عینیت و سنخیت خدا با موجودات از نظر ابن‌عربی و ملاصدرا + صوت
آیت‌الله سیدان ضمن اشاره به روایتی از امام جواد(ع) در نفی تشبیه و تعطیل در ارتباط با ذات خداوند متعال، به نقد دیدگاه ابن‌عربی و ملاصدرا مبنی بر عینیت و سنخیت پروردگار با موجودات پرداخت.
به گزارش ایکنا، جلسه تفسیر آیت‌الله سیدجعفر سیدان با موضوع احتجاجات توحیدی و معاد، روز گذشته بیست و سوم بهمن‌ماه برگزار شد.
متن جلسه را در ادامه می‌خوانید؛
«محمّد بن أبي عبداللّه، عن محمّد بن إسماعيل، عن سُئلَ أبوجعفرٍ الثان(ع): يجوز أن يقالَ للّه: إنّه شيء؟ قال: نعم، يُخرِجُه من الحَدَّيْنِ: حَدِّ التعطيل، وحدِّ التشبيه»
حدیث احتجاجی که امروز بیان کردیم از حضرت جواد(ع) است. این حدیث در کتاب احتجاج آمده است. از حضرت جواد(ع) سوال شده است به خداوند متعال «شی» اطلاق می‌شود یا نه. حضرت فرمودند بله، اطلاق می‌شود ولی به این معنا که اخراج از حد تعطیل و تشبیه باشد یعنی وقتی می‌گویید خدا شی است منظور این است که معدوم نیست، باطل نیست، تعطیل نیست. همچنین وقتی می‌گوییم خدا شی است در ذهنمان چیزی نیاوریم و او را به امری تشبیه نکنیم. پس اطلاق شی بر ذات مقدس حضرت حق، قطعی است ولی مقصود از این اطلاق این است که به تعطیل گرفتار نشویم، به انکار نرسیم، ضمنا چیزی در ذهنمان نیاوریم و چیزی را تصور نکنیم.
پس در ارتباط با ذات مقدس حق چنین گفت‌وگویی که به عنوان احتجاج نقل شده آمده است. در روایت بر این جهت تاکید می‌شود همچنان که تعطیل غلط است، تشبیه هم غلط است تا چه برسد به آنچه در بیانات ابن‌عربی است که تشبیه نیست، عینیت است. ابن‌عربی تصریح دارد: «سبحان الّذي خلق الاشياء و هو عينها». همچنین در ماجرای حضرت موسی و هارون قرآن می‌فرماید حضرت موسی هارون را توبیخ کرد چرا گذاشتی مردم گوساله‌پرست شوند ولی ابن‌عربی می‌گوید موسی هارون را توبیخ کرد که چرا نگذاشتی گوساله بپرستند. بعد تاکید می‌کند: «العارف من يرى الحق في كل شيء، بل في كل شيء، بل يراه عين كل شيء».
از نظر امام تشبیه جایز نیست چه برسد به عینیت و سنخیتی که در مکتب حکمت متعالیه مطرح است. در حکمت متعالیه سنخیت پروردگار با کائنات از نظر سنخیت در حقیقت وجود است و گفته می‌شود اینها در حقیقت وجود مشترکند. خیر، ذات مقدس حضرت حق با هیچ موجودی اشتراک و شباهت ندارد. این معنایی است که در روایات فراوان بیان شده است.
در کتاب احتجاج حدیث دیگری از حضرت جواد(ع) نقل شده است: «عن أبي هاشم الجعفري، قال: قلت لابي جعفر الثاني قل هو الله أحد ما معنى الاحد؟ قال: المجمع عليه بالوحدانية أما سمعته يقول: ولئن سألتهم من خلق السموات والارض وسخر الشمس والقمر ليقولن الله، بعد ذلك له شريك و صاحبة».
در ارتباط با اینکه احد و واحد فرق دارد یا نه بعدا صحبت خواهیم کرد. در ارتباط با خداوند هر دو اطلاق شده است، هم واحد و هم احد. اما شخصی از امام جواد(ع) درباره معنای «احد» سوال کرد. حضرت در پاسخ فرمودند: معنای احد این است که عموم انسان‌ها در یگانگی حضرت حق اتفاق دارند، یعنی اعتقاد به یگانگی و یکتایی حضرت حق در فطرت عموم مردم وجود دارد. این مسئله، مسئله‌ای فطری است. در دل همگان و روان همه افراد مشخص است. بعد حضرت فرمود اگر از مشرکین سوال شد چه کسی این آسمان را خلق کرده است می‌گویند خدا خلق کرده است، یعنی در یگانگی پروردگار در ذات متفق هستند، همچنین در یگانگی خدا در خلق و صانع بودن متفق هستند. یک یگانگی ذاتی است، یک یگانگی در خالقیت و صانعیت است و یک یگانگی در عبودیت و بندگی کردن. مشرکین یگانگی در ذات را قبول دارند، یگانگی در صانعیت را قبول دارند ولی یگانگی در پرستش را قبول ندارند.
در تتمه حدیث درباره آیه «لَا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصَارَ» آمده است که حضرت فرمودند ما یک بصر به معنای قوه باطنی و واهمه داریم که کارش وسیع‌تر از چشم است. خداوند به این چشم توهم نمی‌شود تا اینکه بخواهد با چشم سر دیده شود: «يَا أَبَا هَاشِمٍ، أَوْهَامُ الْقُلُوبِ أَدَقُّ مِنْ أَبْصَارِ الْعُيُونِ؛ أَنْتَ قَدْ تُدْرِكُ بِوَهْمِكَ السِّنْدَ وَالْهِنْدَ وَالْبُلْدَانَ الَّتِي لَمْ تَدْخُلْهَا وَلَا تُدْرِكُهَا بِبَصَرِكَ، وَأَوْهَامُ الْقُلُوبِ لَا تُدْرِكُهُ، فَكَيْفَ أَبْصَارُ الْعُيُونِ؟» بنابراین در ارتباط با خداوند متعال این حدیث به عنوان احتجاج توحیدی از امام جواد(ع) بیان شده است.
انتهای پیام
