دوران امامت امام حسن عسکری(ع) چگونه گذشت

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، امام حسن عسكری (ع)، در سال 243 هجری قمری با فشار متوكل عباسی به سامراء منتقل شد. اقامت طولانی امام عسكری (ع) در سامراء جز نوعی بازداشت از طرف خلیفه قابل توجیه نیست؛ به‌طوری كه حضرت مجبور بودند هر دوشنبه و پنجشنبه به دارالخلافه رفته و حضور خود را اعلام کنند. از طرفی هم تنها پیروان و شیعیان خاص می‌توانستند با آن حضرت ارتباط داشته باشند.

برخلاف سوء برداشت‌هایی که شده، ایشان در یک پادگان صرف نظامی نبودند، بلکه محیط و آن منطقه، مانند شهرک نظامی امروزی بود. امام حسن عسکری (ع) در آن منطقه بسیار در محدودیت بودند، چراکه در یک شهرک نظامی دیده‌بان، نگهبان، جاسوس و انواع و اقسام نیروهای امنیتی حضور دارند. آنها می‌خواستند یک رقیب جدی از خاندان بنی‌هاشم با سابقه سه قرن، عصمت، طهارت و علم را تحت کنترل درآورند. طبیعتا کمترین ارتباط مردم با ایشان نیز برای حاکم ظالم عباسی ضرر داشت. پس نهایت دقت را انجام می‌دادند تا ایشان تحت کنترل باشد و مردم ایشان را کمتر ببینند و اگر می‌بینند کمتر حرف بزنند و اگر حرف می‌زنند ‌مسائل امامت مطرح نشود.

امام عسكری (ع) اگر چه بسیار جوان و تحت مراقبت جاسوسان و عاملان خلیفه بود ولی به دلیل موقعیت بلند علمی و اخلاقی شهرت فراوانی پیدا كرده بودند، حتی روزهایی كه حضرت به مقر خلافت می‌رفت، در طول مسیر حضرت كه مملو از مردم و بسیار شلوغ بود، مردم به احترام ساكت می‌شدند و جمعیت با شور و شعف بسیار به امام (ع) اظهار ارادت می‌کردند. امام حسن عسكری (ع)چون در حصر و كنترل حكام عباسی بودند و هم به لحاظ آن كه در عصری نزدیک عصر غیبت می‌زیستند، غالباً پنهان بوده و غالب امور و ارتباط آنان با شیعیان از طریق مكاتبات، توقیعات و وكلاء انجام می‌گرفت تا آنان آمادگی دوران غیبت را بیابند.

زمینه‌سازی برای عصر غیبت

بحث ولایت، غیبت و ظهور حضرت قائم(عج) از زمان خود پیامبر(ص) آغاز شده و 11 امام دیگر متذکر این امر بودند، اما هرچه به پایان عرصه امامت البته به جهت ظهور نه حضور، نزدیک می‌شویم به ویژه از زمان امام رضا(ع) این موضوع جدی‌تر می‌شود و در زمان امام حسن عسکری(ع) به اوج خود می‌رسد. اقدامات امام حسن عسکری(ع) در زمینه‌سازی ظهور حضرت مهدی(عج) شامل مواردی مانند مطلع کردن شیعیان از ولادت مهدی(عج)، ارجاع سؤالات افراد به فرزندش، كاهش ارتباط مستقیم با شیعیان، بیان موجودیت امام در عصر غیبت، آماده کردن مردم برای اداره جامعه و دعا برای ولی امر منتظر می‌شود.

مهمترین اقدام امام حسن عسکری(ع)، معرفی کردن شخص امام مهدی(عج) است. در این مرحله از یک طرف باید امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف را از شرّ جاسوسان جهت ترور، قتل و شهادت حفظ کنند و از طرفی باید ایشان را به اصحاب معرفی کنند. این سخت‌ترین بخش فعالیت امام حسن عسکری (ع) است زیرا بنی عباس بارها و بارها از علمای خودشان و از بزرگان علویان شنیدند که آخرین شخصیت معصوم، ظلم و ظالم را تار و مار می‌کند.

این ویژگی برای آنها خیلی سخت بود، لذا به شدت مراقبت می‌‌کردند و در روایات هم این امر شبیه‌سازی به داستان حضرت موسی (ع) شده است که حتی دنبال قنداقه می‌‌گشتند که این چیست، کیست و منتسب به علویون است یا نه؟ امام حسن عسکری(ع) با یک ظرافتی این کار بسیار دشوار را به اتمام رساندند و به محبان خاص از اطراف، به خصوص قم، شهر ری، تهران و کاشان که مناطق شیعه‌نشین بودند، اطلاع‌رسانی کردند.

گفتنی است كه حضرت بارها برای فرزندش عقیقه کردند تا ضمن اجرای برنامه و سنت اسلامی به دیگران بفهماند كه از وی فرزندی باقی است. امام حسن عسكری (ع) محل مراجعه سؤالات شیعیان و نمایندگان خود بود و حضرت برای آماده‌سازی شیعیان، برخی از سؤالات مراجعه‌كنندگان را به فرزندش محول می‌كردند، به نوعی حضرت امام عسكری(ع) در پی معرفی جانشین خود بوده‌اند.

روزهایی كه حضرت به مقر خلافت می‌رفت، در طول مسیر كه مملو از مردم و بسیار شلوغ بود، مردم به احترام ساكت می‌شدند و جمعیت با شور و شعف بسیار به امام اظهار ارادت می‌کردند. امام حسن عسكری(ع) چون در حصر و كنترل حكام عباسی بودند و هم به لحاظ آن كه در عصری نزدیک عصر غیبت می‌زیستند، غالباً پنهان بوده و غالب امور و ارتباط آنان با شیعیان از طریق مكاتبات، توقیعات و وكلاء انجام می‌ گرفت تا آنان آمادگی دوران غیبت را بیابند.

امام حسن عسکری (ع) در حالی که در بحران کنترل توسط حاکمیت قرار داشتند و در یک محدوده نظامی به سر می‌بردند، می‌کوشیدند تا به مردم بفهمانند که شما امام دارید و او زنده و موجود است و حامی و هادی شماست؛ اما به آسانی قابل دسترس نیست. ایشان نهایت تلاش خود را نمودند تا ایمان مردم به غیب را افزایش دهند.

مهمترین نکته‌ای که امام حسن عسکری در نظر دارد این است که مردم بتوانند تحمل و بردباری و صبر و هم زیستی و در عین حال دین داری را تمرین و تجربه کنند که بدون سرپرست اصلی خود از حیث ظهور، بتوانند زندگی کنند و ثابت قدم بمانند.

این همان اصل آمادگی برای غیبت است. ایشان سعی می‌کردند تا به وسیله نواب و یاران خاصشان و توسط نامه با شیعیان ارتباط داشته باشند تا مردم را برای عصر غیبت و نبودن امام عصرشان آماده کنند. امام عسكری (ع) در دعایی برای حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف از خداوند برایش چنین دعا می‌كند:

«خداوندا او را از شر هر تجاوز كار و طغیانگر و از شر همه آفریدگانت نگه دار و او را از پیش رویش و از پشت سر و از سمت راست و چپش حفظ كن و او را نگهبان باش و از اینكه به او بدی برسد نگاهش دارد و در مورد او، پیامبرت و خاندان پیامبرت را نگاه دار و به سبب او عدالت را آشكار كن، با یاری‌ات او را پشتیبانی كن، یاورانش را یاری كن».

گردآورنده: مینا خلیل‌زاده

منابع:
الارشاد، شیخ مفید، ص334.
الغیبة، طوسی، ص129.
مناقب، ابن شهرآشوب، ج3، ص533.
الغیبة، طوسی، ص129.
كمال‌الدین، صدوق، ج2، باب38، ح1، ص80.
همان، ج2، باب43، ح2، ص162.
پیشین، ج2، باب43، ح21، ص190.
مصباح المتهجّد كفعمی، ص399.