کرونا و فرصت رسانه‌های ایران برای بازسازی اعتماد مردمی و سرمایه اجتماعی
در جلسه «بررسی پیامدهای فرهنگی و اجتماعی شیوع ویروس کرونا در ایران» به ضعف سرمایه اجتماعی در ایران اشاره و تصریح شد: شیوع کرونا فرصتی برای بازسازی اعتماد مردمی و افزایش سرمایه اجتماعی در کشور است.
به گزارش ایکنا؛ جلسه «بررسی پیامدهای فرهنگی و اجتماعی شیوع ویروس کرونا در ایران» به صورت ویدئوکنفرانس و با همکاری معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی و شورای عالی انقلاب فرهنگی امروز چهارشنبه 21 اسفندماه در معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی برگزار شد.
این جلسه با حضور عیسی علیزاده، معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی، سیدسعیدرضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، سیدضیاء هاشمی، مدیر عامل خبرگزاری ایرنا، حجت‌الاسلام غلامرضا صدیق اورعی، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی، حجت‌الاسلام سیدمحمد هاشمیان، دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم(ع) و موسی عنبری، دانشیار دانشگاه تهران برگزار شد.
بیشتر بخوانید:
- بروز اغتشاش‌های رسانه‌ای در کنار بحران کرونا
- بازخوانی مفهوم دوگانه عاملیت و خادمیت در روزهای کرونایی
عیسی علیزاده، معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی در این نشست مجازی، با اشاره به اینکه فضای کشور در حوزه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی با شرایط خاص مواجه شده است، گفت: در حوزه‌های فرهنگی قطعاً ما با زیست فرهنگی و اجتماعی متفاوتی روبه‌رو خواهیم شد، لذا معاونت فرهنگی جهاد بر آن شد که سلسله نشست‌های مختلفی با کارشناسان فرهنگی و رسانه برپا و به بررسی پیامدهای این فرهنگی شیوع کرونا در کشور بپردازد.
اولین چهره آشکار شیوع کرونا
در ادامه حجت‌الاسلام غلامرضا صدیق اورعی، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی اختلال در نظم رایج جامعه را اولین چهره آشکار شیوع کرونا در کشور دانست و گفت: این اتفاق فرصتی برای مطالعه هنجارها و شیوه زندگی رایج مردم و پیامدهای تغییر این شیوه است. اگر این وضعیت ادامه پیدا کند، مسئولان فرهنگی می‌توانند کاری کنند که رفتارهای نادرست فرهنگی اصلاح شود.
وی با طرح پرسش‌هایی اظهار کرد: حال که حضور مردم در کنار خانواده‌ها بیشتر شده، آیا می‌توان کاری کرد بعد از پایان مشکل، این حضور تداوم داشته باشد؟ اکنون ناچاراً اعتماد مردم به رسانه‌ها و وزارت بهداشت بیشتر شده آیا می‌توان کاری کرد این اعتماد تداوم داشته باشد؟ برخی شکاف‌ها در برگزاری مناسک و مراسم مذهبی ایجاد شده، آیا می‌توان راهی برای مرتفع کردن آن یافت؟
وی در ادامه خواستار توجه به یافتن پاسخ‌های درست به این پرسش‌ها شد و گفت: اشتباه ما این بوده که دچار تأخیر در اقداماتمان هستیم و برنامه‌های نشاط‌‌آور یا سایر اقدامات لازم را با کندی برای خانواده‌ها ترتیب می‌دهیم.
اختلال کرونا در ارتباط مردم
سیدسعیدرضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز ورود جدی‌تر به فضای دوم(فضای مجازی) را اولین بستری دانست که شیوع کرونا فراهم کرده است و گفت: فرهنگ در بستر روابط اجتماعی شکل می‌گیرد، اما امروز ارتباط مردم تحت تأثیر شیوع کرونا مختل شده است و حتی ارتباط انسان با محیط زیست و اشیاء نیز به مخاطره افتاده است، بنابراین با بحران ارتباط مواجه هستیم که این مسئله ما را وارد فضای دوم کرده است.
دوگانه عاملیت و خادمیت
حجت‌الاسلام سیدمحمد هاشمیان، دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم(ع) نیز از دوگانه عاملیت و خادمیت سخن گفت و تشریح کرد: عملکرد دولتمردان و مردم در فضای عمومی می‌تواند عاملیت باشد یا خادمیت. در عاملیت، سود شخصی برای افراد مهم است، اما در خادمیت، منافع اجتماعی محور کنش‌های افراد قرار می‌گیرد و رفتارها را شکل می‌دهد.
وی تصریح کرد: دولت و جامعه‌ای که بر اساس الگوی خادمیت شکل گرفته در بحران‌ها رفتاری متفاوت از دولت و مردمی دارد که کنش‌هایشان مبتنی بر عاملیت است.
بر اساس واکنش مردم در بحران‌ها، سیاست‌گذاری رسانه‌ای انجام دهیم
موسی عنبری، استاد دانشگاه تهران نیز طی سخنانی با اشاره به اینکه در خصوص رفتارشناسی ایرانیها در زمان اپیدمی بیماری‌ها اطلاعات زیادی نداریم، گفت: البته در مورد رفتار مردم در هنگام بلایای طبیعی اطلاعاتی داریم که می‌توانیم با این اطلاعات مردم را شناخته و سیاست‌های رسانه‌ای را مبتنی بر رفتار مردم تنظیم کنیم.
وی ادامه داد: مردم ما در بحران‌ها مضطرب شده، عجله می‌کنند و دچار احساس ناامنی می‌شوند، در حالی که در برخی کشورها سعه صدر مردم بیشتر است و مردم سعی می‌کنند بیشتر کنار هم باشند.
تناقض جمع‌گرایی ایرانیها با کرونا
عنبری افزود: مردم ما تجربه جمع‌گرایی زیادی دارند و با جمع‌گرایی بر ترس خود غلبه می‌کنند، اما کرونا چنین جمع‌گرایی را نمی‌طلبد، پس در طراحی سیاست‌های رسانه‌ای باید به این تناقض مهم توجه کرد.
وی تصریح کرد: سیاست رسانه‌ای ما باید معطوف به افزایش سرمایه اجتماعی باشد، چرا که اعتماد مردم کاهش یافته است و سرمایه اجتماعی کشور بالا نیست.
سیدضیاءهاشمی، مدیرعامل خبرگزاری ایرنا نیز با اشاره به اینکه در بحران‌های بزرگ، رویکردهای فکری و فرهنگی به محک گذاشته شده نگرش‌های جدید شکل می‌گیرد، گفت: با توجه به اینکه هزینه کنش‌ها و موضع‌گیری‌ها کمتر و انگیزه شخصی و فردی کنشگران بیشتر شده، ارائه نظرات و موضع‌گیری‌ها نیز در جامعه افزایش یافته است.
وی اضافه کرد: البته شرایط موجود فرصتی برای آموزش عمومی و افزایش انسجام اجتماعی برای رسانه‌ها ایجاد کرده و مردم متوجه می‌شوند که سرنوشتشان به جامعه گره خورده است و در این شرایط، عملکرد زبان مشترک که رسانه‌ها هستند، جایگاه بالاتری پیدا می‌کند.
مدیرعامل خبرگزاری ایرنا با تأکید بر اینکه از تنوع رسانه‌ها گریزی نیست، گفت: رسانه‌های ما به ویژه رسانه ملی رقیب دارد و باید این تنوع و رقابت را پذیرفت و نمی‌‌توانیم در این شرایط به رسانه‌های رسمی و ادبیات رسمی اکتفا کنیم.
بحران موجود فرصتی برای تقویت و بازگشت اعتماد و سرمایه اجتماعی فراهم می‌کند
وی با اشاره به رخ‌دادهایی که چند ماه گذشته اتفاق افتاد و همه رسانه‌ها به بیان و تکرار یک دیدگاه پرداختند، گفت: همین مسئله موجب شد مردم به سراغ سایر رسانه‌ها بروند و اعتماد اجتماعی آسیب ببیند، اما بحران موجود فرصتی برای تقویت و بازگشت اعتماد و سرمایه اجتماعی فراهم می‌کند. البته نباید هیچ گروه از مخاطبان را نادیده گرفت و با هر گروهی که سلامت جسمی و روانی جامعه را به چالش می‌کشد، ارتباط برقرار کرده و مشارکت همه را جلب کرد.
هاشمی در پایان این بخش از سخنانش اضافه کرد: در شرایط کنونی اینکه سیاست رسانه‌های ما مبتنی بر شفافیت و جلب اعتماد عمومی باشد و اطلاع‌رسانی به هنگام صورت گیرد، تعیین‌کننده است.
در ادامه این نشست که به صورت ویدئوکنفرانس برگزار شد، حجت‌الاسلام غلامرضا صدیق اورعی در بخش دوم سخنان خود، با انتقاد از اینکه اقتدار واحد برای مقابله با کرونا بر عهده وزارت بهداشت گذاشته شده است که قدرت اداره این مسئله را ندارد، گفت: هر نهادی باید در جایگاه خود به وظایفش عمل کند.
وی افزود: اتفاق رخ داده فرصت خوبی برای جمع‌آوری آراء و توجه به نظرات گروه‌های مختلف است. دائماً حرف‌های ما با واقعیت سنجیده می‌شود، پس باید شفاف‌تر و منسجم‌تر عمل کنیم. همچنین نباید پیام‌های رسانه‌های ما محدود به پیام‌های بهداشتی باشد و باید سایر مباحث مرتبط با این ویروس را دید.
موسی عنبری نیز در جمع‌بندی نظرات خود گفت: وقتی مردم دچار اضطراب هستند، نمی‌توانند رسانه معتبر را از غیرمعتبر تشخیص دهند و فقط به دنبال خبرهایی هستند که آنها را از بحران خارج کند. منتظر خبر در ساعت‌های خاص هم نمی‌مانند، پس فضا برای ارائه نظرات تعدادی زیادی از افراد باز می‌شود که در چنین شرایطی مدیریت سیاست‌های رسانه‌ای بسیار مهم است.
وی هشدار داد: اخبار ضد و نقیض و وعده‌های عملی نشده مثل توزیع ماسک بین مردم موجب افزایش بی‌اعتمادی مردم می‌شود. باید از بحران فرصت ساخت؛ اکنون مردم همچنان پای تلویزیون می‌نشینند تا اخبار کرونا را گوش کنند و این فرصتی برای تقویت اعتماد اجتماعی است. البته رسانه‌ها باید از اطلاع‌رسانی به سمت فرهنگ‌سازی پیش بروند.
رسانه‌ها NGOها را تقویت کنند
عنبری اضافه کرد: رسانه‌ها باید سازمان‌های مردم‌نهاد و NGOها را نیز تقویت کنند. در بحران موجود هم‌صدایی رسانه‌ها مهم است، اما آشفتگی خبری باید کاهش پیدا کند و اطلاع‌رسانی ما به سمت فرهنگ‌سازی برود.
سیدضیاء هاشمی، مدیرعامل خبرگزاری ایرنا نیز در جمع‌بندی سخنان خود گفت: فرهنگ‌سازی در بحران امکان‌پذیرتر است، چرا که مردم آمادگی پذیرش مباحث را دارند. البته امروز دیگر مردم رسانه مونولوگ نمی‌خواهند و به دنبال شنیده شدن صدای خودشان هستند که همین مسئله مشکل صدا و سیمای ما است. صدا و سیما بخشی از ظرفیت خود را از دست داده است و چون اولین خبر شیوع کرونا وقتی منتشر شد که فردی فوت کرد، پس در پیشگیری و اطلاع‌رسانی‌های مربوط به آن تأخیر داشته‌ایم و ساده‌سازی قضیه موجب آسیب‌دیدن اعتبار صدا و سیما شده است.
وی افزود: مردم نمی‌دانند شرایط کنونی چه زمانی به پایان می‌رسد و نیاز دارند در این خصوص با آنها صحبت شود، اما کسی چیزی نمی‌گوید. درست است که نباید هراس ایجاد کرد، اما نباید ساده‌انگاری نیز صورت گیرد و باید خودمان را برای بدترین شرایط ممکن آماده کنیم.
هاشمی از لزوم حفظ کرامت انسان‌هایی که در اثر کرونا فوت کرده‌اند، هنگام تدفین سخن گفت و افزود: عدم برپایی مراسم سنتی تدفین از نظر روحی به خانواده‌های متوفیان صدمه زده است و باید برای این مسئله فکری کرد.
انتهای پیام
