حل مسئله جوانی جمعیت نیازمند احیای ارزش پدری و مادری

جواد مداحی، عضو هیئت علمی گروه مطالعات خانواده پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاددانشگاهی در گفت‌وگو با ایکنا، به آسیب‌شناسی پژوهش‌های صورت گرفته در کشور در حوزه خانواده و نحوه اجرایی شدن نتایج پژوهش‌ها پرداخت و به سؤال‌های مطرح در این خصوص پاسخ داد.

ایکنا ـ با توجه به اهمیت موضوع خانواده نیازمند انجام چه موضوعات پژوهشی در این خصوص هستیم؟

در خصوص اهمیت و ارزشمندی نهاد خانواده باید گفت خانواده ستون جامعه‌پذیر کننده افراد و منابع انسانی است و ارزش آن را می‌توان به کل جامعه تعمیم داد. هم بیانات مقام معظم رهبری و هم دغدغه میزان قابل توجهی از مردم و مسئولین کشور نشان می‌دهد که نگاه به خانواده باید ویژه باشد. اکنون مسئله اول ما در حوزه خانواده موضوع فرزندآوری و جوانی جمعیت است. هم تشکیل خانواده و ازدواج و هم فرزندآوری از چالش‌هایی است که باید برنامه‌ریزی دقیق در خصوص آنها داشته باشیم و هم از طریق پژوهش‌ها و هم تلاش همه دستگاه‌های متولی این حوزه اقدام عملیاتی انجام دهیم تا هر چه سریع‌تر جمعیت جوانمان را احیا و فرزندآوری را ترویج کنیم.

ایکنا ـ برای عملیاتی کردن نتایج پژوهش‌های صورت گرفته در حوزه جوانی جمعیت چه باید کرد؟

باید پژوهش‌های ما از بُعد، پایه و ماهیت نظری به سمت عملیاتی شدن برود. همچنین نیاز داریم پژوهش‌های ما از رویکرد تک روشی در علوم انسانی و تک پارادایمی به سمت تلفیق روشی و بین رشته‌ای بودن حرکت کند؛ اگر قرار است حوزه خانواده و جوانی جمعیت را مطالعه کنیم، وقت آن رسیده است که رشته‌های مختلفی مثل جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، مدیریت و اقتصاد در مجموعه‌ای از رشته‌ها در همکاری با هم پژوهش‌هایی با رویکرد بین رشته‌ای انجام دهند.

وقتی شما یک چالش یا مسئله را تک بعدی ببینید، اگرچه در آن حوزه پژوهش صورت می‌گیرد اما عملیاتی نمی‌شود؛ بنابراین به نظر می‌رسد مسئله حل نشده و ادامه خواهد داشت. اما وقتی یک مسئله را با رویکرد فناورانه کردن علوم انسانی بررسی می‌کنیم، یعنی همان روشی که در علوم انسانی در جهاددانشگاهی به دنبال آن هستیم و به صورت کلان آن را می‌بینیم، علوم انسانی را به سمتی می‌بریم که خروجی‌های عملیاتی داشته باشد و بتوانیم چالشی مثل فرزندآوری را به یک نگاه مشارکتی بین رشته‌های مختلف تبدیل کنیم.

به نظر می‌رسد از دورانی که بخواهیم فقط با رویکردی محدود و عموماً نظری و خروجی، عملیاتی از پژوهش‌ها نداشته باشیم عبور کرده‌ایم و باید علوم انسانی نقش خود را برای حل مسائل اجتماعی کشور ایفا کند و راه‌حل رسیدن به این موفقیت نیز یک رویکرد چند روشی و ترکیبی است.

ایکنا ـ کدام نهادها می‌توانند و باید با سفارش موضوعات پژوهشی به شما از نتایج پژوهش‌های صورت گرفته برای برنامه‌ریزی، گفتمان سازی و رفع مشکلات مربوط به خانواده‌ها استفاده کنند؟

دستگاه‌های مختلف مکلف شده‌اند که در حوزه جوانی جمعیت نقش خود را ایفا کنند. در درجه اول باید بپذیریم برای حل مسائل اجتماعی-فرهنگی باید به سراغ پژوهشگران متخصص رفته و برای برنامه‌ریزی دقیق در این حوزه پژوهش‌های به‌روز و زمینه‌مند را به انجام برسانیم. سازمان‌های مختلفی از جمله وزارت کشور و دیگر نهادهای ذیربط اجتماعی مختلف باید این رویکرد را داشته باشند که به کمک پژوهش‌های اجتماعی و پژوهشگران نخبه به سمت حل مسئله بروند. اگر قرار است ما با روش پژوهش و تحقیق به دنبال حل مسئله باشیم باید از نخبگان حوزه جامعه‌شناسی، علوم اجتماعی و سایر علوم برای حل این مسائل بهره بگیریم. پیرو منویات مقام معظم رهبری به نظر می‌رسد زمینه را باید برای فعالیت نخبگان در عرصه پژوهش فراهم کرد تا نخبگان علوم انسانی در مسیر حل مسائل اجتماعی مهم از جمله جوانی جمعیت گام‌های کاربردی بردارند.

سازمان امور اجتماعی وزارت کشور، وزارت کشور، بهزیستی، آموزش و پرورش، دانشگاه‌‌ها و تمام نهادهای مختلف سیاست‌‌گذار حوزه اجتماعی و فرهنگی کشور بهتر است به سمت پژوهش محوری حرکت کنند. برای مثال در حوزه جوانی جمعیت حتی برای دانش‌آموزان باید برنامه متناسب با سن و وضعیت آنها طراحی و ارزش والای خانواده و فرزند را به آنها آموزش دهیم. برای حل مسئله جوانی جمعیت و فرزندآوری جامعه ما نیاز به احیا و ترویج ارزش پدری و مادری دارد. باید به جوانانمان ارزش پدر و مادر بودن و فرزند داشتن را یاد دهیم؛ باید این معناها در جامعه ما زنده شوند.

ایکنا ـ کم‌توجهی به نتایج پژوهش‌های حوزه اجتماعی را چطور اصلاح و مسئولان را متوجه اهمیت این پژوهش‌ها کنیم؟

مسئولان تا اطلاعات غنی علمی و داده‌های کافی از مسئله مورد نظر نداشته باشند نمی‌توانند برنامه‌ریزی صحیحی برای حل مسئله ارائه کنند. قطعاً نهاد بزرگی مثل جهاددانشگاهی که به صورت تخصصی رسالت‌های پژوهشی خود را با اتکا به پژوهشگران متخصص و متعهد انجام می‌دهد، می‌تواند در این خصوص به نهادهای اجرایی کمک و پژوهش‌های ملی در حوزه خانواده انجام، آسیب‌های خانواده را بررسی و راهکارهای عملیاتی ارائه کند. به نظر می‌رسد با ظرفیت بالایی که در جهاددانشگاهی برای پژوهش وجود دارد، حرکت به سمت حل کلان مسائل اجتماعی از جمله جوانی جمعیت میسر باشد.

ایکنا ـ پژوهش‌های خوبی در دانشگاه‌‌ها انجام می‌شود، اما از نتایج آنها استفاده نمی‌شود، این معضل را چطور حل کنیم؟

ما مسائل اجتماعی خود را شناخته‌ایم و می‌دانیم که مثلاً فرزندآوری یک چالش و مسئله است، ولی نکته مهم این است که روش پژوهش در علوم انسانی باید به سمت عملیاتی کردن نتایج برود اما به نظرمی‌رسد متأسفانه عموم پژوهش‌های ما در حوزه نظری باقی می‌مانند. یعنی حجم بالایی از یافته‌‌های پژ‌وهش داریم اما بخش پیشنهادهای ما بسیار محدود و کم است و پروتکل‌های عملیاتی برای رفع مشکلات، عموماً کلیشه‌ای نوشته می‌شود.

باید به سمتی حرکت کنیم که خروجی پژوهش‌های ما عملیاتی و کاربردی شوند. در دانشگاه‌‌ها نیز اساتید باید به دانشجویان بیاموزند که از داده‌‌های ارزشمند پژوهش خود پروتکل‌ها و پیشنهادهای عملیاتی برای حل مسئله استخراج کنند که این بدون رویکرد چند روشی و چند پارادایمی محقق نمی‌شود.

وقتی با یک رویکرد کمی یا کیفی به سراغ موضوع می‌رویم، فقط یک بُعد موضوع را مطالعه کرده‌ایم، ولی وقتی با دو یا چند روش یک موضوع مورد سنجش و ارزیابی قرار می‌گیرد، مثلاً برای موضوع فرزندآوری یک مطالعه عمیق کیفی انجام می‌دهیم، بعد برای آن پیمایش ملی صورت می‌گیرد و در ادامه موضوع سناریوهای آینده‌پژوهی انجام داده و محتوای آموزشی تولید می‌کنیم، به نتایج خیلی زیادی برای حل مسئله دست پیدا می‌کنیم که باید این روش در دانشگاه‌‌ها و نهادهای علمی ما آموزش داده شود تا بتوانیم علوم انسانی را به سمت عملیاتی شدن پیش ببریم و از سطح نظری به سمت عمل حرکت کنیم.

گفت‌وگو از زهرا ایرجی