منظور از ولایت تشریعی چیست

به گزارش ایکنا از فارس، به نقل از روابط عمومی آستان مقدس شاهچراغ(ع)، حجت‌الاسلام والمسلمین ابراهیم کلانتری، تولیت حرم مطهر حضرت شاهچراغ(ع)، عصر پنج‌شنبه، 6 مردادماه در جلسه پنجم از سلسله مباحث «ولایت فقیه» ضمن بیان خلاصه‌ای از مطالب گفته شده در جلسات گذشته پیرامون ولایت بر تکوین و ولایت بر تشریع به تشریح سومین قسم از اقسام ولایت، یعنی ولایت تشریعی پرداخت.

وی اظهار کرد: ولایت تشریعی عبارت است از نوعی سرپرستی که در محدوده تشریع و قانون الهی و در حیطه و قلمرو معینی به فرد و یا افرادی اعطا شده است. برای شناخت بیشتر این نوع ولایت و تمایز آن با ولایت تکوینی و ولایت بر تشریع، توجه به این نکته ضروری است که ولایت تشریعی به تصدّی مسئولیت معینی در حوزه خاصی گفته می‌شود که اسلام به عنوان قانون الهی با صراحت آن را تشریع و متصدی آن و قلمرو مسئولیت وی را بیان کرده است.

تولیت حرم مطهر شاهچراغ(ع) ادامه داد: بر این اساس، این نوع ولایت پس از تشریع آیین اسلام پدید می‌آید و در چارچوب قوانین و شریعت اسلام حجیّت می‌یابد. به همین سبب به این نوع ولایت، ولایت شرعی نیز گفته می‌شود، یعنی ولایتی که در شریعت اسلام مشروع شمرده شده است.

وی به عنوان نمونه به آیه ۳۳ سوره اسراء اشاره کرد و گفت: از باب مثال قرآن کریم در خصوص کسی که به ناحق به قتل رسیده است، چنین می‌فرماید: «وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيِّهِ سُلْطَانًا ...، هرگز نفسی را که خداوند حرام کرده است نکشید مگر به حق و هر کس به ناحق کشته شود برای ولی‌اش سلطه (در حق قصاص ) قرار دادیم». 

این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: این آیه شریفه، ولایت بر قصاص را تشریع می‌کند که نوعی مسئولیت معین بر عهده شخص معین در مطالبه خون مقتول است. چنین ولایتی در چارچوب شریعت اسلام مشروعیت یافته است و یکی از احکام اسلام به شمار می‌آید. تشریع این ولایت برای یک فرد انسانی شش نتیجه در پی دارد، نخست اینکه فقط اوست که شرعاً می‌تواند قصاص قاتل را انجام دهد و یا قاتل را عفو کند، به عبارت دیگر حق تصمیم‌گیری در خصوص قاتل فقط متعلق به اوست، دوم اینکه منشأ و سرچشمه این حق، حکم الهی است یعنی همین تشریعی که در متن آیه قرآن به صراحت ذکر شده است.

وی پیرامون سایر نتایجی که تشریع ولایت بر قصاص، برای برای یک فرد در پی دارد، گفت: نتیجه سوم این است که غیر از او هیچ شخص دیگری شرعاً از حق قصاص بر خوردار نیست و نمی‌تواند قصاص و یا عفو قاتل را بر عهده بگیرد، حتی اگر از خویشان و یا دوستان درجه اول مقتول باشد. به عبارت دیگر سایر اشخاص شرعاً مکلّف هستند فقط از تصمیم این شخص تبعیت کنند.

تولیت آستان مقدس شاهچراغ(ع) اضافه کرد: چهارمین نتیجه این است که هرگونه تصمیم و یا اقدامی که این شخص در خصوص قاتل می‌گیرد در همان چارچوبی است که شرع مقدس تعیین کرده است مثل چگونگی قصاص، چگونگی عفو، چگونگی اخذ دیه و مواردی از این دست و این شخص نمی‌تواند فراتر از شرع، اقدامی انجام دهد.

وی گفت: نتیجه پنجم این است که ولایت و مسئولیت این فرد، فقط در قصاص و یا عفو قاتل خلاصه می‌شود و سایر اقدامات او در خصوص مقتول و یا خانواده مقتول محتاج اذن شرعی دیگری است و در نهایت ششمین نتیجه‌ای که می‌توان گرفت این است که این شخص در قصاص و یا عفو قاتل مبسوط الید است، بدین معنا که هیچ شخص و یا دستگاه و قدرتی (حتی حکومت) نمی‌تواند در محدوده مسئولیت او ورود کند و یا در انجام مسئولیت او محدودیت ایجاد کند.

کلانتری در ادامه به ذکر مثالی دیگر پیرامون ولایت تشریعی پرداخت و گفت: نمونه دیگر، آیه دِین است که خداوند بزرگ در بخشی از آن چنین می‌فرماید: «فَإِنْ كَانَ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ سَفِيهًا أَوْ ضَعِيفًا أَوْ لَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يُمِلَّ هُوَ فَلْيُمْلِلْ وَلِيُّهُ بِالْعَدْلِ...» ، پس اگر کسی که حق برگردن اوست یعنی مدیون و بدهکار، فردی سفیه و یا ضعیف و کم خرد باشد و یا توانا بر املا کردن نباشد باید ولّی او با رعایت عدالت املا کند. این آیه از وجود نوعی ولایت بر سفیه،  مجنون و لال پرده بر می‌دارد که در حقیقت نوعی مسئولیت معین در حوزه خاصی است. چنین ولایتی نیز در چار چوب شریعت اسلام مشروعیت یافته است و یکی از احکام شریعت اسلام به شمار می‌آید. 

وی اضافه کرد: انواع متعددی از ولایت تشریعی را می‌توان در متون و منابع فقهی جست‌وجو کرد از باب مثال، ولایت بر تجهیز میت مثل غسل، کفن، نماز و دفن، ولایت بر فرائض عبادی میت مثل نماز، روزه، حج و ...، ولایت بر اموال و دارایی‌های کودک نابالغ، ولایت بر زوجه، ولایت بر بالغه رشیده، ولایت بر اموال و املاک وقفی، ولایت قیمومت و مواردی از این دست. 

تولیت حرم مطهر حضرت شاهچراغ(ع) تصریح کرد: درهمه موارد فوق، ولایت به معنای سرپرستی مسئولیت معینی است که در چارچوب شریعت اسلام مشروعیت یافته و از احکام اسلام به شمار می‌آید. سرچشمه ولایت‌های شرعی، یا آیات قرآن کریم و یا روایات معتبر و یا حکم عقل است که به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم به تشریع چنین ولایت‌هایی در آیین کامل اسلام پرداخته‌اند.

وی در پایان گفت: با روشن شدن مفهوم ولایت تشریعی اکنون این نتیجه نیز به دست آمده است که ولایت در مبحث ولایت فقیه از نوع ولایت تشریعی است.