بخش آموزشی در محافل قرآنی گنجانده شود

از مسائلی که در محافل قرآنی مورد نظر است، ایجاد ارتباطی مؤثر میان قاری و مستمعین است. ارتباطی که بر جنبه‌های هیجانی و احساسی استوار شود یا ارتباطی از سر تدبر و تفکر با دقیق شدن بر معانی و اشارات کلام وحی. محمد کاکاوند، مدرس و قاری ممتاز قرآن کریم که چند سالی است در قالب ایجاد تشکلی با عنوان کارگاه هنر تلاوت به امر آموزش تلاوت قرآن در حسینیه خامس آل‌عبا(ع) مشغول است، در گفت‌و‌گو با خبرنگار ایکنا پیرامون استانداردهای یک محفل و جلسه تلاوت قرآن گفت: همانطور که می‌دانیم بین قرائت و تلاوت تفاوت است و این معنی را می‌رساند که اگر کسی بخواهد قرآن را به شنونده ارائه کند، باید با چه کیفیتی و در چه مسیری پیش برود.

وی ادامه داد: در رابطه با بحث نوع قرائت قرآن در احادیث و روایات و حتی خود قرآن، مستنداتی وجود دارد که بر هر دو وجه آن یعنی تلاوت و قرائت تأکید شده است و لذا این دو کار باید به نحو احسن انجام  شود؛ هر چند که هر چه به سمت تلاوت حرکت کنیم، اثرگذاری بیشتری دارد؛ ابتدا بر روی خود شخص قاری و بعد بر روی شنونده؛ همچنان که خود قرآن هم می‌فرماید: «يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ»(جمعه/2) به این معنی است که اگر به دنبال برون‌دادی از یک محفل تلاوت هستیم براساس این آیه و دیگر اشارات قرآنی این امر ناشی از  بحث تعقل و تفکر و اندیشه‌ورزی نسبت به خود آیات قرآن است و بدون این موضوع شاخصه‌ای اتفاق نمی‌افتد.

اشراف قاری به مسائل تدبری قرآن، کافی نیست

کاکاوند در مورد اینکه باید تلاوت قرآن با چه کیفیتی ارائه شود تا شنونده ارتباط مؤثری با آن برقرار کند، گفت: این امر به عوامل زیادی بستگی دارد به این معنی که صِرف اینکه قاری خودش اهل مطالعه و تفسیر و تحقیق باشد، کافی نیست و شاید نصف کار به انجام رسیده باشد و لذا باید به دنبال اتفاق دیگری نیز بود و آن فراهم آمدن یک زبان مشترک میان شنونده و قاری است که حلقه وصلی را برای فهم کلام میان آنها ایجاد می‌کند.

وی با اشاره به اینکه نفس تلاوت قرآن، ارتباط تدبری میان قاری و شنونده ایجاد می‌کند، افزود: چندان با ترکیب تلاوت تدبری موافق نیستم و همانطور که ذکر شد باید تلاوت آنچنان تأثیرگذار باشد تا منجر به ایجاد یک زبان مشترک میان قاری و مستمع شود. مسئله بعدی ایجاد یک فضای مفهومی آیات است که در جریان برگزاری محفل قرآنی به آن هم باید توجه داشت. رابطه مهندسی تلاوت، وقف و وصل آیات، انتخاب آیات و توجه دادن مخاطب به اینکه چه چیزی در حال تلاوت است، بسیار اهمیت دارد.

این قاری قرآن تصریح کرد: مسئله دیگری که باید به آن توجه داشت آموزش‌های قبل از تلاوت قرآن است و اینکه شنونده باید با ابزار و تکنیک‌های تلاوت آشنا بوده و به او این مسائل آموزش داده شود؛ به این معنا که محفل تلاوت قرآن نباید تنها به تلاوت یک قاری بدون توجه به نیازهای مستمع سپری شود و البته پیشنهادی نیز که به دوستان جلسه‌دار قرآن دارم این است که حتماً آیات هر جلسه، پیشتر به شنوندگان معرفی شود تا در یک بازه زمانی پیش از تشکیل جلسه، افراد خود به دنبال پیگیری آنها باشند، چند باری آیات مشخص شده را بخوانند و احیاناً صوت تلاوت‌های مشهور از آن آیات را بشنوند تا با دست پُر به جلسات قرآنی آمده و با آنچه به ذهن سپرده‌اند در مقام قیاس برآیند. این امر منجر به یک نتیجه‌گیری سازنده و اصولی خواهد شد.

تلاوت باید در حضور شنونده اجرا شود

وی در پاسخ به این پرسش که در مواجهه با نوجوانان و جوانان که حضور آنها در محافل قرآنی همراه با هیجان و برانگیخته شدن احساسات است چه تمهیداتی باید اندیشید تا شاهد حضور مستمر و پایدار آنها در این جلسات و محافل باشیم، گفت: نکته بسیار مهمی که سالهاست به آن تأکید می‌شود، اصالت تلاوت قرآن است؛ به هر حال این اصالت را باید در حیطه هنرهای آوازی دسته‌بندی کرد، هنری که مستلزم آن است تا در حضور شنونده اجرا شود. باید به وفور شاهد برپایی چنین محافل حضوری قرآن باشیم، امری که متأسفانه اخیراً مورد غفلت واقع شده است و دست‌اندرکاران برگزاری چنین محافلی با مقاصدی همچون رسانه‌ای شدن تلاوت قاریان یا تأکید بر کیفیت بالای اجرای یک قاری، ترجیحشان این است که به جای برگزاری محافل حضوری تلاوت، آنها را در فضای استودیو و با استفاده از ادوات و ابزارهای صوتی و تصویری، ضبط و ثبت کنند. این امر ممکن است برخی از مقاصد و اهداف را جامه عمل بپوشاند، اما در اصل قضیه و فراگیرتر شدن محافل قرآنی آفتی بزرگ است و آسیب‌زاست. نیاز است که شاهد برگزاری محافل گسترده، باشکوه و حتی مجلل قرآنی با حضور حداکثری مستمعین به ویژه نوجوانان و جوانان باشیم این محافل قطعاً کارکرد و ثمرات سازنده خود را نیز به دنبال خواهد داشت.

این مدرس تلاوت قرآن تأکید کرد: لازمه برگزاری چنین محافل، برنامه‌ریزی دقیق و هدفمند برای هر کدام از آنهاست و دست‌اندارکاران باید برای این برنامه‌های قرآنی طرح و برنامه داشته باشند؛ اینکه قرار است در فلان تاریخ و فلان مکان چه کسی تلاوت داشته باشد، چه آیاتی خوانده شود که به این شکل حضور مستمع نیز هدفمند خواهد بود. به این شکل مستمعین که اغلب آنها را نوجوانان و جوانان تشکیل می‌دهند، ناخودآگاه با مواجهه با قاریان که در رده سنی خودشان هستند، به شور و ذوق آمده و درصدد تداوم حضور خود در این محافل برآمده که قطعاً در آن به امر آموزش نیز تأکید خاصی می‌شود.

اغلب تصدیق‌کنندگان قاری، اشرافی بر فنون قرآنی ندارند

کاکاوند گفت: از جمله مسائلی که جای آن در جلسات قرآنی خالی است، بحث‌های آموزش فنی است؛ صرف اینکه یک نفر با حضور در محفلی آیاتی بخواند و اصلاً هیچ آموزشی در آن وجود نداشته باشد، درک درستی از هنر تلاوت به وجود نمی‌آید، چرا که لذت بردن از تلاوت یک قاری منوط به اشراف مستمع به اصول زیبایی‌شناسی تلاوت است. شاهد بوده‌اید که اغلب افرادی که پای کرسی تلاوت یک قاری به تعریف و تمجید و تصدیق او می‌پردازند، افرادی هستند که دستی بر آتش دارند و مردم عادی چون اشرافی بر این مسائل ندارند، سکوت اختیار می‌کنند، چرا که نمی‌دانند براساس چه اصولی قاری این تحریر را به کار برده و در صوت و لحن خود این اوج و فرود را داشته است.

وی در پایان اظهار کرد: شخصاً با تشویق و تمجیدهای کاذب که در جریان تلاوت‌ها رخ می‌دهد و شأن مجلس، قرآن و هنر تلاوت را نیز زیر سؤال می‌برد، مخالفم. این امر پیامد منفی این نگرش است که ما به جای اینکه جلسات قرآن را به  دید یک جلسه آموزشی نگاه کنیم، اغلب آنها را تبدیل به جلسات غلط‌گیری کرده‌ایم؛ این امر تبعات منفی دارد که علاوه بر بی‌انگیزگی در میان قرآن‌آموزان، آنها را با اصول فنی و تکنیکی قرائت آشنا نکرده‌ایم و لذا شخص به جای تعمق و تأمل بر روی مسائل فنی امر تلاوت در صوت و لحن قاری به بروز احساسات و هیجانات عوامانه همچون سایر مستمعین می‌پردازد، حال آنکه ما در برگزاری چنین محافلی بیش از پیش به مستمعی مسلط به انواع تکنیک‌ها، ضوابط و مقررات در امر تلاوت اصولی داریم تا شاهد اجرایی مترقی و بلنده از سوی قاری باشیم.