کاشان؛ خاستگاه سنت تعزیه‌خوانی

کاشان در کنار همه ویژگی‌های عاشورایی که دارد، یکی از خاستگاه‌های اصیل و اولیه تعزیه‌خوانی به‌شمار می‌رود. این خاستگاه و مرجعیت در دوره‌های مختلف تاریخی بسیار مشهود است. طبق آنچه مورخان داخلی و خارجی و نیز مستشرقان نوشته‌اند، کاروان‌های تعزیه‌خوانی زیادی در کوچه و برزن و بازار کاشان، چه به‌صورت صامت و چه به‌صورت امروزین، اجرا می‌شده است. در دوره قاجار نیز که اوج رواج و رونق تعزیه بود، تعزیه‌‌خوان‌های کاشانی به خوش‌صدایی شهره بودند.

البته تعزیه در خود کاشان طی نیم قرن اخیر، رفته‌رفته رو به افول گذاشته است، ولی در روستاهای اطراف کاشان به فراوانی اجرا می‌شود. در تعزیه کاشان، اشخاصی ظهور کردند که در ردیف معروف‌ترین نسخه‌نویسان تعزیه محسوب می‌شوند؛ میرعزای کاشانی، برادرش میرماتم و فرزندش میرغم و سیدمصطفی، فرزند میرغم، همه در کار تعزیه بودند. تعزیه‌های میرعزا ویژگی‌های خاصی دارند، از جمله اینکه همگانی‌تر هستند، چون وی مهارت‌های نمایشی، موسیقی و شعر تعزیه را به خوبی می‌دانست. از طرف دیگر، تعزیه‌های میرعزا، روان‌تر، کوتاه‌تر و پرتعداد هستند و در تمام طول سال اجرا می‌شوند.

از جمله مناطق تعزیه‌خیز کاشان می‌‌توان از نَشَلج نام برد که در این زمینه، مرکز ثقل محسوب می‌شود، از نظر اهمیتی که مردم آن برای تعزیه قائل هستند، تعداد تعزیه‌خوان‌هایی که دارند و اینکه محوریت عزاداری در این منطقه، تعزیه است و قدمت زیادی دارد. در نشلج، میدانی مخصوص تعزیه قرار داده‌اند و اسباب و آلات آن به وفور یافت می‌شود. علاوه بر اینکه تعزیه‌خوان‌های دوره‌گردی در نشلج بوده‌اند که در شهرها و روستاهای مختلف تعزیه می‌خواندند.

این مسئله باعث ایجاد و شکل‌گیری آدابی نیز شد، از جمله اینکه در بسیاری از مکان‌های مهم مانند تکیه دولت و حسینیه بودجان فعلی، تعزیه خوانده‌اند. همچنین رسومی نیز بر این اساس شکل گرفته است، مانند سنت سادات دهه‌دار. در آذران و سایر آبادی‌های کاشان مثل قزاآن، اسحاق‌آباد، مشکات، تجره و پَنداس، قُهرود و قالهَر، تعزیه‌خوانی رواج دارد. همچنین تعزیه‌خوانی قبلاً در حوزه فرهنگی کاشان در زواره، نطنز، میمه و آران و بیدگل رواج بسیار داشت. نوش‌آباد، محمدآباد و بخش ابوزیدآباد و قاسم‌آباد، مناطقی هستند که امروز تعزیه در آنها رواج زیادی دارد.

محمد خداداد، پژوهشگر آیینی و فرهنگ عامه