کرونا تلنگری از جانب خداوند برای یادآوری ضعف‌های انسان است

به گزارش خبرنگار ایکنا، نسرین سلطان‌خواه، رئیس دانشکده علوم ریاضی دانشگاه الزهرا(س)، امشب چهارشنبه پانزدهم اردیبهشت‌ماه، در جلسه تفسیر جزء بیست و دوم قرآن کریم به ایراد سخن پرداخت. در ادامه متن سخنان وی را می‌خوانید:

در اینجا بنا داریم تأملی در آیات قرآن کریم در سوره فاطر داشته باشیم. این سوره سی و پنجمین سوره قرآن در جزء ۲۲ و مشتمل بر ۴۵ آیه است. فاطر از نام‌های خداوند سبحان است و در لغت به معنی آفریننده، خالق آغاز کننده کار و شکافنده است. در اینجا شرحی بر آیات ۱۵ تا ۱۸ سوره فاطر ارائه می‌دهیم تا ببینیم بیان این آیات چیست؟ در آیه ۱۵ در سوره مبارکه فاطر آمده است: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَى اللَّهِ ۖ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ؛‌ای مردم! شمایید نیازمندان به خدا، و فقط خدا بی‌نیاز و ستوده است» خداوند در این آیه می‌فرماید شما به خدا نیاز دارید و خداوند متعال از شما بی‌نیاز است. در آیه ۱۶ نیز آمده است: «إِنْ يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ وَيَأْتِ بِخَلْقٍ جَدِيدٍ؛ اگر بخواهید شما را از بین می‌برد و آفریده تازه‌ای می‌آورد» خداوند در اینجا فرموده که به راحتی می‌تواند شما را از بین برده و آفریننده دیگری ایجاد کند و این برای خداوند اصلاً کار دشواری نیست.

آیه ۱۵ در واقع به نوعی زمینه چینی برای آیات بعد از خود است و می‌خواهد مضمون دو آیه دیگر را روشن کند در حالی که خودش در مفادش مستقل است. درباره شأن نزول این آیات باید گفت زمانی که رسول خدا(ص)، بت‌پرستان را به جای پرستش بت‌ها به پرستش خدای یگانه دعوت می‌کرد آنها فکر می‌کردند که می‌توانند با پرستش بت‌ها از بندگی خدا بی‌نیاز شوند، در نتیجه اگر خدا آنها را به پرستش خود دعوت می‌کنند، لابد احتیاج به عبادت دارد.

پس در این قضیه از یک طرف بی‌نیازی مطرح است که آنها خود را بی‌نیاز از پرستش خدا می‌دانند و از طرف دیگر نعوذ بالله خداوند محتاج آنها در پرستش است، لذا خدای سبحان در مقابل توهم آنها در آیه پانزدهم می‌فرماید شما به خدا نیاز دارید و خدا به شما هیچ نیازی ندارد، چراکه اساساً خداوند بی‌نیاز و ستوده است. در این آیه خداوند فقر را منحصر به انسان می‌داند و اینکه انسان ذاتاً فقیر است و در اینجا هم مجدداً بر بی‌نیاز و و غنا در ذات اقدس الهی تأکید می‌شود.

خداوند در آیه بعد حجتی بر بی‌نیازی خودش می‌آورد. خداوند می‌فرماید اگر بخواهد شما را از بین برد به راحتی می‌تواند این کار را انجام دهد چرا که از شما بی‌نیاز است و با از بین رفتن شما متضرر هم نمی‌شود و خلق دیگری می‌آورد. خداوند برای اینکه ثابت کند که این کار سختی نیست آیه بعدی یعنی آیه را می‌آورد و می‌گوید: «وَمَا ذَٰلِكَ عَلَى اللَّهِ بِعَزِيزٍ؛ و این کار بر خدا دشوار نیست » یعنی نه تنها کار سختی نیست، بلکه بسیار هم کار ساده‌ای برای من است. بنابراین همانگونه که در تفسیر سوره نور حجت‌الاسلام قرائتی می‌بینیم دعوت خدا از مردم نشانه نیاز خدا به مردم نیست، بلکه نشانه نیاز ما به خداست همانگونه که اگر ما خانه‌های خود را پشت به خورشید بسازیم، ذره‌ای از نورانیت خورشید کم نمی‌شود.

اما سوال این است که آیا مخاطب این آیه فقط انسان است. در تفاسیر گفته شده که مراد از کلمه «ناس» در این آیات همه موجودات اعم از انسان و غیر‌انسان است و جمیع موجودات به واجب الوجوب نیاز دارند، اما احتیاج انسان بسیار بالاتر است. اما برخی از تفاسیر می‌گویند این «ناس» همان مردم است، اما منحصر کردن فقر در انسان‌ها مبالغه در فقر انسان است و می‌خواهد این مبالغه را نشان دهد گویا از بس فقر انسان و احتیاجات او بسیار زیاد است فقر سایر موجودات نسبت به فقر انسان قابل محاسبه نیست.

حتی انسان به همنوع خود هم نیاز دارد و برای برآورده شدن نیازهایش به بقال، نانوا، عطاری و غیر نیاز دارد لذا همه هستی باید در خدمت رفع نیازهای انسان باشد. همچنین آمدن کلمه «حمید» در پایان آیه پانزدهم برای این است که خداوند در انجام آن فعل خود ستایش شده است. منظور از فعل، همان خلقت است، بنابراین خداوند هم غنی و هم حمید است؛ یعنی در عین بی‌نیازی آن قدر بخشنده و مهربان است که شایسته هر‌گونه حمد و سپاسگزاری است.

خداوند غنای خود را در راستای حمایت از مخلوقات خود به کار می‌گیرد. البته خداوند از انسان انتظاری هم در مقابل این عطایا به انسان ندارد چرا که خداوند بی‌نیاز از همه چیز و حتی از شکر و جزا است. حال سوال این است که آیا مصداق ستایش خدا رکوع و سجده دائمی است؟ پاسخ منفی است، بلکه منظور شکر نعمت‌های خداوند است و یکی از نشانه‌های آن استفاده صحیح از نعمات است.

انسان به واسطه برخورداری از نعمت‌های الهی باید شاکر باشد اما بعضی از انسان‌ها به واسطه برخورداری از این نعمت‌ها به جای شاکر بودن احساس غرور می‌کنند کما این که در آیات ۶ و ۷ سوره مبارکه علق آمده است: « كَلَّا إِنَّ الْإِنْسَانَ لَيَطْغَىٰ أَنْ رَآهُ اسْتَغْنَىٰ؛ راستی که انسان سرکش و مغرور می‌شود چون که خود را در غنا و دارایی ببیند» انسان به محض اینکه احساس بی‌نیازی کند طغیان می‌کند و دچار سرکشی می‌شود و این مشکل اصلی انسان است. پس برداشت اخلاقی که از این آیات می‌توانیم داشته باشیم، این است که یک راه مبارزه با غرور و تکبر یادآوری مکرر ضعف و نیاز انسان و دعوت او به درگاه خداوند است تا انسان به ضعف و نیاز خود پی ببرد.

همه مشکلات از زمانی آغاز می‌شود که انسان از ضعف و نیازهای درونی خود غافل می‌شود. شاید وضعیت کنونی بشر نشانه‌ای از آن باشد که خداوند می‌خواهد به انسان‌ها یادآوری کند که چقدر ضعیف و نیازمند هستند. هیچ وقت کسی گمان نمی‌کرد انسان قرن بیست و یکم که همه هم و غم خود را متوجه پیشرفت‌های شگرف کرده و به دنبال سفر به کره ماه و مریخ و حتی ایجاد سکونتگاه در سایر سیارات است تا جمعیت مازاد زمین را به آنجا منتقل کند یا به فکر ساخت انسان مصنوعی است امروز این چنین گرفتار و درمانده شود. واقعیت این است که انسان چنان گرفتار و مغرور شده که خود و آفریدگار‌ را فراموش کرده و به جای خداگونه شدن ادعای خدایی می‌کند و در چنین شرایطی حتما احتیاج به یک تلنگر دارد.

خداوند این تلنگر را به وسیله همین طبیعتِ در اختیار بشر به انسان می‌زند تا یادآوری کند این خلقت مالکی فراتر از انسان دارد و هر آنچه در خلقت است ساخته دست خداوند است و ما باید به قوانین هستی احترام بگذاریم و باید به خداوند پناه ببریم تا خداوند همانگونه که در آیه 16 سوره مبارکه فاطر اشاره کرده ما را امتحان نکند. شیوع ویروس کرونا به انسان آموخت که انسان در برابر همه عظمت هستی و آفرینش باید درس‌های زیادی را بگیرد و اگر عنایت و لطف خدا ذره‌ای از ما غافل شود، انسان با همه غرور خود موجود در مانده‌ای بیش نیست و باید همیشه دعا کنیم که خداوند ما را آن ده که آن به.

خداوند به وسیله کرونا به ما یادآوری کرد که همه انسان‌ها سرنوشت مشترک دارند و با توجه به این ارتباطات بین المللی زندگی همه ما به هم گره خورده است و از طریق سلطه و غلبه به دیگران نمی‌توانیم برای خودمان امنیت و سلامت به دست بیاوریم بلکه باید به سلامت و امنیت همه انسان‌ها فکر کنیم. اگر به ریشه کنی این بیماری در کشورمان فکر می‌کنیم باید برای ریشه کنی آن در همه دنیا تلاش کنیم. در واقع خدا دارد به ما یاد می‌دهد که ما چقدر به خدا و همنوعان خود نیاز داریم.

شاید تنها راه برون رفت از این مخمصه و گرفتاری و برای اینکه مشمول آیات ۱۶ و ۱۷ سوره فاطر نشویم این باشد که همه بشریت با زبان دل و جان و با تک تک سلول‌های بدن معترف شویم و باور کنیم به اینکه ما فقیر هستیم. امروز روز بیست و دوم ماه مبارک رمضان و شب سوم شهادت مولای متقیان علی و سومین شب از شب‌های مبارک قدر است، لذا لازم است همه ما در راز و نیازهایمان با خداوند با تضرع و خشوع از خداوند سبحان بخواهیم که همین اندازه از تلنگر را برای ما کافی بدان و ما را مشمول رحمت و غفران خودت قرار بده.