شخصیت‌شناسی معرفتی علامه حسن‌زاده آملی
دبیر مجمع نخبگان حوزوی و دانشگاهی فارس با بیان اینکه علامه حسن‌زاده آملی از مفاخر قرن و تاریخ معاصر بودند، به تبیین نکاتی درباره شخصیت آن عالم در ابعاد مختلف پرداخت.
حجت‌‌الاسلام والمسلمین علیرضا حدادیان، دبیر مجمع نخبگان حوزوی و دانشگاهی فارس در گفت‌وگو با ایکنا از فارس، ضمن تسلیت رحلت علامه حسن حسن‌زاده طبری آملی معروف به حسن‌زاده آملی گفت: علامه، از مفاخر قرن و تاریخ معاصر بودند که نامشان بر تارک نگین افتخارات ایران اسلامی می‌درخشد.
وی افزود: ایشان در اواخر سال ۱۳۰۷ هجری خورشیدی در روستای ایرای لاریجان از توابع شهرستان آمل متولد شدند. در سن شش سالگی، به مکتب‌خانه رفتند و خواندن و نوشتن را آموختند. تعدادی از جزوات متداول در مکتب‌خانه‌های آن زمان را خواندند و سپس وارد دوره ابتدایی دروس حوزوی شدند. تاریخ ورود ایشان به حوزه علمیه نیز مهرماه سال ۱۳۲۳ هجری شمسی بود.
حدادیان تصریح کرد: آن عالم ربانی در شهریور ۱۳۲۹ خورشیدی به تهران آمدند و چند سالی در مدرسه حاج ابوالفتح به سر برد و باقی کتب حوزوی را نزد سید احمد لواسانی خواند. چندین سال در مدرسه مروی به سر برد و زیر نظر محمدتقی آملی و ابوالحسن شعرانی به مدت ۱۳ سال درس خواند و از او اجازه اجتهاد دریافت داشت و در سال ۱۳۴۲ هجری شمسی به قصد اقامت در قم، تهران را ترک گفته و پس از ورود به قم، آغاز به تدریس معارف حوزوی و فنون ریاضی کرد. وی در قم نزد سید محمدحسین طباطبایی و به سفارش وی از سید محمدحسن الهی طباطبایی استفاده برده است. حسن‌زاده آملی به مدت ۱۷ سال از دروس سید محمدحسین طباطبایی بیشترین بهره‌ها برد.
وی از عدم معرفی شخصیت مرحوم علامه حسن‌زاده آملی در طول حیاتش انتقاد کرد و گفت: متأسفانه بر اساس قاعده باطل رایج در کشورمان و به تبع بی‌مهری رسانه‌های صوتی و تصویری، بزرگان و نوابغ علمی و ایثارگری ما در زمان حیاتشان به خوبی و در شأن خود و نظام مقدس جمهوری اسلامی به جامعه داخلی و خارجی معرفی نمی‌شوند و تنها پس از رحلت یا شهادت این عزیزان رسانه ملی ما می‌آید و سوابق ایشان را، آن‌هم نهایتاً در چند نوبت یکی دو ساعته به تصویر می‌کشد. این یک ضعف و ایراد راهبردی برای نظام و حکومتی است که تا این اندازه، غنی از انسان‌های وارسته علمی، فرهنگی، سیاسی، امنیتی و اقتصادی است.
دبیر مجمع نخبگان حوزوی و دانشگاهی فارس ادامه داد: اگر نگاه کوتاه و گذرایی به تاریخ داشته باشید متوجه خواهید شد که تنها کشوری در جهان هستیم که در زمینه تمام علوم بشری، ما دانشمند و صاحب نظر داشته‌ایم، به عنوان مثال در موضوع واکسن که معضل مورد مناقشه این روزهای تمام کشورها است، ما زکریای رازی و ابوعلی سینا را داریم که جهان از علم این دو دانشمند و مخترع ارتزاق می‌کند.
حدادیان به تبیین شخصیت ارزشمند علامه حسن حسن‌زاده آملی پرداخت و گفت: آن مرحوم به صفات حقیقی و برجسته‌ای آراسته بودند که بسیاری از آن‌ها را مقام معظم رهبری در متن پیام تسلیت خود به کار بردند از قبیل عالم ربّانی، سالک توحیدی، آیةالله و فقیه مجاهد، روحانی دانشمند و ذوفنون، چهره نادر و فاخر بین‌المللی، نمونه‌‌ای معدود در تاریخ بشر، توأم و سرشار از دانش و معرفت و عقل، انقلابی و دارای خلقیات والای انسانی، عارفی پارسا، منجم و مدرس، علامه دهر و فیلسوف متأله.
وی با بیان اینکه این مجموعه صفات عالیه، خود بخش قابل توجهی از شخصیت گرانسنگ این عالم وارسته را به جامعه معرفی می‌کند، گفت: ایشان در علم ادبیات، علوم غریبه، ریاضی، هیئت و طب تبحر داشت. همچنین اشعاری به زبان‌های فارسی، طبری و عربی سروده‌اند.
دبیر مجمع نخبگان حوزوی و دانشگاهی فارس با یادآوری اینکه علامه حسن‌زاده آملی در سومین همایش چهره‌های ماندگار در سال ۱۳۸۲، به عنوان چهره ماندگار برگزیده شد، سخت‌کوشی، وسواس علمی، دقت تحقیقی و استوارنگاری در پژوهش را از جمله ویژگی‌های آن عالم بزرگ عنوان کرد.
وی تصریح کرد: آن عالم ربانی متون مقدماتی درس حوزه را در آمل نزد آیات و واعظان محمد غروی، عزیزالله طبرسی، احمد اعتمادی و عبدالله اشراقی و ابوالقاسم رجائی و میرزا ابوالقاسم فرسیو و استادان دیگر فرا گرفت و در آمل آغاز به تدریس چند کتاب مقدماتی کرد. همچنین ایشان به غیر از زبان فارسی و مازندرانی به زبان‌های فرانسوی و عربی نیز تسلط داشت که اشعار اثرگذار و جذاب به زبان طبری و فارسی دارد و تاکنون حدود ۱۹۰ اثر از علامه حسن‌زاده آملی به ثبت رسیده است.
حدادیان با بیان اینکه فعالیت‌های علمی ایشان شامل تدریس فلسفه و عرفان اسلامی، هیئت و ریاضیات بود، افزود: این عالم و فیلسوف برجسته و شهره جهان اسلام ادعای یونانی‌بودن فلسفه اسلامی را نادرست می‌داند؛ به این دلیل که فیلسوفان مسلمان، اندیشه‌های فلاسفه پیش از اسلام را عمق بخشیده و پخته‌اند. به گفته یکی از شاگردان وی، حسن‌زاده بیشترین تأثیر را از ملاصدرا و ابن عربی گرفته است.
وی در ادامه چند نکته را در باب شخصیت‌شناسی این ذخیره علم و معرفت برشمرد و گفت: نکته اول که بسیار مهم است این است که همه بزرگان عصر حاضر، ایشان را علامه ذوفنون می‌خواندند، شاید سال مطرح شود که چرا ذوفنون. مسلماً جامعیت علمی ایشان که مورد قبول همه صاحب‌نظران و اندیشمندان حوزوی و دانشگاهی قرار گرفته بود و تسلط خیره کننده ایشان بر تمام علوم بشری و الهی، خصوصاً علم نجوم و ریاضیات، علم تعیین زمان و ساعت بر طول شبانه‌روز، فصول سال، علم ارتفاع بر مرتفعات طبیعی، تعیین انحراف درجات قبله و طبابت، دلیل اصلی این خطابه است و برخی علوم را حتی در تألم آن دخیل بودند.
دبیر مجمع نخبگان حوزوی و دانشگاهی فارس اضافه کرد: رفتار و گفتار علامه مملوّ از خضوع در مقابل وحی و کتب ایشان محشون از حکمت وحیانی است، به همین جهت با ارتحال ایشان حوزه‌های علمیه و جامعه بشری بیش از پیش دچار فقر و فتور معنوی و معرفتی می‌شود.
به گفته وی، بعضی از علوم نادر، به عالمان نادر اختصاص دارد که هر کسی در کسب آن‌ها توفیق ندارد و با رفتن علما از میان مردم، آن علوم نیز می‌روند. این اصل آسیب جهان از این ضایعه تأسف بار و سنگین (رحلت علامه حسن‌زاده) است.
حدادیان همچنین گفت: در بعد علم و قلم نافذ ایشان می‌توان به نگارش متون و نامه‌های علامه اشاره کرد تا پختگی ایشان را درک کرد. تقدیم نامه این عالم وارسته عصر حاضر که در ابتدای کتاب «انسان در عرف عرفان» تألیف خود ایشان به رهبر معظم انقلاب در سفر به آمل نگاشته شده است، گواه روشنی بر این مدعاست.
دبیر مجمع نخبگان حوزوی و دانشگاهی فارس اظهار کرد: در بعد معرفتی ایشان نیز اشاره به مواجهه متواضعانه ایشان با رهبر معظم انقلاب در سفر به آمل که دو زانو در محضر رهبر فرزانه انقلاب ادب کردند و بر زمین نشسته و ایشان را مولا خطاب کردند، برای اهل معرفت کفایت می‌کند.
وی با اشاره به روحیه مبارزاتی و جهادی آن عالم ربانی نیز گفت: به حمایت صریح وی از حرکت امام خمینی(ره) و نامه‌های اعتراضی او به هویدا درباره تصویب قوانین غیرشرعی، تبعید امام و کشتن معترضان، همچنین حضور وی در کنار رزمندگان در هشت سال دفاع مقدس می‌توان اشاره کرد.
دبیر مجمع نخبگان حوزوی و دانشگاهی فارس تأکید کرد: در واقع عالم بشریت عالمی ربانی، سالکی توحیدی، عارفی ذوفنون، اندیشمندی متبحر و جامع‌نگر و چهره‌ای نادر و فاخر را از دست داد.
برخی از دیدگاه‌های علامه
وی در ادامه به برخی از دیدگاه‌های علامه حسن‌زاده آملی اشاره کرد و افزود: وحدت وجود؛ در این زمینه ایشان معتقد بودند که وحدت وجود، از مهمّات مسائل توحیدی است. صوفیه و عرفا و متشرّعه و اصحاب حدیث، حتی فرنگی‌ها هم عدّه‌ای در این مسئله وارد شده‌اند. اهل حدیث و متشرعه هم با تفسیر از احادیث بیان داشته‌اند او ( تعالی ) وحدت عددیه ندارد. این عالم بزرگ در معنای وحدت وجود فرموده‌اند که در عالم یک حقیقت موجود است و آن خداست و موجودات دیگر قابل اینکه به آن‌ها چیز گفته شود نیستند. …!! زیرا موجود آن است که اثر داشته و کار از او ساخته باشد. وقتی مقایسه کنیم می‌بینیم که موجودات دیگر کاری نمی‌توانند بکنند مگر به اذن خدا.
حدادیان بیان کرد: پیش از ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ وی به دیدار سیدروح‌الله خمینی(ره) رفت. در آن زمان امام خمینی(ره) روحانیون را مکلف کرده بود تا مسائل سیاسی و مشکلات اجتماعی مسلمین را برای عموم مردم بیان کنند و آیت‌الله حسن‌زاده آملی نیز در این راه قدم گذاشت و در راه آگاه‌سازی مردم آمل قدم برداشت.
وی همچنین به شخصیت علامه در نگاه دیگران اشاره کرد و افزود: از جمله آثار فلسفی وی می‌توان به الاصول الحکمیه، الحجج البالغه علی تجرد النفس الناطقه، النور المتجلّی فی الظّهور الظّلّی، ترجمه و تعلیق الجمع بین الرّأیین، ترجمه و شرح سه نمط آخر اشارات، تصحیح و تعلیق شفا، تصحیح و تعلیق اشارات، تقدیم و تصحیح و تعلیق آغاز و انجام، تقدیم و تعلیق راسله اتحاد عاقل به معقول، دررالقلائد علی غررالفرائد، دروس اتحاد عاقل به معقول، رساله اعتقادات، رساله العمل الضابط فی الرّابطی و الرابط، رساله‌ای در اثبات عالم مثال، رساله جعل، رساله رؤیا، رساله مثل، رساله نفس الأمر و... اشاره کرد.
دبیر مجمع نخبگان حوزوی و دانشگاهی فارس با بیان اینکه در حقیقت باید نگاشته‌های این عالم فرزانه را به پنج دسته تألیف مستقل، شروح، حواشی و تعلیقات، تصحیح آثار دیگران و رسالات تقسیم کرد، گفت: یکی از نخستین آثار وی تصحیح و اعراب گذاری و تحشیه نصاب الصبیان است.
حدادیان با تصریح اینکه علاوه بر تألیف و نگارش کتاب‌های گوناگون، وی حدود ۱۷ سال به تدریس ریاضیات و هیئت مشغول بود، افزود: حسن‌زاده پس از سکونت در قم، ۱۴ دوره شرح منظومه، ۴ دوره اشارات، یک دوره اسفار اربعه و ۴ دوره شرح فصوص قیصری را تدریس کرده است. شرح تمهید و مصباح الانس نیز از جمله دیگر تدریس‌های او است.
وی یادآور شد: سرانجام این عالم فرهیخته پس از سال‌ها مجاهدت علمی در سوم مهر ۱۴۰۰ خورشیدی در ۹۳ سالگی و بر اثر نارسایی شدید قلبی دیده از جهان فروبست. مقام معظم رهبری امام خامنه ای مدظله العالی در پیامی فرمودند: این روحانی دانشمند و ذوفنون از جمله‌ی چهره‌های نادر و فاخری بود که نمونه‌های معدودی از آنان در هر دوره، چشم و دل آشنایان را می‌نوازد و توأماً دانش و معرفت و عقل و دل آنان را بهره‌مند می‌سازد. نوشته‌ها و منشأت این بزرگوار منبع پر فیضی برای دوستداران معارف و لطائف بوده و خواهد بود.
دبیر مجمع نخبگان حوزوی و دانشگاهی فارس بیان کرد: گرچه ایران اسلامی و عامه مردم جامعه، متأثر از ضعف امکانات و اطلاع‌رسانی در شناخت این عابد زاهد و اسطوره علم و معرفت، کم بهره بودند اما اهالی آمل و روستای ایرایی حضوری را در مراسم تشییع پیکر طهر این استاد حوزه رقم زدند که جهان را خیره کرد. اعلام مردمی عزای عمومی 7 روزه در زادگاه این عارف وارسته، نشان از عمق شناخت و میزان ارادت مردم آن منطقه به ایشان بود.
انتهای پیام
