بررسی مبانی ضعف بینشیِ انسان از منظر قرآن در نشریه علمی

به گزارش ایکنا، این شماره نشریه «علوم تربیتی از دیدگاه اسلام» شش مقاله با عناوین «همایندی ادراک دانش‌آموزان درباره نقش متوازن خانواده و مدرسه در تربیت دینی؛ پژوهشی پدیدارشناختی»، «روش‌های خویشتن‏داری جنسی در ساحت‌های سه‌گانه تربیت براساس منابع اسلامی (با تأکید بر دوره‌های‌ نوجوانی و جوانی)»، «چالش‌‎‌ها و موانع‌کارکردهای فرهنگی_ تربیتی مدارس براساس تجارب زیسته مدیران مدارس در چهار دهه بعداز انقلاب اسلامی ایران»،  «جایگاه پرورش تفکر مبتنی‏ بر فلسفه تربیتی اسلام در رسانه تلویزیون»، «مبانی ضعف بینشیِ انسان و اصول و روش‌های تربیتیِ اصلاح آن در قرآن کریم» و اثربخشی آموزش تلفیقی صلح و حسن‌گزینی بر جهت‌گیری مثبت نسبت به مدرسه در دانش‌آموزان دختر دوره اول متوسطه» است.

 

در بخشی از مقاله «مبانی ضعف بینشیِ انسان و اصول و روش‌های تربیتیِ اصلاح آن در قرآن کریم» می‌خوانیم: حقیقت‌جویی و طلب دانش از ویژگی‌های ذاتی و فطریِ بشر است که براساس موقعیت او و میزان بهره‌مندی‌اش از پرورش، به صورت‌های متفاوت در وجودش رشد می‏ کند. شدت و ضعف این ویژگی بر بینش افراد اثر می‌گذارد و مسئله‌ای قابل بررسی است. بسیاری از شاخصه‌های رفتاری نیز در بینش انسان‌ها ریشه دارند. تحقیق حاضر به‌منظور تبیین مبانی ضعف بینشیِ انسان، و اصول و روش‌های تربیتیِ اصلاح آن براساس قرآن کریم صورت گرفته است. این پژوهش به‏ لحاظ رویکرد در زمره پژوهش‌های کیفی قرار دارد و برای انجام‌دادن آن از روش تحلیلی با به‏ کارگیری روش تحلیل مضمون استفاده کرده‌ایم. جامعه مطالعاتیِ تحقیق، مشتمل بر نمونه‌هایی از آیات مرتبط با ضعف بینشیِ انسان بوده است. برای پاسخ‏گویی به سؤال‌ها داده‌های اولیه را کدگذاری کردیم و طبقه‌‏بندی مضامین پایه، سازمان‌دهنده و فراگیر را در سه محور مبانی، اصول و روش‌ها انجام دادیم.

 

طبق یافته‌های پژوهش، درحوزه مبانی ضعف بینشی، پنچ مبنا به‌دست آمد: ضعف قوای علمی از تولد تا پیری، تقلید کورکورانه، شرک‌ورزیدن به خداوند متعال، شک‌کردن به قرآن و تردیدداشتن در واقعی‌بودنِ عذاب‌های الهی. در حوزه اصول، پنج اصل، شامل ارتقای سطح معرفت متناسب با ظرفیت یادگیرنده، بصیرت، تعقل، تفکر و عدالت‌ورزی تعیین شد. در حوزه روش نیز هفت روش تربیتی، شامل گفت‌وشنود، بیان داستان‌های اخلاقی و ضداخلاقی، توجه‌دادن به منابع هوشیار کننده، تدبیر، تعلیم حکمت، تلاوت قرآن کریم توأم با تأمل در آن و انذار درباره مرگ شناسایی شد. براساس نتایج پژوهش، مبانی مذکور، خاستگاه اصول یادشده هستند و از اصولی که برشمردیم، روش‌های تربیتی استخراج شده‌اند که در شناخت و تسریع اصلاح ضعف‌های بینشی، مؤثرند.

 

در بخشی از مقاله «چالش‎‌‌ها و موانع‌ کارکردهای فرهنگی_ تربیتی مدارس براساس تجارب زیسته مدیران مدارس در چهار دهه بعداز انقلاب اسلامی ایران» نیز آمده است:  هدف از پژوهش حاضر، شناسایی چالش‌‎ها و کژ کارکردهای فرهنگی- تربیتی مدرسه براساس تجارب زیسته‌ مدیران‌ مدارس در چهار دهه ‌بعداز انقلاب ‌اسلامی ‌ایران (1358-1398) بوده است. پژوهش پیشِ‌روی، کیفی و ازنوع پدیدارشناسی تفسیری است و برای انجام‌دادن آن از ابزار مصاحبه نیمه‌ساختاریافته استفاده شد. جامعه مطالعاتی تحقیق، شامل مدیران مدارس دخترانه و پسرانه‎ از طبقات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مختلف از مناطق 22 گانه تهران بود و نمونه ­ها به‌صورت هدفمند تا رسیدن به اشباع مقوله‌ای انتخاب شد. اطلاعات براساس رویکرد تحلیلی و تفسیری دیکلمن درسطح کدهای باز، مؤلفه‌ها و تم‌های مضمونی تحلیل شد.

 

یافته‌ها در بخش چالش‌‎ها و موانع کارکردها شامل ‌دَه مؤلفه مالی، مذهبی و اخلاقی، فرهنگ‌پذیری و پرورشی، انگیزشی، رسانه‌ای، اجرایی_ محتوایی، مدیریتی، شناختی، سخت افزاری و نرم ساختاری بوده است؛ همچنین هشت مؤلفه­ مضمونی با تقسیم‌بندی کژ کارکردهای مشترک، شامل انواع اجتماعی، مذهبی و اخلاقی، هویت فرهنگی، اقتصادی و ساختاری، و کژ کارکردهای اختصاصی تحت عناوین‌ شناختی، شخصی و شخصیتی، و هدایت تحصیلی شناسایی شد. یافته‌های مقاله، بیانگر آن است که روند چالش‌‎ها، موانع و کژکارکردهای فرهنگی- تربیتی مدارس طی چهاردهه موردنظر، عرصه‌ای وسیع از فعالیت­ها و برنامه های فرهنگی- تربیتی مدرسه را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و برای مواجهه و حل‌ آن‌ها هوشیاری رهبران تربیتی و برنامه‌ریزی راهبردی در هریک از موارد ضرورت دارد.