روح حج و محرم مبارزه با بی‌عدالتی است / کرونا؛ فرصتی برای بازاندیشی در باطن شریعت
عضو گروه تاریخ پژوهشکده حج و زیارت با تأکید بر اینکه نباید در پوسته دین بمانیم، اظهار کرد: اگر حج و مناسکی مانند محرم تحت‌الشعاع مسائلی مانند بیماری کرونا کمرنگ یا تعطیل می‌شوند، ولی روح آنها باید در رفع مفاسد اجتماعی به کار گرفته شود. روح و پیام واقعی حج و عزاداری محرم آن است که تبعیض و اختلاف طبقاتی کم شود و با ظلم و نابرابری اجتماعی و اقتصادی مبارزه شود.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدسعید نجاتی، عضو گروه تاریخ پژوهشکده حج و زیارت، در گفت‌وگو با ایکنا، با اشاره به محدود شدن حج امسال و عدم سفر زائران ایرانی، گفت: این مسئله از لحاظ فقهی، نشان‌دهنده نگاه باز و انعطاف‌پذیری فقه اسلامی و شیعه است. براساس آیه شریفه «لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا...»، قاعده «تکلیف به مقدور» و «نفی ضرر» سبب شده تا تکلیف واجبی که از ارکان اسلام است، موقتاً تعطیل شود.
وی با اشاره به اهمیت بالای حج در اسلام، اظهار کرد: در برخی روایات بیان شده کسی که توانایی رفتن به حج دارد، ولی نرود مسلمان از دنیا نرفته و یهودی و مسیحی است. حال چنین عبادتی بدون تردیدی که بر اثر یک بیماری تعطیل می‌شود. این همه انعطاف در فقه مسئله قابل تأملی است.
انعطاف در فقه
نجاتی با بیان اینکه شریعت اسلامی، چشم و گوش بسته و بدون توجه به واقعیت‌های پیرامونی دستوری نمی‌دهد، تصریح کرد: احکام فقهی و اسلامی در کنار اینکه توجه به آخرت و معاد انسان دارد، گره از مشکلات دنیوی او هم باز می‌کند. بروز جنگ‌ها و حوادث طبیعی مانند سیل و ... در مقاطعی سبب شده تا این عبادت فراگیر و باشکوه اسلامی در مقاطع نادری دچار فراز و نشیب‌هایی در برگزاری شود تا اینکه این سنت شرعی و اسلامی به دست ما رسیده است.
عضو گروه تاریخ پژوهشکده حج و زیارت در پاسخ به این سؤال که اگر دولت سعودی تمهیداتی می‌اندیشید که حج بهتری برگزار شود اظهار کرد: حج امسال دچار تعطیلی مطلق نشده است و حدود ده هزار نفر از خود عربستان به خانه خدا خواهند رفت، لذا بحث فقهی خاصی مطرح نیست.
صعوبت مدیریت شلوغی حج
وی بیان کرد: بعثه مقام معظم رهبری برای حج امسال برنامه‌ریزی و طراحی‌های لازم را کرده بود؛ دستورالعمل‌های حج کرونایی هم تدوین شده بود، ولی همه معترف بودند که ماهیت اجتماعی حج و عملیات آن مانند طواف و رمی جمرات و ... فاصله‌گذاری اجتماعی را به شدت با دشواری و سختی روبرو می‌کند و در برخی موارد ازدیاد جمعیت امکان مدیریت جمعیت را سلب می‌کند و فجایعی مانند حادثه منا ایجاد شد. کسی که تجربه طواف را دارد می‌داند کنترل آن دشوار و مدیریت آن تقریبا ناشدنی است لذا این مسائل باید در قضاوت ها مورد لحاظ قرار بگیرد.
نجاتی با ذکر اینکه حکومت دینی نباید صرفاً جامعه را براساس نگاه دینداران مدیریت کند، اظهار کرد: افراد دیندار ممکن است این باور را داشته باشند کسانی که به کعبه و یا زیارات مشاهد مشرفه و مقابر مطهر ائمه مشرف می‌شوند بیمار نمی‌شوند، زیرا این اماکن در نهایت عافیت و سلامت است، ولی حتی اگر امام حسین(ع) و امیرالمؤمنین(ع) به منصه حکومت می‌رسیدند، باز نمی‌فرمودند همه باید یک اعتقاد را داشته باشند؟
عضو گروه تاریخ پژوهشکده حج و زیارت افزود: همه افراد جامعه دارای یک درجه از ایمان و اعتقاد نیستند و نباید کسانی را که در سطح دینداری بالا نیستند محکوم و سرزنش کنیم؛ زیرا هر کسی در سطح دینداری خود مکلف است؛ لذا اگر خود ائمه(ع) هم بودند به اضعف مأمومین نگاه می‌کردند و به تأمین امنیت روانی جامعه می‌پرداختند. کرونا بلا و ابتلاء الهی است؛ قرآن فرموده است که ما مردم را با سختی و گشایش آزمایش می‌کنیم؛ ما در رفاه و آسایش بودیم و کرونا عاملی شد تا بیشتر به درگاه خدا تضرع داشته باشیم و از نخوت و غرور و آقامنشی متکبرانه، دور و بیشتر متوجه ذات مقدس الهی شویم.
عقوبت ظلم و تبعیض‌های بزرگ اجتماعی
نجاتی تصریح کرد: زاری و تواضع به درگاه خدا از جمله کارکردهای این بلاهاست؛ حضرت آدم وقتی مبتلا به فریب شیطان شد توبه کرد و گفت: «قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ»(اعراف/23)؛ ایشان اعتراف به ظلم و زاری کرد، آن هم از ترک اولی‌ای که مرتکب شده بود. یونس گفت: «سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ»(انبیاء/87)؛ لذا همه در اعمال خود تجدیدنظر کنیم و بدانیم همه در معرض ابتلای الهی قرار گرفته‌ایم و باید در اعمال فردی و اجتماعی تجدید نظر کنیم.
عضو گروه تاریخ پژوهشکده حج و زیارت افزود: اجتماع ما آلوده به گناهان بزرگی است؛ اولین گناه، رباخواری بانک‌ها و نهادینه شدن اختلاف طبقاتی رسمی با حقوق‌های بالای مصوب و قانونی است؛ اولین گناه، فاصله طبقاتی میان حقوق‌های مصوب 20 میلیون تومان به بالای مدیران و دومیلیون به پایین کارمندان است؛ اولین و بدترین گناه و منکرهای عادی و رسمی، نابرابری میان دستمزد یک جراح متخصص با یک پرستاری است که به همان اندازه زحمت می‌کشد و نیازمند است.
وی تأکید کرد: اگر برای رفع این نوع گناهان تلاش نکنیم به عذاب‌های بدتری مبتلا خواهیم شد، باید این نگاه را داشته باشیم که اگر حج و مناسکی مانند محرم تحت‌الشعاع مسائلی مانند بیماری کرونا کمرنگ و یا تعطیل می‌شوند، ولی روح آن باید در رفع مفاسدی که بیان شد به کار گرفته شود. روح و پیام واقعی حج و عزاداری محرم آن است که تبعیض و اختلاف طبقاتی کم شود، با ظلم و نابرابری اجتماعی و اقتصادی مبارزه شود.
کرونا فرصتی برای تصحیح نگاه به مناسک است
نجاتی اظهار کرد: کرونا فرصتی برای تصحیح نگاه ما به حج و زیارت است؛ همان طور که شاعر گفته است: «کعبه آن سنگ نشانی است که ره گم نشود/ حاجی احرام دگر بند ببین یار کجاست»؛ یعنی ما در خیلی از اوقات قالب ظاهری دین و شریعت را می‌گیریم و با تن به حج و زیارت می‌رویم و مناسکی مانند عزاداری را برگزار می‌کنیم، ولی فرسنگ‌ها با حقیقت و ادب حج و زیارت و عزاداری فاصله داریم.
وی اضافه کرد: این فرصت خوبی است که بیندیشیم چرا ما را راه نداده‌اند؛ هرسال تن خود را به حج می‌بردم، ولی امسال از این هم محروم هستم؛ لذا باید در احوال خودمان تجدیدنظر کنیم؛ حاجی واقعی کسی است که حجیج است و قصد خدا دارد، لذا اگر از حج ظاهری محروم است، ولی می‌تواند در زندگی فردی و اجتماعی خود و در همین منطقه و محل سکونتش، عزم حج واقعی کند و به آسیب‌دیدگان کرونا رسیدگی داشته باشد.
ماندن در پوسته شریعت غفلت است
نجاتی تصریح کرد: درست است که عده‌ای از حج محروم شده‌اند و خود این هم، گریه و زاری دارد، ولی راضی بودن به رضایت حق تعالی هم درس بزرگی در این حادثه است؛ باید ادب رضایت به خواست خدا داشته باشیم؛ این شرایط فرصتی را برای کسب تجربه رضا به قضای الهی برای ما فراهم کرده و به ما این درس را می‌دهد که در پوسته و قالب ظاهری دین باقی نمانیم.
وی تأکید کرد: حج خیلی مهم است، ولی حاجی نباید در قالب حج بماند و از عمق دین غافل شود؛ حالا که این قالب گرفته شده باید دنبال عمق باشیم و حج واقعی را تجربه کنیم. در زیارت هم همین است؛ گاهی ما زیارت ضریح و گنبد را بر زیارت امام معصوم ترجیح می‌دهیم؛ اگر معتقدیم که «اشهد انک تری مقامی و تسمع کلامی و ترد سلامی»، ندیدن ضریح و لمس نکردن آن به علت ازدحام جمعیت برای ما هدف نخواهد شد. کرونا تلنگری است که دل ما بیشتر به باطن و حقیقت شریعت و حج و زیارت نزدیک شود.
نجاتی در پایان اظهار کرد: تاکنون به بیماری کرونا و پیامدهای آن صرفا از نگاه طب مدرن پرداخته شده است و کمتر نگاه طب سنتی هم به این مقوله داریم؛ طب سنتی بالای دوهزار سال قدمت دارد و می‌تواند در برخی موارد کارگر باشد. اکنون که طب مدرن کارکرد مطمئنی در برابر این بیماری نداشته، خوب است مسئولان بهداشت و درمان کشور نگاهی هم به طب سنتی و فواید آن داشته باشند. ما مامور هستیم که دنبال درمان باشیم زیرا سنت الهی در این است که فرد بیمار از طریق اسباب مادی خود را درمان کند؛ پیشگیری هم یکی از راه‌ها است که خداوند در عالم تکوین قرار داده است؛ دعا برای رفع گرفتاری و بیماری هم از جمله راه‌کارهای ارائه شده در این فرایند است.
انتهای پیام
