رفاه به دنبال «تأمین اجتماعی» ایجاد می‌شود

25 تیرماه در ایران به عنوان روز بهزیستی و تأمین اجتماعی نام‌گذاری شده است. برای به‌زیستن در جامعه ایران وزارتخانه کار، رفاه و تأمین اجتماعی و سازمان تابعه آن یعنی سازمان بهزیستی تأسیس و در حال فعالیت است. اما برای به‌زیستن در یک جامعه، چه مقدار باید روی پیشگیری و به چه میزان باید بر درمان آسیب‌های اجتماعی تمرکز کرد و چه تعادلی بین فعالیت در حوزه پیشگیری و درمان آسیب‌ها باید وجود داشته باشد.

امان‌الله قرائی‌مقدم، جامعه‌شناس و استاد تمام دانشگاه خوارزمی که مطالب و مقالات متعددی در حوزه آسیب‌های اجتماعی دارد، در گفت‌وگو با ایکنا به سؤال‌های مطرح در این حوزه پاسخ داد و با تأکید بر اهمیت پیشگیری و ریشه‌یابی مشکلات، گفت: مانند بسیاری از کارهایی که تاکنون انجام شده، مسئولان به دنبال معلول هستند و می‌خواهند معلول را حذف کنند در حالی که باید به دنبال علت باشند.

معلول‌ها را از بین می‌بریم در حالی که علت‌ها باقیست

وی به تئوری «میدان نیرو» یا «میدان» کورت لوین اشاره کرد و گفت: شغل، خانواده، ازدواج، اعتقادات، خدمات اجتماعی و ...عوامل برانگیزنده هستند که موجب بروز انواع آسیب‌های اجتماعی از جمله اعتیاد، طلاق، فحشا، دزدی و ... می‌شوند. ما باید برای رفع آسیب‌های اجتماعی به دنبال ریشه آنها در عوامل برانگیزاننده باشیم که نیستیم و می‌خواهیم معلول‌ها را از بین ببریم در حالی که علت همچنان باقی است.

این جامعه‌شناس ادامه داد: براساس تئوری لوین دو دسته نیرو وجود دارد؛ یک نیروهای برانگیزاننده و یک دسته نیروهای بازدارنده. نیروهای بازدارنده مثل پلیس، زندان، اعدام و ... هیچگاه در مقابل نیروهای برانگیزاننده که موجب اعتیاد، طلاق، به تأخیر افتادن ازدواج، نابسامانی خانواده، شورش‌ها و اغتشاشات می‌شود، توانا نیست.

برتری عوامل برانگیزاننده بر عوامل بازدارنده

وی ادامه داد:‌ آیا با فعالیت قوه قضائیه آسیب‌های اجتماعی در جامعه ما کم شده است؟ در جامعه ما عوامل برانگیزاننده به انواع آسیب‌های اجتماعی صدها مرتبه بر نیروهای بازدارنده برتری دارند به همین دلیل است که آسیب‌های اجتماعی کاهش پیدا نمی‌کند.

این جامعه‌شناس با تأکید بر اینکه مسئله جامعه‌شناسان، تأمین اجتماعی است، گفت: اگر برق، آب و گازرسانی به خانه‌ها انجام می‌شود، وزارت بهداشت، آموزش و پرورش و ... وجود دارد همه برای این است که رفاه اجتماعی تأمین شود. کل زندگی بشر یعنی تأمین اجتماعی و جامعه‌شناسی بر این مسئله تأکید دارد. ما به پزشک نیاز داریم تا وقتی بیمار شدیم درمان شویم، راه و جاده نیاز داریم تا راحت‌تر سفر و زندگی کنیم و ... پس تأمین اجتماعی صرفاً درمان در هنگام پیری معنی ندارد، همه اقدامات لازم در جامعه برای تأمین اجتماعی مردم به وجود آمده است و وقتی تأمین اجتماعی در یک جامعه وجود داشته باشد، رفاه نیز ایجاد می‌شود.

وی در ادامه گفت: وقتی فردی تأمین نیست به دزدی روی می‌آورد. وقتی در زندگی تأمین نیستیم، ازدواج نمی‌کنیم یا به طلاق روی می‌آوریم و زمینه به فساد کشیده شدن جامعه به وجود می‌آید. پس همه این امور به هم مربوط است. کلمه تأمین اجتماعی یعنی تمام وظایف و عملکردهای دولت، مجلس و نهادهای موجود در کشور؛ کل زندگی یعنی تأمین اجتماعی و همه دولت‌های جهان کوشش می‌کنند که مردمشان تأمین باشند.

وی با تأکید بر اینکه حتی محل زندگی و منطقه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم نیز بر نوع، میزان و شکل آسیب‌ وارده بر افراد و میزان تأمین اجتماعی آنها تأثیر دارد، گفت: رابطه متقابلی بین افراد و منطقه‌ای که در آن زندگی می‌کنند وجود دارد. اگر امکانات مالی افراد بالا رود، منطقه زندگی آنها نیز ارتقا پیدا می‌کند و اگر امکانات فرد کمتر شود به پایین شهر نقل مکان می‌کند؛ خیابان‌ها و مناطق بالای شهر را نمی‌توان با شرایط و امکانات مناطق پایین شهر مقایسه کرد. در مناطق بالاشهری شما معتاد متجاهر نمی‌بینید اما در مناطق پایین شهر به راحتی شاهد انجام هر جرمی هستید.

باید علت بی‌حجابی را پیدا کرد

قرائی مقدم با انتقاد از مسئولانی که به دنبال دستگیری، زندانی و جریمه کردن افراد هستند، گفت: بی‌حجابی نیز یکی از معلول‌های جامعه ماست و باید علت آن را پیدا کرد، دزدی معلول است و علت‌های زیادی برای بروز آن وجود دارد، فرار دختران، فحشا و ... همه معلول هستند و باید به دنبال علت‌های ریشه‌ای این معلول‌ها گشت؛ با بالا بردن جریمه معلول حذف نمی‌شود.

این استاد دانشگاه با اشاره به تئوری تأخر فرهنگی گفت: افرادی که کالا و ابزار به روز و گران قیمت در اختیار دارند اما فرهنگ استفاده از آن را ندارند نیز یکی از عواملی هستند که در جامعه آسیب ایجاد می‌کنند. در نتیجه آسیب‌های اجتماعی معلول عوامل متعددی هستند که از مهم‌ترین آنها بیکاری، فقر، شکاف طبقاتی، ناروایی‌های اقتصادی و ... است.

وی اضافه کرد: نگاه سیاست‌گذاران ما بر محور پیشگیری از آسیب‌ها نبوده و آنها چون به دنبال پیدا کردن ریشه مشکلات نبودند، این ریشه‌ها عمیق‌تر شده و بحران‌های بزرگ‌تر اجتماعی را به وجود آورده‌اند که روز به روز نیز عمیق‌تر و آسیب‌زاتر می‌شود و متأسفانه در طول تاریخ کشورمان نیز این مشکل وجود داشته و توجه صرف به معلول‌ها طی سال‌های سال ادامه داشته است و به جامعه آسیب‌زده است.

قرائی مقدم با انتقاد از اینکه مثلاً در آسیب اعتیاد به این مسئله فکر نمی‌کنیم که چرا باید یک جوان 20 ساله به سمت اعتیاد برود، گفت: وقتی هم که فردی معتاد می‌شود او را به کمپ‌های ترک اعتیاد می‌برند و بعد از مدتی دوباره در جامعه رها می‌کنند و کاردرمانی، خانواده‌درمانی و رفع ریشه‌ای مشکل فرد معتاد انجام نمی‌شود.

این استاد دانشگاه به مقالات متعددی که در هشدار به مسئولان مبنی بر لزوم توجه به ریشه و بنیان آسیب‌های اجتماعی نوشته است از جمله مقالات «در افکار خود خانه تکانی کنید»، «خانه از پای بست ویران است»، «زنگ‌ها برای ما به صدا در می‌آید» و ... گفت: جرم یک علت ندارد بلکه علت‌های متعدد دارد که باید هر کدام از علت‌ها را شناسایی و برای برطرف کردن هر علت برنامه‌ریزی کرد و ما چون این کار را نکرده‌ایم روز به روز طلاق، خودکشی و ... افزایش پیدا می‌کند.

قرائی مقدم در پاسخ به این سؤال که چرا در حالی که اساتید دانشگاه و پژوهشگران حوزه اجتماعی مدت‌هاست در خصوص لزوم پیشگیری و از بین بردن علت‌های آسیب‌های اجتماعی هشدار می‌دهند، همچنان توجه برنامه‌ریزان بر کنترل معلول‌ها است؟ گفت: تئوری‌های مختلفی در حوزه رفاه اجتماعی و آسیب‌های اجتماعی وجود دارد که باید به آنها توجه کرد؛ در این خصوص متأسفانه ساختار بیمار است. کسانی که در این ساختار کار می‌کنند با یک همبستگی مکانیکال روبه‌رو هستند نه ارگانیکی. در همبستگی ارگانیکی اگر دردی در کف پای فرد رخ دهد، تمام اعضا و جوارح بدن از آن مطلع می‌شوند و تلاش می‌کنند از عضو آسیب دیده حمایت و درد را برطرف کنند. در حالی که در ساختار کنونی جامعه ما بخش‌ها از هم جدا(مکانیکال) هستند و هر بخش به فکر خود است.

وی یکی از نمودهای همین بی‌توجهی را تلف کردن وقت در سر کار توسط کارمندان عنوان کرد و گفت: تعطیلی‌های زیادی در طول سال داریم. در روزهای کاری نیز بسیاری از زمان‌ کار توسط کارکنان تلف می‌شود. جامعه ما همبستگی مکانیکی دارد و مثل اجزای ماشین کارهایی را انجام می‌دهند بدون اینکه از هم خبر داشته باشند و همه این موارد بر روی هم تلنبار شده و بحران‌های اجتماعی را شدیدتر می‌کند.

این استاد تمام دانشگاه خوارزمی در پایان گفت: جامعه برای یک فارغ‌التحصیل لیسانس بیش از دو میلیارد تومان هزینه می‌کند اما او به دلیل نبود کار مجبور است به هر کاری تن دهد و شغلی را انجام دهد که فرد بدون تحصیلاتی هم می‌تواند انجام دهد؛ در جامعه ما تا تأمین اجتماعی صورت نگیرد، هیچ چیز درست نمی‌شود و تأمین اجتماعی هم به معنای شغل، ازدواج، داشتن مسکن، بهداشت، تحصیل و ... است.

گفت‌وگو از زهرا ایرجی