده‌اند که مورد فریب و اغفال قرار گرفته‌اند، ادامه داد: این آمار دارای اهمیت است و فکر نکنیم که وقتی نوجوان و جوان ما در خانه و در محیط امنی هستند در فضای مجازی هم اینطور است و ممکن است تحت تأثیر بزه‌کاران قرار بگیرند. همچنین متأسفانه از زمان شکل‌گیری پیام‌رسان‌ها، میزان گفت‌وگو میان اعضای خانواده کم شده است؛ در سال 1384 این میزان، 30 دقیقه بوده است و امروز به 15 دقیقه و در برخی مناطق کلانشهرها به کمتر از 5 دقیقه رسیده است و این چند دقیقه هم گفتمان عاطفی نیست.

وی با طرح این پرسش که از منظر فلسفه فناورانه چرا تا این اندازه گرایش به کنشگری در فضای مجازی وجود دارد و طبق اندیشه اسلامی چه راه‌کاری برای مقابله وجود دارد؟ اضافه کرد: همانطور که در حوزه صنعت افراد دنبال برجسته‌سازی و برندسازی محصولات خود هستند، در فضای مجازی هم کاربران تلاش می‌کنند تا با ایجاد تمایز بین خود و دیگران خود را به رخ بکشانند و تمایز خود را برند کنند. همچنین کاربران در این فضا از پذیرش تحمیل عقاید و القاء و استدلال در این عرصه به شدت پرهیز دارند لذا کسانی که در امر تبلیغ فعالیت دارند، باید تعاملات خود را به صورت غیرمستقیم داشته باشند.

وی با بیان اینکه امکان خودافشاگری هم از دیگر وجوه فعالیت در فضای مجازی است، گفت: ما در زندگی غیرمجازی خود کمتر از زندگی خصوصی خود چیزی بیان می‌کنیم ولی در این فضا، این نگرانی کمتر است و افراد هویت‌های مختلفی از خود بروز می‌دهند. همچنین این امکان برای کاربران وجود دارد که بسیاری از هنجارها، سبک‌ها و آداب سنتی و ملی و مذهبی را به راحتی به سخره بگیرند و بی اثر کنند و کسانی که دنبال شکستن انسجام ملی هستند از این فضا به خوبی بهره می‌برند.

فتوره‌چی افزود: نکته دیگر این است که نسل امروز اغلب تحت تأثیر افکار پست‌مدرنیسم به دنبال تنوع‌گرایی و لذت‌گرایی بی حد و حصر و تجربه اوقات خوش هستند و مهم نیست این لذت چگونه باشد به همین دلیل ازدواج سفید و حتی ضربدری مطرح است آن هم به بهانه اینکه آن طرف(آخرت) خبری نیست. در اغتشاش سال گذشته شاهد بودیم که نوجوانان و جوانان حاضر شفاف و صریح بر این نوع مسائل تأکید دارند و اساساً نسل جدید از ما شفاف‌تر هستند گرچه متاسفانه این نوع تفکر به ولنگاری و حتی خودکشی و پوچی منتهی خواهد شد.

پژوهشگر فضای مجازی با بیان اینکه امکان ابراز نظر بدون نگرانی از دیگر ویژگی‌های این فضا است، اظهار کرد: به همین دلیل فضای مجازی جای مناسبی برای نافرمانی مدنی است؛ نکته دیگر هم اینکه افراد آشنا به زبان‌های دیگر قادر هستند که با فضای بسیار گسترده‌تری در دنیا تعامل داشته باشند لذا مبلغان دینی ما هم اگر به مهارت زبانی مسلط باشند، تأثیرات بیشتری هم خواهند داشت. 

فتوره‌چی ادامه داد: فضای مجازی امکان ساختارشکنی و واکنش به شبکه‌های مرسوم را فراهم می‌کند که نمونه آن تهدیدهای اخلاقی است که باعث بهم ریختن نظم اجتماعی و اخلاقی جامعه می‌شود و گاهی در کشور آن را تجربه کرده و می‌کنیم.

وی با بیان اینکه تعاملات در فضای مجازی باعث تغییر ساختاری در ذهن کاربر می‌شود، تصریح کرد: در هر تعامل شاهد ترشح آندروفین از مغز هستیم که به خصوص در کودکان و جوانان باعث لذت آنان از اینترنت می‌شود و در نهایت منجر به اعتیاد خواهد شد.

کاهش میل به مطالعه از آثار مخرب اینترنت

فتوره‌چی اضافه کرد: به همین دلیل منع کردن آنان به مرور زمان دشوار خواهد شد و این عامل سبب می‌شود تا فرد میل به مطالعه نداشته باشد و اختلال یادگیری به همراه دارد و تمرکز فیزیکی و ذهنی آنان کمتر می‌شود؛ به تدریج بی حوصله شده و سطحی‌نگر و فست‌فودی می‌شوند.

وی اضافه کرد: از دیگر آفات این مسئله اضطراب اطلاعاتی است یعنی وقتی در گروه‌ها و کانال‌ها حضور داریم، فکر می‌کنیم باید همه آن‌ها را بخوانیم ولی وقتی تعداد آن زیاد شد دچار اضطراب ناشی از آن می‌شویم و در نهایت باعث سطحی‌خوانی و حبابی‌شدن اطلاعات خواهد شد لذا شاهد پیدایش کسانی هستیم که فکر می‌کنند دانای کل هستند ولی شاید اقیانوسی باشند که در هر حیطه دانش اندکی دارند لذا نسلی که شکل می‌گیرد در هر عرصه‌ای اظهارنظر می‌کنند و این اظهارنظر حتی در عرصه متاورس و هوش مصنوعی هم صورت می‌گیرد.

کارشناس فضای مجازی بیان کرد: احساس نامفیدی و بی خاصیتی در این فضا هم از دیگر عواقب آن است زیرا نویسندگان و محققان تلاش می‌کردند تا سالی یک‌بار کتاب بنویسند ولی الان فضای مجازی رویکرد به کتاب را کاهش داده است، همچنین کاربران هم عمدتاً تبدیل به مشوق برای دیگران می‌شوند و در این شرایط انتظار این است که افراد فرهیخته و مدبر از سوی کسانی تشویق شوند که سطح علمی نازلی دارند و مجموعه اینها باعث افسردگی و ... خواهد شد.

فتوره چی با بیان اینکه کانالیزه کردن و غلیان احساسات و عواطف کاربران در فضای مجازی هم از دیگر ویژگی‌های فضای مجازی است، گفت: همچنین می‌توان اعمالی انجام داد که کلیشه شود و مورد تقلید دیگران باشد؛ مورد دیگر هم امکان‌سازی یک عمل جمعی در حوزه محیط زیست و سایر مسائل اجتماعی است؛ مورد دیگر هم جدایی عمل از عامل آن است زیرا کسی چیزی را نشر می‌دهد ولی مسئولیت آن را نمی‌پذیرد.

مدرس فضای مجازی و سواد رسانه با بیان اینکه همچنین در فضای مجازی شاهد قابلیت عدم تجسد هستیم، گفت: وجود فیزیکی ما در این فضا حرفی برای گفتن ندارد و بعد مثالی ما حضور دارد مثلاً کاربرانی داریم که در فضای حقیقی برای زدن کراوات معذوریت دارند ولی در این فضا چنین کاری را انجام می‌دهند.

وی با اشاره به پیدایش جامعه یا فضای سوم به عنوان پیامد فضای مجازی، اظهار کرد: یک فضا، فضای فیزیکی و دیگری فضای مجازی است و فضای سوم هم گویای درگیری کاربر با فضای مجازی است، یعنی فرد با اینکه از فضای مجازی کنده می‌شود در همان لحظه فکر می‌کند که در گروهی که هستیم چه می‌گذرد و در خصوص مطلبی که من به اشتراک گذاشتم چه واکنشی نشان داده شده است یعنی ذهن کاربر دائما درگیر است.