«ولی» همیشه وحدت‌آفرین است + صوت

به گزارش ایکنا، جلسه تفسیر قرآن حجت‌الاسلام والمسلمین هادی عباسی خراسانی؛ استاد حوزه علمیه طبق روال هر روزه صبح امروز با محوریت آیات سوره نساء در حوزه علمیه قم برگزار شد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید؛

«وَلَا تَتَمَنَّوْا مَا فَضَّلَ اللَّهُ بِهِ بَعْضَكُمْ عَلَى بَعْضٍ لِلرِّجَالِ نَصِيبٌ مِمَّا اكْتَسَبُوا وَلِلنِّسَاءِ نَصِيبٌ مِمَّا اكْتَسَبْنَ وَاسْأَلُوا اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا؛ و نعمت‌ها و مال و ثروتی که خدا به سبب آن برخی از شما را بر برخی برتری داده آرزو مکنید [که آرزویش مایه حسد و فساد است. این تفاوت‌ها و برتری‌ها لازمه زندگی دنیا و بر اساس محاسبات حکیمانه است، اما در عین حال] برای مردان از آنچه کسب کرده‌اند بهره‌ای است، و برای زنان هم از آنچه کسب کرده‌اند بهره‌ای است. و [با کمک تقوا و عمل صالح] از بخشش خدا بخواهید، یقیناً خدا همواره به همه چیز داناست»

فضل جامع علم و عمل و حکمت است

حضرت حق پس از اینکه آیات ارث و حقوق را مطرح می‌فرماید وارد اصول کلی مسائل مالی می‌شوند. این آیه سه قانون کلی را بیان می‌کند. قانون اول این است که شما آنچه در دست دیگران است و به آنها تفضل شده است را آرزو نکنید. اساسا قانون تفضیل و تفضل یک سنت الهی است. سپس فرمود آنچه مردان به دست آوردند برای خودشان است، آنچه زنان هم به دست آورند برای خودشان است یعنی مالکیت زنان و مردان در زمانه‌ای که حقوقی برای زن‌ها قائل نبودند بیان شده است. قانون سوم این است که همیشه درخواست شما از فضل الهی باشد. فضل جامع علم و عمل و حکمت است و جهاد تربیتی نیز از آن برداشت می‌شود یعنی همان چیزی که فلسفه بعثت انبیای الهی است.

آیه بعد می‌فرماید: «وَلِكُلٍّ جَعَلْنَا مَوَالِيَ مِمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالْأَقْرَبُونَ وَالَّذِينَ عَقَدَتْ أَيْمَانُكُمْ فَآتُوهُمْ نَصِيبَهُمْ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدًا؛ و برای هر کسی از آنچه به جای گذاشته وارثانی قرار داده‌ایم، که از میراث پدر و مادر و خویشاوندان ارث ببرند و کسانی که با آنان پیمان [ازدواج یا پیمان های شرعی و عرفی] بسته‌اید؛ پس سهم ارث آنان را بدهید؛ یقیناً خدا بر همه چیز گواه است»

موالی جمع مولی است، مولی مصدر میمی و اسم مکان است و به معنای مکانی است که صدق ولایت در آن جاری است. مقصود از موالی در اینجا متولیان اموال میت هستند که اموال در اختیار آنها است. مولی هم به کسی اطلاق می‌شود که امور در دست او است و هم کسی که امور او توسط دیگری سرپرستی می‌شود.

در مورد مضاف الیه «کل» سه احتمال وجود دارد؛ یکی اینکه بگوییم مضاف الیه آن کل شی است یعنی برای هر چیزی ولی قرار دادیم. احتمال دوم این است مضاف الیه محذوف، مردگان هستند. احتمال دیگر این است که مضاف الیه آن هر انسانی است. این احتمال سوم بهتر است چون سیاق آیات موید این است که دارد حقوق انسانیت را بیان می‌کند.

«ولی» فاصله‌ها را کم می‌کند

ولی را ولی می‌گویند به خاطر اینکه فرجه‌ها و فاصله‌ها را کم می‌کند. ولی اصطلاحی نیز تفرقه‌های فرقه‌ای را کم می‌کند و تبدیل به وحدت می‌کند به همین خاطر ولی همیشه وحدت‌آفرین است و به عبارت بهتر ولی فوق سلیقه‌ها است و همراه با سلیقه‌ها نیست که بگوییم توسط سلیقه‌ها هضم شده است. سلیقه‌ها مختلف است ولی حکومت ولی واحد است. این نکته مهمی است که از واژه ولی استفاده می‌شود.

در مورد عبارت «وَالَّذِينَ عَقَدَتْ أَيْمَانُكُمْ» باید این توضیح را عرض کنم که قبل از اسلام افراد با هم پیمان ارثی می‌بستند به خصوص آنهایی که نسب و سببی نداشتند یا دوست داشتند اموالشان پس از آنها به دست افراد خاصی بیفتد با آنها پیمان می‌بستند که پس از مرگ از همدیگر ارث ببریم. می‌توانیم بگوییم این امر یک نوع عهد اخوت ارثی بود که بر اساس آن برادری سببی ایجاد می‌کردند و اموال هم را در اختیار می‌گرفتند. دین اسلام این مسئله را تایید کرد و به تعبیر بهتر رسول مکرم اسلام این عقود را ترمیم کردند و این دلیل می‌شود همانطور که در فقه نظرمان بر این است، احکام اسامی اکثرش تاسیس نیستند تنفیذی و امضایی هستند که یک نمونه آن اینجا است.

در مورد عبارت «إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدًا» نیز این توضیح را عرض کنم در قسمتی که صحبت تفضل و اکتساب افراد بود بحث از علم الهی مطرح بود اینجا که بحث از موالی و تولیت و سرپرستی و حسب و نسب است صفت شهادت مطرح است. می‌توانیم از این تعبیر استفاده کنیم در مقام ولایت آنی که خیلی مطرح است اطاعت است و از عنوان شهید این مطلب استفاده می‌شود؛ یعنی مولی نیازمند اطاعت است و کار او با اطاعت پیش می‌رود.