انتقاد از حاکم اسلامی باید در مسیر صلاح و پیشرفت جامعه باشد

به گزارش خبرنگار ایکنا، وبینار «نقد و مخاطبه حاکم اسلامی در چارچوب مصالح و مفاسد واقعیه حق و تکلیف آحاد امت»، 13 آذرماه، با حضور قاسم جعفری، عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور؛ سیدمحمد حسینی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و حجت‎الاسلام والمسلمین محمدرضا ضمیری، عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور برگزار شد.

سخنان قاسم جعفری در این وبینار را اینجا بخوانید؛

• مبانی، اثرات و شرایط نقد حاکمان از منظر قرآن کریم

سیدمحمد حسینی، رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی، در این وبینار اظهار کرد: یکی از مواردی که  در مورد سخنان آقای جعفری در باب مبانی نقد از حاکم اسلامی مطرح می‎کنم این است که عام و علنی بودن انتقاد از حاکم اسلامی را از کجا استنباط می‎کنید؟ همین الان هم افراد زیادی از مقام معظم رهبری سؤالاتی را به صورت تلفنی یا ... می‎پرسند، اما لزومی ندارد حتماً علنی باشد. از سوی دیگر ممکن است برای حاکم اسلامی این امکان وجود نداشته باشد که روزانه به صدها سؤال و ایراداتی که به ذهن برخی می‎رسد پاسخ دهند؛ لذا عده‎ای می‌توانند در بخش ارتباطات مردمی نشسته و این سؤالات را پاسخ دهند.

وی ادامه داد: اگر این موضوع باب شود که عده‎ای دائماً سؤال و پیشنهاد داشته باشند، آیا پاسخ دادن حاکم به همه آنها اساساً عملیاتی و اجرایی است؟ از سوی دیگر بسیاری از سؤالات به خاطر کم‌اطلاعی و کم‌دانشی افراد سؤال‌کننده است، حال آیا همه این سؤالات باید از رهبری جامعه اسلامی پرسیده شود؛ در حالی که یک استاندار یا فرماندار هم توان پاسخ‌گویی به آنها را دارد؛ لذا این موضوعی شدنی و امکان‌پذیر نیست که بگوییم حتماً باید خود حاکم به این سؤالات پاسخ دهد.

تفکیک نقد خیرخواهانه از تخریب

وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی یادآور شد: نکته دیگر اشارات آقای جعفری درباره فواید نقد بود. باید بگویم که در این مسئله نیز بحث خیرخواهی در نقد بسیار مهم است، اما گاهی افرادی به دنبال تخریب بوده و به صورت سازماندهی شده به دنبال عادی‌سازی این موضوع و بعداً تشدید آن هستند؛ لذا باید انتقاد سازنده از نظام اسلامی با کسانی که به دنبال تخریب هستند تفکیک شوند.

وی تأکید کرد: نکته دیگر اینکه نقد در جایی است که اشکال و ایرادی وجود دارد، اما آیا در همه موارد و حتی برای گرانی یک کالا هم باید رهبر جامعه و آن هم به صورت علنی پاسخگو باشد؟ در حالی که گفته شده است که اگر درباره افراد معمولی نقد و اشکالی دارید در جمع آن را مطرح نکنید. حال تصور کنید که ایراد از حاکم اسلامی را در یک جامعه‎ که دوست و دشمن آن را می‎شوند به صورت علنی بیان کنیم. آیا چنین مباحثی باعث خوشحالی دشمن نمی‎شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران یادآور شد: معتقدم مباحثی از این قبیل بررسی وضعیت نقد حاکمان از منظر شریعت بسیار کاربردی هستند و باید مورد توجه قرار گیرند، اما خوب است رساله حقوق امام سجاد را نیز مورد اشاره قرار دهیم. ایشان در جایی از این رساله درباره حقی که سلطان دارد، می‌فرمایند: «نصیحتی که انجام می‌دهید باید با اخلاص باشد نه اینکه بر اساس عناد، تخریب و امثالهم باشد، لذا در نقد، معارضه و عناد نورزید» گاهی ممکن است ایرادی کوچک وجود داشته باشد اما نباید مستمکسی برای تخریب باشد.

وی تصریح کرد: مباحث مطرح شده در باب انتقاد از حاکمان و لزوم رعایت «مصالح و مفاسد واقعیه» در این نقد، بسیار خوب بود، اما جا دارد ابعاد آن بیشتر باز باشد؛ از جمله سؤالی که وجود دارد این است که گفته می‏ شود این نقد باید در چارچوب مصالح و مفاسد باشد پس چه کسی باید این مفاسد را تشخیص دهد؛ چراکه هر کسی ممکن است بگوید این مصلحت است، لذا نمی‌توان به صورت کلی این مسئله را مطرح کرد.

حسینی اضافه کرد: از سوی دیگر باید در نظر داشت که گاهی کسانی از ائمه(ع) سؤال می‎کردند که از سر خیرخواهی نبود و ائمه(ع) پاسخ‌های تندی می‎دادند؛ لذا رهبری جامعه باید به کسانی پاسخ بدهد که در مسیر صلاح و پیشرفت جامعه هستند، چراکه گاهی نیز مغلطه‌هایی مطرح می‎شود که خود اساتید دانشگاه و نخبگان باید وارد میدان شده و پاسخ دهند.

وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی در پایان سخنان خود تصریح کرد: در عرصه نظامی وقتی آمریکا تهدیدی می‌کرد شهید سردار سلیمانی می‎گفتند که لازم نیست ارتش و سپاه وارد شوند بلکه خود من حریف شما هستم؛ لذا اگر چنین شرایطی برای سؤال از حاکم و رهبر جامعه اسلامی پیش آمد، خود نخبگان نباید اجازه دهند که نقدها اثر منفی در پی داشته باشد.

تفاوت سؤال از انتقاد

حجت‎الاسلام والمسلمین محمدرضا ضمیری، عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور، نیز در این وبینار اظهار کرد: نکته‎ای که باید توجه داشت این است که از مفهوم نقد ممکن است این برداشت شود که صرفاً منظور سؤال یا نقد و نصیحت از رهبر جامعه است، در حالی که آنچه به عنوان حاکمان جامعه اسلامی در متون دینی مورد توجه و تأکید قرار گرفته است، همه حاکمان و مسئولان جامعه، حتی یک استاندار را نیز شامل می‏‌شود، لذا آنها هم در مواردی که اقتضا می‎کند باید پاسخگوی نقد و انتقادات مطرح شده از سوی مردم باشند.

وی ادامه داد: امام صادق(ع) فرمودند: اگر کسی بخواهد به صورت علنی برادر خود را سرزنش کند ممکن است باعث سرافکندگی ‎شود، اما اگر به صورت سرّی نقد کند باعث زینت وی می‌شود. نکته دیگر اینکه باید عناوین مشخص باشد چراکه سؤال، نقد و اعتراض با هم متفاوت هستند و لازم است تفکیک آنها را درنظر گرفت. در قرآن هم آمده است که ای پیامبر در مورد انفال از تو سؤال می‌کنند و تو پاسخ بده؛ لذا مشخص است که پاسخگویی از وظایف حکام اسلامی است و مردم حق انتقاد دارند.

پاسخگویی قوای سه‌گانه

ضمیری تصریح کرد: ممکن است گاهی تمام مشکلات به رهبری جامعه اسلامی نسبت داده شود، اما باید توجه داشت منظور از حاکم، در شرایط کنونی سه قوه نیز هست. ما دارای قوه حاکمه داریم که از هم منفک هستند و رهبری نیز بسیاری از کارها را به آنها تفویض کرده است و در این مسائل آنها نیز باید پاسخگو باشند. بسیاری از کارها باید به صورت علت و معلول دیده شود. در این موارد قوه مجریه باید مسائل را تبیین و پاسخگو باشد.

وی پایان با بیان این اصل پاسخگو بودن امر درستی است و در قرآن و روایات مورد تأکید واقع شده است،‌ گفت: کسانی که به صورت مستقیم با مسائل سر کار دارند باید مسئولیت‌پذیر باشند و نقادان هم باید بدانند که سؤالات آنها از سر خیرخواهی باشد. پاسخ‌گویی هم باید با حالت اخلاص و دور از تخریب و تحت فشار قرار دادن باشد. مقام معظم رهبری نیز دائماً سیاست‌های کلان نظام را به خوبی تبیین کرده و در نشست‌های مختلف پاسخ سؤالات را می‎دهند.