تحول در جامعه نیازمند اراده همگانی است

به گزارش ایکنا از قم، به نقل از روابط عمومی  اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر،  حجت‌الاسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا، استاد حوزه و دانشگاه در بیستمین و آخرین نشست از دهمین دوره کرسی‌های آزاداندیشی با عنوان «راهبرد تحوّل؛ ضرورت گام دوم انقلاب اسلامی» که به همت مجمع هماهنگی پیروان امام و رهبری استان قم و اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر روز گذشته دوم آبان‌ماه در دانشگاه طلوع مهر قم برگزار شد بیان کرد: موضوع تحول که در جلسات گذشته بحث کردیم یکی از بحث‌های اساسی و مهم نظام جمهوری اسلامی است. در جلسات گذشته از زوایای مختلف درباره ابعاد مثبت تحول از جمله: ظرفیت‌ها، فرصت‌ها، عناصر، ارکان، عوامل، مبانی و دیگر زوایای آن بحث کردیم که در این جلسه می‌خواهیم درباره «موانع مسیر تحول» با هم صحبت کنیم.

وی موانع تحول را در پنج دستۀ ادراکی، فرهنگی، احساسی، محیطی و ذهنی برشمرد و گفت: تحول مهمترین راهبرد انقلاب اسلامی برای رسیدن به اهداف و شرایط مطلوب است که البته با موانع، مشکلات و چالش‌های فراوانی هم روبرو است.

رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر افزود: یک سری از موانع، موانع ادراکی هستند و مربوط به درک و فهم و علم و دانش کسانی است که می‌خواهند تحول ایجاد کنند. اینکه فهم و درک ما از شرایط چقدر است، اینکه تحول یک امری ملی است و فقط برای دولت یا رهبری نیست. هنر بانیان تحول این است که همه ملت را پای کار بیاورند، همانطوری که امام راحل همه ملت را پای انقلاب آورد و بزرگترین تحول یکصد ساله اخیر اتفاق افتاد.

استاد فلسفه سیاسی حوزه و دانشگاه بیان کرد: مشارکت و ادراک فعال یعنی اینکه خود مردم احساس کنند که جامعه نیاز به تحول دارد، ما باید به یک شعور و عقلانیت جمعی برسیم تا متحول شویم. ماباید به لحاظ ادراکی، خلاقیت، ابداع و هوشمندی به این عقلانیت برسیم که جامعه باید متحول شود.

 شکاف میان دولت و ملت مانع پیشرفت و تحول در جامعه است

وی افزود: مانع مهم بعدی که بر سر راه تحول وجود دارد مانع فرهنگی است. ما باید به لحاظ فرهنگی، باورها، اعتقادات مردم و سنت‌هایی که در جامعه حاکم هست به این جمع‌بندی برسیم که باید متحول شویم.

مهاجرنیا گفت: الان به لحاظ فرهنگی طوری شده که دولت هر کاری بکند ملت ممکن است که بگویند کاری بدی است. ملت هم هر خواسته و مطالبه‌ای داشته باشد، دولت بد به آن نگاه می‌کند و این فرهنگ خیلی خطرناک هست. یکی از بدترین موانع پیشرفت، شکاف میان دولت و ملت است که متأسفانه ما گرفتار آن شده‌ایم و برای برون‌رفتش باید کاری بکنیم.

استاد حوزه و دانشگاه مانع بعدی در تحول را موانع احساسی دانست و گفت: گاهی احساسات و هیجاناتی برای ما شرایط ایجاد می‌کند، گاهی به لحاظ احساسی یک ملت شجاع یا خودباخته می‌شود و یا یک ملت روحیات خاص خودش را پیدا می‌کند. 

وی افزود: اگر به لحاظ احساسی مردم به عقلانیتی برسند که احساسات آن‌ها پشت سر منافع ملی همسو شود آن موقع می‌توانند به تحول کمک کنند، اما اگر این احساسات هدایت نشود ممکن است برعکس عمل کند. جامعه برای پیشرفت و تحول باید بتواند احساسات خود را کنترل و منطقی کند؛ بنابراین یکی از چیز‌هایی که مانع تحول می‌شود عدم مدیریت احساسات است. 

مهاجرنیا بیان کرد: چهارمین مانع، موانع محیطی است. ما در ایران زندگی می‌کنیم که شرایط خاص خودش را دارد. ایران به لحاظ محیط و ژئوپلتیک یک کشور استثنایی است. شرایط، موقعیت جغرافیایی، همسایگان، قومیت‌ها و؛ و یا مواردی مثل خشکسالی، فقر اقتصادی، تفاوت مذهبی و... همه این‌ها می‌توانند مانع تحول باشند.

وی افزود: مانع بعدی که باید به لحاظ برنامه‌ریزی تحولی رفع شود موانع ذهنی است. فارغ از این موانع عینی خارجی که اشاره کردم، جامعه به لحاظ ذهنی باید آماده شود و به یک منطقی برسد که آمادگی تحول را داشته باشد. پای کار بیاید و بشود روی آن برنامه‌ریزی کرد. این‌ها چیز‌هایی است که به عنوان چالش‌ها، موانع و آسیب‌های مسیر تحول است که باید در برنامه‌ریزی به آن توجه شود.

استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: از یک منظر دیگر موانع را می‌خواهم به سه بخش تقسیم کنم؛ موانع بینشی، نگرشی و کنشی. موانع بینشی یعنی آن چیزی که به حوزه بینش و دانایی و ادراک مربوط است. بخش نگرشی به تمایلات، اعتقادات، باور‌ها و ایدئولوژی که در جامعه حاکم است و رفتار‌های اعتقادی که در جامعه داریم، مرتبط هست.

وفاق اجتماعی و توافق ملی سبب تحول می‌شود

مهاجرنیا گفت: یکی از مسائلی که من همیشه تکرار می‌کنم این است که باید از لحاظ نگرش‌های سیاسی متحول شویم، با همه تنوع سلیقه‌هایی که داریم باید به یک وفاق اجتماعی و توافق ملی برسیم. ما باید به جایی برسیم که وقتی که پای منافع ملی، پای نظام اسلامی و پای قدرت ملی پیش می‌آید، همه یکدست شویم و پشت سر نظام و انقلاب و ارزش‌های دینی بایستیم. ما هنوز نتوانسته‌ایم موانع این بخش را حل کنیم.

وی افزود: ما یک ملت هستیم؛ یک هویت، یک پتانسیل و یک ظرفیت داریم این ظرفیت باید شکوفا شود. ما در یک کشتی نشسته‌ایم، نباید یک عده‌ای راحت بخوابند یک عده‌ای هم کشتی را سوراخ کنند، چون نمی‌توانیم به مقصد برسیم. تحول از لحاظ نگرشی نیاز به یک اجماع ملی، هماهنگی و همدلی دارد و این را باید به لحاظ کنشی در رفتار‌ها نشان بدهیم. 

استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: یکی از مشکلاتی که ما در بحث تحول داریم رواج انتزاع‌گرایی است. برخی از برنامه‌های ما ذهنی است و با واقعیت‌های خارجی تطبیق ندارد. یک جا‌هایی بلندپروازانه برنامه‌ریزی می‌کنیم یک جا‌هایی هم انقدر رها می‌کنیم مثل اینکه هیچ‌کس در این زمینه مسئولیت ندارد. 

وی افزود: مانع بعدی گسست‌های تاریخی است. شکاف‌هایی که به لحاظ قومی، سیاسی، فرهنگی، اخلاقی در کشور داریم. میان دولت و ملت یک شکاف جدی وجود دارد. الان درجامعه حس می‌شود که یک بخشی به عنوان مرکزیت قدرت هستند، اکثریت ملت هم پیرامون آن اقلیت زندگی می‌کنند؛ آن‌ها برنامه‌ریزی می‌کنند، حرف می‌زنند، تصمیم می‌گیرند و عمل می‌کنند.

غلبه نگرش سلبی بر نگرش اثباتی در جامعه

مهاجرنیا گفت: شکافی که میان دین و سیاست ایجاد شده است. شکافی که میان تحجر و انفعال پیش آمده و رهبری روی آن تأکید می‌کنند. یک بخشی از تفکر جامعه متحجر شدند. مقدس مآبانی که می‌خواهند همه قدرت منحصراً در اختیار خودشان باشد، هیچ‌کس را هم راه ندهند. یک بخش دیگر هم منفعل شده‌اند و می‌گویند ما نمی‌توانیم، بیخودی داریم زور می‌زنیم. مگر می‌شود با آمریکا و اروپا در افتاد و موفق شد؟ 

وی افزود: مانع بعدی این است که گاهی ما روی آرمان‌هایی دست می‌گذاریم، ولی به مقدمات رسیدن به آن آرمان توجه نداریم. هر آرمانی مقدماتی دارد. یک سری مفاهیم ذهنی، عینی و احساسی و ادراکی می‌خواهد. همه این‌ها باید دست به دست هم بدهند تا ما بتوانیم برای آن آرمان برنامه‌ریزی کنیم. گاهی در بعضی از برنامه‌ریزی‌ها دیده می‌شود که مقدمات مفهومی و شرایط ذهنی آن آرمان را فراهم نکرده ایم.

وی بیان کرد: مانع دیگر این است که ما به یک هویت جمعی نیاز داریم. هیچ کشوری بدون اتکا به هویت جمعی و اتکا به افکار عمومی نمی‌تواند موفق شود. یک نظامی مثل ما که مدعی مردم‌سالاری دینی هستیم، این مردم‌سالاری یک هویت جمعی دارد. آن هویت باید شکل بگیرد. به لحاظ سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و... این هویت باید احساس شود و به عقلانیت تبدیل شود. 

مهاجرنیا گفت: ما یک کشور انقلابی هستیم با این دشمنان، با این جایگاه، با این پایگاهی که در دنیا داریم. باید در برنامه‌ریزی نسبت خودمان را با همسایه‌ها، با کشور‌های منطقه، با کشور اسلامی، با کشور‌های دوست، با کشور‌های دشمن، با ابرقدرت‌ها، با نهاد‌های بین‌المللی بسنجیم. اگر نسنجیم در برنامه‌ریزی تحولی معلوم نیست موفق شویم.

وی افزود: نکته بعدی اینکه مقداری نگرش‌های سلبی ما بر نگرش‌های اثباتی‌مان در دنیا غالب شده است. یعنی گویا به همه دنیا بدبین هستیم. همه دنیا را آلت دست استکبار جهانی می‌بینیم. من نمی‌خواهم بگویم نیستند، ولی بالاخره ما بین این گرگ‌ها زندگی می‌کنیم. آیا باید ژست و گارد بگیریم و دشمن همه شویم؟ یا لا‌اقل اولویت‌سنجی کنیم با یک عده‌ای که می‌توانیم رابطه برقرار کنیم. بالاخره این نسبت‌سنجی با دنیا یکی از چیز‌هایی است که در برنامه‌ریزی تحولی بسیار مهم است. 

مهاجرنیا تصریح کرد: نکته بعدی که بسیار هم مهم هست آموزش است. ما در صنعت، اقتصاد، کشاورزی، فرهنگ، سیاست و همه این حوزه‌ها نیاز به آموزش و ارتقا داریم. دائماً آموزش ضمن خدمت می‌خواهیم. در مسئولین درجه یک بلکه درجه دو و سه، اصلاً چیزی به اسم آموزش ضمن خدمت نداریم. گویا همه که رئیس شده‌اند علامه دهر هستند. مگر می‌شود کسی در دنیای امروز کار کند، ولی اطلاعات در این زمینه نداشته باشد. این یک نقصی است که ما داریم؛ بی‌توجهی به آموزش، اطلاعات، آگاهی، ارتقای سطح سواد و سطح بینش؛ که اگر به آن بی‌توجه شویم یک مانع جدی بر سر راه تحول است.

وی گفت: یکی از مشکلات سر راه تحول این است که ما یک روحیه‌ای داریم که در هر کارمان که مشکل پیش می‌آید، می‌گوییم تقصیر استکبار جهانی است، تقصیر کسی دیگر است. اگر اصول‌گرایان باشند می‌گویند تقصیر اصلاح‌طلبان بود، اگر اصلاح‌طلبان باشند می‌گویند تقصیر اصولگرایان است، دائماً فرافکنی می‌کنیم. می‌گوییم ما مشکل نداریم. ما مقدس، خوب و پاکیزه هستیم. هر مشکلی هست از رقبای ما و دشمنان ما است. هیچ‌کس زیر بار مسئولیت نمی‌رود که لااقل ۲۰ درصد هم ما مشکل داشتیم یا اصلا بپذیریم که ۲درصد مشکل از ما بوده است.

استاد حوزه و دانشگاه یادآور شد: مقام معظم رهبری چند سال پیش موقع انتخابات فرمودند شرایط کشور همین است هر کس می‌خواهد رئیس‌جمهور شود این شرایط را مطالعه کند و با توجه به همین وضعیت وارد شود. فردا نگوید قبلی‌ها یا خارجی‌ها خراب کردند، اگر با این شرایط می‌توانید کار کنید بیایید. این بسیار واقع‌بینانه است و از فرافکنی و مسئولیت را به دوش نگرفتن جلوگیری می‌کند؛ این هم یکی از مشکلاتی است که باعث می‌شود که تحول به نتیجه نرسد.