رویکرد ابزاری به قرآن و نگاه گزینشی به آیات

امیرالمؤمنین علی (ع) می‌فرمایند: «به خدا شکوه می‌کنم از جماعتی که نادان می‌زیند و گمراه می‌میرند. هیچ کالایی در بازارشان خوارتر و بی‌رونق‌تر‌ از کتاب خدا ـ‌ آن‌گاه که به‌حق و شایسته تلاوت شود ـ نیست و چون با تغییر و تحریف خوانده شود، هیچ کالایی سودآورتر و ارزشمند‌تر از آن نباشد و در نزد آنان چیزی زشت‌تر از معروف و نیکو‌تر از منکر نیست‪«.‬‬

استفاده ابزاری از قرآن برای تأمین منافع افراد، احزاب و گروه‌ها صورت می‌گیرد، به این معنا که همیشه در تاریخ اتفاق افتاده است و این اتفاق باز هم خواهد افتاد و این همان برخورد گزینشی با قرآن و سنت است؛ برخی از آیات و روایات را ندیدن و کنار گذاشتن، برخی را برجسته کردن، بسته به اینکه مخاطب چگونه برداشت می‌کند و چگونه مفاهیم را با مصادیق تطبیق می‌دهد که این توهین و خیانت به قرآن و توهین به شعور جامعه دینی است‪.‬‬

اگر با قرآن برخورد ابزاری و گزینشی شود، آیه‌ای به نفع همه وجود دارد، به شرطی که آیات دیگر را نبینی؛ سنت را نبینی و با خود همان آیه هم گزینشی و ابزاری برخورد کنی. بسیاری از افراد هم با این‌گونه مواجهه با قرآن مخالف نیست، چون همه به نوعی پای این سفره می‌نشینند و منافع و عقاید خود را تأمین می‌کنند و نگاه جامع‌گرا و تسلیم در برابر قرآن بودن، فهم بدون شائبه، غرض و مرض سراغ قرآن رفتن، کار سختی است‪.‬‬

رویکرد غلط این است که با قرآن گزینشی برخورد کنیم و به نحوی آیات را تفسیر کنیم که خلاصه‌اش به نفع ما شود. این یک مواجهه غلط با قرآن است که قرآن به شرط برقراری منافع من، مرا تأیید و توجیه کند، نه اینکه استجابت خدا و رسول باشد و آنها بخواهند ما را احیا کنند. حال آنکه زندگی آن است که او می‌گوید، نه آن که من تحمیل می‌کنم و تعریف می‌کنم.
آنهایی که سراغ قرآن می‌آیند، ولی می‌خواهد منافع و دیدگاه حزب و باند خود را با آیات گزینشی توجیه کند، قرآن برای آنها مرجع فکری نیست و برای آنها ابزار است. قرآن را طوری تفسیر می‌کنند و سیره را به گونه‌ای بیان می‌کنند که از آن برداشت شود که ما آن فرد خوب و پیامبر زمان هستیم و مخالف ما نیز ابوجهل زمان است‪.‬‬

امام علی(ع) در مورد جلوگیری از سوءاستفاده از آیات قرآن می‌گوید: امام علی(ع) زمانی که ابن عباس را برای گفت‌وگو با خوارج می‌فرستند، به وی توصیه می‌کنند که با آنها بر اساس آیات قرآن بحث نکن، چرا که قرآن چهره‌های مختلفی دارد و می‌توان معانی مختلفی بر آن تحمیل کرد؛ امام ادامه می‌دهند که با آنها از طریق سنت پیامبر(ص) محاجه کن، چرا که نمی‌توان از سنت ‌پیامبر سوءاستفاده کرد‪.‬‬
بعضی افراد اصطلاحاً متعلق به حزب باد هستند و از شرایط نهایت سوءاستفاده را کرده و فقط به دنبال منافع شخصی خود هستند. این افراد تیپ شخصیتی خودبین دارند و گمان می‌کنند که همه عالم متعلق به آنهاست. در موقعیت‌های مشترک و عمومی، فرصت‌های دیگران را تصرف یا به آن لطمه وارد می‌کنند‪.‬‬
این افراد به این کار عادت کرده‌اند و معمولاً رفتارشان به صورت ارادی نیست و کار خود را به صورت زرنگی توجیه می‌کنند‪.‬‬
این دسته افراد برای به دست آوردن منافع، شروع به تملق می‌کنند و این تملق و تجلیل را تا زمانی ادامه می‌دهند که برای آنها منافع وجود داشته باشد و اگر آن شخص موقعیت خود را از دست داد، شروع به بدگویی می‌کند. افرادی که نان به نرخ روز می‌خورند، به جز تحقیر اجتماعی چیزی برای جامعه ندارند‪.‬