منشأ اختلافات در عرصه فعالیت‌های قرآنی کجاست / تعریف دو پروژه مطالعاتی

به گزارش خبرنگار ایکنا، جلسه فوق‌العاده کمیسیون توسعه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی قرآن کریم با حضور اعضای این کمیسیون و به منظور بررسی اولویت‌های قابل اقدام تا پایان دولت دوازدهم برگزار شد.

در ابتدای این‌ جلسه، محمدمهدی عزیززاده، مدیرکل دبیرخانه کمیسیون توسعه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی قرآن کریم به بیان توضیحاتی در مورد دستورهای جلسه پرداخت و پس از آن کلیات تهیه شده از اولویت‌های قابل اقدام تا پایان دولت دوازدهم را برای اعضای جلسه تبیین کرد. در ادامه نیز محمدعلی خواجه‌پیری، پیشکسوت قرآنی کشورمان به بیان برخی توضیحات در مورد اقدامات صورت گرفته پرداخت و‌ پس از آن وضعیت واقعی جامعه قرآنی در شرایط فعلی را ترسیم کرد.

دو مانع اجرای فعالیت‌های قرآنی 

در ادامه محمدمهدی بحرالعلوم، رئیس مرکز قرآن و عترت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تصریح کرد: اینکه منتظر بمانیم تا دولت بعدی بر سر کار بیاید و بعد فعالیت‌ها را پیگیری کنیم، قابل قبول نیست. همیشه به دلایلی از این دست از برخی مسائل به سادگی عبور کرده‌ایم.

بحرالعلوم با تأکید بر اینکه باید کار را از جایی آغاز کرد، افزود:‌ باید به موانع اجرایی فعالیت‌ها فکر کنیم. دو مانع برای اجرای فعالیت‌های قرآنی وجود دارد که در یک سال باقیمانده تا پایان دولت می‌توانیم حداقل کار تحقیقاتی یکی از این دو مانع را انجام دهیم. یکی از این موانع، اسناد بالادستی است که برای هر کدام از دستگاه‌ها وظایفی تعیین کرده است. این اسناد با هم تداخل و تعارض دارند. یعنی وقتی دور یک میز جمع می‌شویم تا موضوعی را تقسیم کار کنیم، هر دستگاهی یک سری مستندات دارد که از یک نهاد حاکمیتی به آنها ابلاغ شده و در جلسات به آن استناد می‌کنند.

وی با بیان اینکه مانع دوم اجرای فعالیت‌ها، تعصبات سازمانی هر کدام از ما نسبت به سازمان متبوع است، اذعان کرد: حداقل کار در سال پایانی دولت، این است که بخش کارشناسی مانع اول، که مستندات آن موجود است، انجام شود. باید یک گروه متخصص و کارشناس بر روی این بحث مطالعه و تعارضات اسناد بالادستی را استخراج و احصا کنند. بحث تعصبات سازمانی نیز یک بحث اخلاقی است که امیدوارم بیشتر مورد توجه قرار گیرد.

لزوم بازنگری نگرش مدیران به فعالیت‌های قرآنی

بر اساس گزارش ایکنا، در بخش دیگری از این جلسه، ولی یاراحمدی، عضو کمیسیون توسعه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی قرآن کریم با تأکید بر این موضوع که مشکل ما نوع نگرش و طرز فکر است، گفت: باید نگاه خودمان به قرآن و فعالیت‌های قرآنی را مورد بازنگری قرار دهیم. مسئولان و مدیران قرآنی کشور باید بازگشت به قرآن را در خود شروع کنند و مقام معظم رهبری نیز به این کلمه خاص اشاره کرده‌اند.

یاراحمدی با تأکید بر اینکه نگاه ما به فعالیت‌های قرآنی آینده‌نگرانه و جامع نیست، افزود:‌ نگاه از بالا و خارج از سازمان و خودمان به فعالیت‌های قرآنی نیست. بسیاری از تصمیماتی که در شوراها و جلساتی از این دست اتخاذ می‌شود، پشتوانه علمی کافی ندارد و بخش زیادی از تصمیمات مبتنی بر احساس و حفظ جایگاه سازمانی است. این آفت بزرگی است که به یک طرز تفکر تبدیل شده است.

این عضو کمیسیون توسعه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی قرآن کریم بیان کرد: اگر بنا هست تغییر و تحولی در حوزه قرآنی ایجاد کنیم، باید طرز تفکر را تغییر دهیم و یک تفکر انتقادی و خارج از خود داشته باشیم. جامعه قرآنی هنوز در تعریف کار قرآنی و فعالیت‌های قرآنی متوقف شده‌ است. یکی از اولویت‌های ما تعریف کار برای قرآن و نسبت آن با فعالیت‌های قرآنی است. در صورتی که فعالیت‌های قرآنی را مساوی با قرآن گرفته‌ایم، به همین خاطر است که در زمینه شاخص‌های توسعه فرهنگ قرآنی، دائم از مسابقات و محافل و مسائلی از این دست حرف می‌زنیم.

یاراحمدی اظهار کرد: کمیسیون و شورای توسعه فرهنگ قرآنی با برگزاری برخی دوره‌ها دیدگاه ما را به سمت راهبردی بودن و جامع بودن سوق دهد. ما دو دهه از درک ماهیت فرمایشات مقام معظم رهبری عقب هستیم. هنوز به دهه اول نگاه ایشان که توسعه برخی از فعالیت‌ها هست، فکر می‌کنیم. اگر شورای توسعه فرهنگ قرآنی، نقشه جامع قرآنی کشور را ترسیم کرده بود، تقسیم کار، جزء کوچکی از آن نقشه است و تعیین تکلیف نخبگان قرآنی و چرخش تکراری آنها در یک جمع چند نفره بخشی از مشکلی است که باید در آن سند مورد اشاره قرار می‌گرفت.

محدود شدن فعالیت‌های قرآنی به چند عنوان برنامه

وی با طرح این سؤال که چرا نهادهای متولی قرآنی فهرستی از آسیب‌های حوزه قرآنی ارائه نداده‌اند،؟ بیان کرد: سیاست‌ها را وقتی می‌توانیم بنویسیم که چنین نقشه‌ای داشته باشیم، اما چون نقشه نداریم، هر چقدر سندهایی هم داشته باشیم، باز هم نیاز با بازنگری در آنها هست، چرا که جداگانه نوشته شده‌اند. باید همت کرده و به سمتی حرکت کنیم تا یک نقشه جامع آینده‌نگرانه داشته باشیم و حداقل اثر این نقشه تغییر طرز نگرش مسئولان قرآنی باشد.

یاراحمدی با اشاره به اینکه مسابقات، مؤسسات قرآنی، دریافت بودجه و سهم‌خواهی نهادها و افراد، تمام فعالیت‌های قرآنی کشور است، گفت: اما در واقعیت، غفلت از فضای مجازی و بسیاری از کارهای زمین مانده دیگر به چشم می‌خورد. آسیب‌های بسیار زیادی در این عرصه وجود دارد که یکی از آنها نزدیک شدن حوزه موسیقی و تلاوت به یکدیگر است. کسی به این موارد توجهی ندارد و همه اینها مسائلی است که می‌تواند تا 10 سال آینده مسیر فعالیت‌های قرآنی کشور را تغییر دهد. دلیل شکل گرفتن چنین وضعیتی درگیر شدن ذهن ما به چند نوع فعالیت خاصی است که به آن اشاره کردم. همه این موارد ما را به این می‌رساند که نگاه جامعی در حوزه قرآن وجود ندارد. از شورای توسعه فرهنگ قرآنی می‌خواهم تا با هر روشی نگاه جامعه قرآنی به فعالیت‌های قرآنی را ارتقا دهد.

تعریف طرح‌های ملی زودبازده

در بخش دیگری از این جلسه جواد شیخ‌اکبری، مدیر شبکه قرآن و معارف سیما گفت: در یک سال باقیمانده اگر بر روی یک طرح ملی و زودبازده متمرکز شویم، زودتر به نتیجه خواهیم رسید. تجربه که شبکه در تابستان در بحث 1454 داشته‌ایم، تجربه خوبی بود. برای اولین بار موضوع را متفاوت دیدیم و شرایط روز را مد نظر قرار دادیم. چیزی که باید هدف اصلی باشد، این است که قشرهای مختلف را درگیر موضوعاتی با محوریت قرآن کریم کنیم. برای فصول پائیز، زمستان و بهار سال آینده برنامه جامعی طراحی و وظایف هر دستگاه را مشخص کنیم.

وی با تأکید بر اینکه بحث محتوا موضوعی نیست که در طی یک سال به جمع‌بندی برسد، بیان کرد: در حوزه تولید محتوا مباحث زیادی باید مدنظر قرار گیرد. اینکه ما چه اطلاعاتی، با چه هدفی، از طریق چه کانالی و با چه فرمی ارائه دهیم، در بحث تولید محتوا دارای اهمیت است. در مورد خود محتوا نیز بحث‌های متنوعی مطرح است و برای هر کدام از اینها باید برنامه‌ریزی صورت گیرد. این خود یک طرح جامعی را می‌طلبد و در طی یک سال نمی‌توان آن را جمع‌آوری کرد.

در بخش دیگری از این جلسه، مهدی قره‌شیخلو، ‌رئیس مرکز امور قرآنی سازمان اوقاف و امور خیریه نیز به بیان مطالبی پرداخت و گفت:‌ در طی 40 سال گذشته دستاوردهای بسیار خوبی داشته‌ایم و اگر اختلاف نظری مشاهده می‌شود، کاملاً طبیعی و بخش‌هایی از آن قابل حل شدن است.

معرفی منشأ اختلافات

وی با اشاره به اینکه نیاز به بررسی و بازنگری در ساختار و محتواهای قرآنی داریم،‌ افزود: در بحث ساختار نکته اصلی که باید مشخص شود، این است که آیا مبنا باید بر تمرکز باشد یا تکثر؟ چیزی که سال‌ها اتفاق افتاده و همیشه هم منشأ اختلاف بوده بحث تکثر بوده است. علت این اختلاف‌ها هم تناقضات اسناد بالادستی، تعدد کمیته‌ها و کمیسیون‌ها، تعلقات و تعصبات سازمانی و توقعات فراقانونی برخی افراد است.

در ادامه این جلسه، عبدالهادی فقهی‌زاده، دبیر کمیسیون توسعه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی قرآن کریم به جمع‌بندی مطالب بیان شده پرداخت و گفت: در این جلسه کلیدواژه‌هایی همچون ساختار، نهادهای قرآنی، ‌محتوای فعالیت‌ها، ‌نظام‌سازی، هم‌افزایی، نقشه جامع قرآنی کشور، مستندات قرآنی و ... بیان شد.

اهمیت روش در برابر محتوا و ساختار

معاون قرآن و عترت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با بیان اینکه نمی‌توان با اتخاذ روش‌های نامناسب انتظار نتیجه‌گیری مطلوب و درست را داشت، گفت: از نظر قرآن و مکتب اهل بیت(ع) بدون شک روش بسیار مهم است، اما نه هر روشی که ممکن است، سنجیده نشده باشد. مکرر از محتوا و ساختار حرف زدیم، اما جای روش، بیشتر خالی است. این سؤال مهم است که با چه روشی باید به این اهداف مقدس و دغدغه‌های تابناک برسیم.

فقهی‌زاده با تأکید بر اینکه مفاهمه قانونی و استفاده از ظرفیت‌های موجود را خیلی جدی بگیریم،‌ گفت: گفت‌وگو همراه با حسن ظن متقابل یک گام بسیار مهم در رسیدن به این مفاهمه است و خوشحال هستیم که روزبه روز توسعه پیدا می‌کند. اگر به دو سال قبل بازگردیم در حال حاضر انس و همدلی مدیران بیشتر شده است.

وی در پایان با تأکید بر اینکه باید فعالیت قرآنی را برای توسعه فرهنگ قرآنی انجام دهیم، اظهار کرد: باید در جزئیات کارها به این هدف پایبند باشیم و فرهنگ‌سازی را هم برای تغییر رفتار بخواهیم. امیدوارم در جلسات آینده این نکات ارزشمند را در یک قالب اجرایی قرار دهیم.

در بخش دوم این جلسه به موضوع تنظیم و اجرای برنامه ملی در حوزه نظام‌سازی قرآنی در حوزه تبلیغ و ترویج پرداخته شد. در این بخش ابتدا رضا سلامت‌پناه، معاون دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی به بیان ارائه پیشنهاد شورای توسعه فرهنگ قرآنی در این زمینه پرداخت و با اشاره به اینکه پیشنهادی که ارائه می‌شود، براساس سند تبلیغ و ترویج تهیه شده است، گفت: اینکه گفته می‌شود نقشه جامع و فهرست آسیب‌های قرآنی وجود ندارد، اشتباه است و در هر دو حوزه نقشه داریم. قاطعانه می‌گویم در حوزه قرآنی از سایر حوزه‌های فرهنگ در زمینه تدوین اسناد و داشتن نقشه راه و برنامه جلوتر هستیم.

ناتوانی دستگاه‌ها در حرکت منطبق با برنامه 

وی با اشاره به اینکه مشکل ما داشتن یا نداشتن نقشه نیست، افزود: مشکل این است که دستگاه‌ها و نهادها توان حرکت منطبق با برنامه را ندارند. در جلسات ما که به چند صد جلسه رسیده است، دوستان فرصت نداده‌اند تا یکبار مبانی منشور توسعه فرهنگ قرآنی برای آنها شرح داده شود. بنابر این مشکل ساختارهای موجود نیست و هر ساختاری ایجاد شود، مشکلات خاص خود را خواهد داشت. در حال حاضر هم ساختارها نه پاسخگو هستند و نه برای مصوبات ما ضمانت اجرایی دارد.

سلامت‌پناه بیان کرد: واقع امر این است که محتواهای ارائه شده از طریق رسانه‌ها در حال حاضر، دنیا را مدیریت می‌کنند و ما از این منظر بسیار عقب هستیم. از سوی دیگر مهم‌ترین فعالیت در حوزه تبلیغ و ترویج، بحث فرهنگ، هنر و رسانه است؛ تولید محتوایی که گفته شد، شاید چندان به نظام‌سازی مرتبط نباشد. فعالیت‌های ما در عرصه فرهنگ، هنر و رسانه نیازمند موتورهای تولید محتوا و عوامل انسانی است. مهم‌ترین چیزی که بر این اساس به آن رسیده‌ایم، دو موضوع پشتیبانی و تولید محتوا هست. پشتیبانی را با وقف، می‌توانیم مدیریت کنیم.

تفاهمی که به سرانجام نرسید

در بخش دیگری از این جلسه، حجت‌الاسلام والمسلمین حمید محمدی، دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی به بیان سخنانی در باب نظام‌سازی پرداخت و گفت: شورا حدود هشت سال قبل با دانشگاه امام صادق(ع) تفاهم‌نامه‌ نظام‌سازی را منعقد کرد که بعد از یک‌سال به دلیل برخی ملاحظات و محدودیت‌ها نتوانست به سرانجام برسد و متوقف شد.

وی با تأکید بر اینکه نظام‌سازی، کار یک دستگاه و یک مجموعه نیست، افزود: در حدود 360 مؤسسه پژوهشی در قم دارای فعالیت است و خیلی از اینها چنین مأموریتی برای خود قائل هستند و چند برابر این رقم هم در نظام آموزش عالی دارای فعالیت هستند. ماهیت کار هم باید از سوی این دو مجموعه انجام شود و وزارت ارشاد به عنوان یک دستگاه اجرایی در حوزه فرهنگ و هنر نمی‌تواند این کار را انجام دهد، چرا که کار از جنس پژوهش است.

دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی با تأکید بر اینکه ماهیت نظام، یک ماهیت دشوار است و کار در حوزه نظام‌سازی ساده نیست، اظهار کرد: اگر اراده‌ای شکل گرفت باید با محوریت کمیسیون توسعه آموزش و پژوهش‌های قرآنی شکل گیرد. محوریت حوزه به عنوان شریک اصلی کار نیز مهم است یک تفاهم‌نامه برای طراحی اصلی قصه و انجام مطالعات پایه انجام شود و از نظر حمایت هم مشکلی ندارد. اراده‌ای که در کمیسیون برای بحث نظام‌سازی شکل گرفته، اقدام مبارکی است، اما هماهنگی‌های اصلی و تعیین سرخط‌های اصلی نظام‌سازی کار مهم‌تری است که امیدوارم تا پایان امسال با عنوان «نظام‌سازی قرآنی هوشمند جمهوری اسلامی ایران» به سرانجام خوبی برسد.

تعریف دو پروژه مطالعاتی در باب نظام‌سازی و تولید محتوا 

در بخش پایانی این جلسه، عبدالهادی فقهی‌زاده، معاون قرآن و عترت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به جمع‌بندی مباحث مطرح شده در مورد نظام‌سازی پرداخت و گفت: از آغاز دهه هشتاد، این گرایش و تمایل در مراکز علمی و دانشگاهی به وجود آمد که گامی فراتر از علوم قرآنی برداشته شود و از عرصه مقدماتی به عرصه بازتر، مؤثرتر و سودمندتر که عرصه آموزه‌ها و معارف قرآن کریم باشد، منتقل شویم. خوشبختانه در سال‌های کوتاهی این به نتیجه رسیده است. در حال حاضر در رشته‌های دانشگاهی که بخش علمی فعالان قرآنی کشور هستند، بحث معارف و خطوط محتوایی قرآن کریم و مکتب اهل بیت(ع) بسیار جدی‌تر از 20 سال اول انقلاب اسلامی است. فعالیت‌های ظاهری مربوط به قرآن کریم، دروازه ورود بوده و به همین جهت بسیار مهم است،. کسی که این فعالیت‌ها را کوچک بشمارد، به هیچ وجه شناخت و درک درستی از فعالیت‌های قرآنی ندارد. مقصد نهایی اما بحث‌های معارفی و محتوایی است و عرضه اینها در قالب هنری و رسانه‌ای جدید مؤثر است.

دبیر کمیسیون توسعه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی قرآن با تأکید بر اینکه روزانه ده‌ها مقاله و کتاب در نقد قرآن و دین نوشته می‌شود،‌ گفت: در داخل کشور و در درون جمهوری اسلامی گاه مطالعات ضد هنجاری قرآن صورت می‌گیرد و این تأسف‌آور است. در سال‌هایی که ما زندگی می‌کنیم برخی از مطالعات غیرهنجاری که گاه بسیار خوب هستند، صورت می‌گیرد. مطالعات هنجاری ارزشمندی نیز در حاشیه مطالعات ضد هنجاری قرار می‌گیرد. پیشنهاد نهایی من برای جمع‌بندی هر دو دستور امروز، این است که یک مطالعه هنجاری همدلانه و مؤثری برای بررسی اسناد بالادستی و شرح وظایف دستگاه‌ها و نیز پیشنهاد راهکارهای مؤثر که همه به آن تن دهند، داشته باشیم. در این مطالعات باید نقش دستگاه‌های مختلف و جایگاه نهادها مشخص و تعریف شود. در بخش دوم نیز می‌توانیم همین کار را پیش ببریم.

فقهی‌زاده اظهار کرد: می‌توانیم در طرح مطالعاتی دوم بخشی را برای شناسایی و انتخاب محتوای مناسب در نظر بگیریم. در کنار این، کارهای تکمیلی انجام و محتواهای کوتاه و گویا برای اراده مؤثر در قالب هنری و رسانه‌ای پیشنهاد شود. بنابر این مشخصاً خروجی این جلسه تعریف دو پروژه مطالعاتی است که با مشارکت دستگاه‌های متعدد صورت گیرد تا بتوانیم تا پایان سال 99 به یک نتیجه مطلوب برسیم.