سیمای اخلاقی پیامبر مهربانی در پرتو آموزه‌های قرآن
عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم با بیان اینکه از مؤلفه‌های تربیت کامل، نتیجه‌بخش و بی‌نقص، جدیت، سخت‌گیری و مداومت در فرایند تربیت و در اجرای بایسته‌های تربیتی است، گفت: با توجه به روایات مشهور در منابع تشیع و اهل سنت، قرآن کریم، بهترین و متقن‌ترین متن برای آشنایی با سیره اخلاقی و تربیتی حضرت محمد(ص) است.
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعلی‌اکبر حسینی، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم در گفت‌وگو با ایکنا از قم، ضمن عرض تسلیت به‌مناسبت ایام سوگواری روزهای پایانی ماه صفر و بیان اینکه بعد از روز عاشورا، روز ۲۸ صفر مهم‌ترین مناسبت سوگواری شیعیان است، گفت: پیامبر(ص) درباره چگونگی تربیت خود می‌فرمایند: «خداوند مرا بر اساس قواعد و دستورهای اخلاقی قرآنی تربیت کرده است»؛ از این‌رو قرآن را باید بهترین و متقن‌ترین متن برای بازگویی سیره اخلاقی و تربیتی حضرت رسول اکرم(ص) دانست.
وی بیان کرد: همان‌طور که در روایات شیعه و اهل سنت آمده است خداوند متعال، پیامبر(ص) را با معیارهای اخلاقی قرآن تربیت کردند و این شیوه تربیتی موجب شده است تا در والاترین حد ممکن استعدادها، توانایی‌ها و ظرفیت‌های اخلاقی آن حضرت به شکوفایی برسد و ناب‌ترین جلوه‌های اخلاقی در اندیشه، گفتار و رفتار آخرین برگزیده الهی انعکاس یابد، تا آنجا که خداوند متعال در بیان شرح صدر و وسعت وجودی پیامبر می‌فرماید: «أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ» آیا ما به تو شرح صدر ندادیم (سوره شرح/ آیه 1)؛ شرح صدر در ادبیات اخلاقی، شکیبایی در برابر سختیهاست.
وی ادامه داد: در پرتو تربیت اخلاق الهی، ظرفیت پیامبر(ص) به اندازه‌ای ارتقا و وسعت پیدا می‌کند که آن حضرت آماده است تا برای هدایت انسان‌ها با اشتیاق و شادمانی به استقبال همه سختیها برود، مسیر آموزش و تربیت را بپذیرد و تا آنجا پیش رود که خداوند متعال از آن حضرت بخواهد، پیامبر خود را تا این اندازه به سختی و رنج نیندازد.
حجت‌الاسلام حسینی با بیان اینکه هرچند سیره‌نویسان و شمایل‌نویسان از جزئی‌ترین ویژگی‌های شخصیتی و سیره پیامبر(ص) و حتی اوصاف ظاهری ایشان، گزارش‌های فراوان و دقیقی ارائه می‌کنند، گفت: به نظر می‌آید آنگونه که شایسته و بایسته است خصایص قرآنی پیامبر(ص) بازگو نشده و مناسب است در باب ویژگی‌ها و رفتارهای اخلاقی آن حضرت براساس آموزه‌های قرآنی پژوهش‌هایی انجام شود.
وی اظهار کرد: درک عمیق و کامل سیره اخلاقی پیامبر(ص) نیازمند کاوش و تحلیل آیات قرآن است، چنان‌که پس از رحلت پیامبر هنگامی که یکی از اصحاب از عایشه، همسر پیامبر گرامی اسلام، می‌خواهد تا ویژگی‌های اخلاقی پیامبر را بازگوید، عایشه در پاسخ می‌گوید: «مگر قرآن نخوانده‌ای؟» صحابی پیامبر جواب می‌دهد: «آری خوانده‌ام» و عایشه می‌گوید: «کان خلقه قرآن؛ اخلاق قرآن ترجمان آیات قرآن است». از منظر اسلام و قرآن، اهمیت اخلاق چنان است که گویی، تنها رسالت قرآن و تنها وظیفه آخرین فرستاده الهی تربیت اخلاقی است.
این کارشناس قرآنی ادامه داد: در شب معراج که پیامبر(ص) همراه با جبرئیل عوالم ملکوت را میپیمود، در سیر صعودی و طی مراحل عالی معنوی به جایی رسیدند که حضرت جبرئیل متوقف شد و در پاسخ به پیامبر که فرمود: چرا با آن حضرت همراهی می‌کند، گفت: تو در مسیر قرب و همجواری خدا به جایگاهی رسیده‌ای که من از آن مقام محرومم. سپس اقرار کرد که اگر فقط به اندازه بند انگشتی پیشتر آیم، خواهم سوخت. این در حالی است که جبریل در قرآن با القابی چون روح‌الامین و روح‌القدس توصیف شده است.
عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم گفت: یکی از ابعاد شخصیت شگفت‌انگیز پیامبر(ص) که در قرآن مورد توجه قرار گرفته و بر آن تأکید شده؛ فرآیند تربیت آن حضرت است؛ براساس برخی روایات نبوی، پیامبر مکرم اسلام(ص) درباره تربیت خود می‌فرماید: «أدَّبَنِي رَبِّي فأحسَنَ تأدِيبي »، مربی و تدبیرکننده ایشان خداوند است.
وی تصریح کرد: براساس برخی روایات فرایند این تربیت بر اساس آموزه‌های قرآنی انجام گرفته است، در روایتی از امام صادق(ع) میخوانیم: «إنّ اللّه َ عزّ و جلّ أدّبَ نبيَّه فأحسنَ أدبَهُ؛ خداوند عز و جل پيامبر خود را با زیباترین شیوه تربيت كرد» و پس از پایان مراحل این تربیت الهی، این آیه نازل شده «و إنّكَ لَعلَى خُلُقٍ عظيمٍ؛ به‌راستى كه تو داراى اخلاقی بزرگ هستى»؛ امام صادق(ع) در ادامه می‌فرماید: «ثمّ فَوّضَ إليهِ أمرَ الدِّينِ و الاُمّة لِيَسُوسَ عِبادَهُ؛ آنگاه رسالت تربیت انسان‌ها را به او واگذار کرد.»
عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم با بیان اینکه از مؤلفه‌های تربیت کامل، نتیجه‌بخش و بی‌نقص، جدیت، سخت‌گیری و مداومت در فرایند تربیت و در اجرای بایسته‌های تربیتی است، یادآور شد: با توجه به روایات مشهور در منابع تشیع و اهل سنت، قرآن کریم، بهترین و متقن‌ترین متن برای آشنایی با سیره اخلاقی و تربیتی حضرت محمد(ص) است.
پیروی از دستورات پیامبر؛ شرط محبوبیت انسان‌ها در پیشگاه خداوند
حجت‌الاسلام حسینی با بیان اینکه تربیت الهی موجب شد تا حضرت محمد(ص) در بالاترین قله کمال قرار گیرد و شایستگی آن را یابد که خداوند تربیت انسان‌ها را به او واگذار کند، بیان کرد: در آیه 31 سوره آل عمران در توصیف جایگاه پیامبر(ص)، در بارگاه الهی، خطاب به پیامبر(ص) آمده است: «قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُوني يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ؛ پیامر من، به مردم بگو اگر خدا را دوست میداريد پس از من پيروى كنيد تا خدا نيز شما را دوست بدارد.»
وی تصریح کرد: نکته جالب توجه در آیه آن است که، پیروی از دستورات پیامبر اسلام، حضرت محمد(ص)، پیش‌شرط محبوبیت انسان‌ها در پیشگاه خداوند است. براساس این آیه، ایشان اسوه و الگوی کامل اخلاقی برای پیروی همه انسان‌ها معرفی شده است. در آیه 21 سوره احزاب، از آخرین فرستاده الهی با عنوان الگوی زیبا یاد شده است «لَقَدْ كانَ لَكُمْ في رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَة».
وی افزود: نکته مهم و درخور توجه آن است که بدانیم، پیامبر(ص) چگونه به این مقام و عظمت رسیده است؟ بدیهی است که براساس اصل عدالت و حکمت، اعطای مواهب اخلاقی و معنوی الهی از سوی خداوند به بندگان همواره براساس شایستگی آنها انجام می‌گیرد.
حجت‌الاسلام حسینی اظهار کرد: با نگاهی به قرآن به خوبی درمی‌یابیم که آن حضرت برای رسیدن به این جایگاه دست‌نایافتنی، رنجهای فراوانی را متحمل شده است و این عظمت، مقام و منزلت به تدریج و پس از تحمل مراحل بسیار سخت تربیتی به آن حضرت عطا شده است و در یک بازه زمانی طولانی و تدریج در او شکوفا شده است و طبق فرمایش خود پیامبر(ص)، ایشان در پرتوی مراحل سخت تربیت الهی به این مقام باریافتهاند.
وی ادامه داد: در فرازی از زیارت‌نامه پیامبر(ص) آمده است «وَ قَدْ أَسَرَّ الْحَسْرَةَ وَ أَخْفَى الزَّفْرَةَ وَ تَجَرَّعَ الْغُصَّةَ وَ لَمْ یَتَخَطَّ مَا مَثَّلَ لَهُ وَحْیُکَ؛ آن حضرت، شراره اندوه جان‌فرسا و اشک‌های خود را پنهان می‌کرد و غصه‌های زهرآگین را جرعه جرعه می‌نوشید؛ اما هرگز از دستورات وحى تخطى نمى‌‌کرد»؛ راز تحمل و بردباری در برابر همه این رنجها، عشق و اشتیاق وافری بود که سراسر وجود آن حضرت را در مسیر هدایت انسان‌ها فراگرفته بود.
این پژوهشگر قرآنی به ذکر چند آیه درباره فرآیند تربیت پیامبر(ص) پرداخت و بیان کرد: یکی از این آیات وجوب خواندن نماز شب برای پیامبر(ص) است(اسرا/ ۷۹)، در حالی که نماز شب برای دیگران عملی مستحب به‌شمار می‌آید و دومین آیات، لزوم شب بیداری و پرداختن بیش از نیمی از شب به راز و نیاز با خداوند و قرائت قرآن با شیوه ترتیل یعین، توجه کامل به مفاهیم و معانی آیات است که در سوره مزمل، آیات 1تا 8 به این موضوع اشاره شده است.
وی تصریح کرد: این آیات نشان می‌دهد مراحل تربیت پیامبر اسلام و روشی که خداوند برای رشد و شکوفایی استعدادهای پیامبر خود به کار گرفته است، بسیار سخت‌گیرانه است؛ توجه و تأمل در این دسته آیات که در آنها به فرآیند شکل‌گیری شخصیت اخلاقی پیامبر اشاره دارد، بسیار مهم و ضروری است.
نقل‌های تاریخی از سیره پیامبر(ص)
حجت‌الاسلام حسینی بیان کرد: یکی از ویژگی‌های اخلاقی بسیار شگفت پیامبر(ص) این است که فردی از پیامبر سؤالی می‌پرسند و ایشان پاسخ می‌دهند، اما سؤال‌کننده متوجه نمی‌شود؛ این پرسش و پاسخ ۱۴ بار تکرار می‌شود در حالی که در پاسخ‌های پرتکرار حضرت هیچ‌گونه تغییر مشاهد نمی‌شود و حالت، لحن، صدا، چهره و رفتار پیامبر در اولین و آخرین پاسخ یکسان است.
وی گفت: براساس نقل‌های تاریخی درباره سیره پیامبر، وقتی تحفهای به پیامبر اسلام(ص) هدیه می‌شد، آن حضرت آن را میان اصحابی که در محضر او بودند تقسیم می‌کردند و به بهترین روش ممکن هدیه‌دهنده را تکریم می‌کردند.
عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم تصریح کرد: روزی یک روستایی ساده‌دل، مقداری انگور را برای پیامبر(ص) می‌آورند و پیامبر بدون اینکه اصحاب را شریک کند شروع به خوردن انگور می‌کند و با لذت و اشتیاق میوه را میل می‌کرد، این رفتار پیامبر موجب شگفتی یاران رسول‌الله می‌شود و از خود سؤال می‌کنند که چرا پیامبر مانند همیشه میوه را به دیگران تعارف نکرد، حضرت در پاسخ به آنان می‌فرمایند: «طعم میوه به قدری بد بود که مطمئن بودم هر کدام از شما آن را می‌خوردید نمی‌توانستید در برابر آن بی‌تفاوت بمانید و عکس‌العمل شما باعث رنجش هدیده‌دهنده می‌شد.»
انتهای پیام
