لکزایی: تبیین نظام سیاسی قرآن با روش ساختاری - کارکردی/ نظرزاده: برخی مسائل قرآن از این تحلیل خارج می‌مانند
گروه حوزه‌های علمیه: در نشست «مفهوم‌شناسی و روش‌شناسی مبحث نظام و نظام‌سازی قرآنی در عرصه سیاسی» حجت‌الاسلام لکزایی با اشاره به ویژگی‌های نظام سیاسی قرآن کریم به کاربرد روش ساختاری و کارکردی در ذیل مجموعه سیستمی تاکید کرد و حجت‌الاسلام عبدالله نظرزاده با اشاره به نقائص روش سیستمی، به خروجی برخی مسائل قرآنی از این رویکرد اشاره کرد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، حجت‌الاسلام والمسلمین نجف لکزایی، رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ۱۲ بهمن ماه در نشست علمی «مفهوم‌شناسی و روش‌شناسی مبحث نظام و نظام‌سازی قرآنی در عرصه سیاسی» در پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم تصریح کرد: نظامی که در هر حوزه از مباحث داریم باید برگرفته از تعالیم قرآن و عترت باشد و یا حداقل در مخالفت با قرآن و عترت نباشد.
وی افزود: ذیل استخراج مکتب سیاسی قرآن، اولین پرسش این است که با چه روشی این مکتب را می‌توانیم استخراج کنیم؛ علمای گذشته روش‌های خوبی داشته‌اند و امروز نیز روش‌های خاص دیگری وجود دارد که هر دو دسته از این روش‌ها قابل استفاده است.
رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: فضل‌الله روزبهان خنجی در اوائل قرن دهم در کتاب سلوک الملوک با رویکرد فقهی به نظام‌سازی پرداخته و چارچوبی را که ارائه کرده نقطه شروع آن را مفهوم‌شناسی گرفته است.
وی افزود: او معتقد است، چون مهمترین وظیفه دولت اقامه شرع و اجرای دین از سویی و تامین امنیت مردم از سوی دیگر است پس سلطان باید احکام شریعت را بداند و به مردم نیز یاد بدهد و در ادامه نیز به علوم شریعت در کتاب خود می‌پردازد.
لکزایی بیان کرد: از دید وی دخالت دولت یا در فصل نزاع و خصومت است که در اینجا باید ببینیم دین چه می‌گوید لذا سیاست قضا شکل می‌گیرد؛ یعنی نظام قضا زیرمجموعه نظام سیاسی است؛ وی کل دخالت در نفوس را در سه مقوله قضا، حسبه و انتظامی خلاصه کرده است البته این مسئله در مورد مسلمین عادل است و کسانی که ظالم باشند مشمول بغی هستند.
این محقق و استاد حوزه بیان کرد: در مورد کافران نیز دو بخش هستند؛ کافرانی که در حال جنگ با مسلمین هستند و یا کافرانی که در حال صلح هستند؛ امروز رشته‌ای در روابط بین‌الملل ایجاد شده است که به بحث صلح می‌پردازد؛ این در حالی است که فقیهی در قرن دهم به این موضوع پرداخته است.
وی افزود: در مورد افراد مرتد نیز بحث امان دادن و پناه دادن برای بازگشت به اسلام مطرح شده است که امروز در قالب ویزا و ... قابل بحث است.
لکزایی عنوان کرد: الگوی نظام اربعه جامع‌ترین الگو در نظام‌سازی است که تاکنون کشف شده است؛ البته سوءتفاهمی وجود داشته است که صرفا از علل اربعه می‌توان در ساخت امور مادی استفاده کرد در حالی که از این علل در ساخت دولت و نظام هم می‌توانیم استفاده کنیم؛ یعنی علل فاعلی، صوری و مادی و غایی چهار عامل برای ساخت هر چیزی از جمله نظام‌سازی است.
رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اظهار کرد: روش سیستم امروز شیوع زیادی دارد اگرچه در این مقوله نیز تفاوت نظر‌های زیادی دیده می‌شود که برای نظام‌سازی کارآمدی چندانی ندارد؛ لذا من از روش ساختاری و کارکردی در ذیل مجموعه سیستمی استفاده کرده‌ام.
وی افزود: فرض نظام‌سازی این است که اگر بشر به مسئله‌ای واقعی نیاز داشته باشد آن را تاسیس می‌کند لذا بشر بدون نظام سیاسی نمی‌تواند به زندگی خود ادامه دهد ولو اینکه این نظام سیاسی خوب هم نباشد. دولت، خانواده، بهداشت، اقتصاد و تعلیم و تربیت ۵ نظامی است که بشر بدون آن بقاء ندارد و نابود خواهد شد.
معاون فرهنگی مجمع جهانی اهل بیت (ع) عنوان کرد: این ۵ نهاد می‌تواند براساس دین و یاد ضد دین ایجاد شود؛ لذا متصف به دین و غیر دین می‌شوند؛ دولت هم می‌تواند براساس دین شکل بگیرد و دچار فروپاشی و انقلاب شود و می‌تواند سکولار و ضد دینی باشد و اقتصاد نیز ایضا همین وضع را دارد.
رهبری؛ عنصر کلیدی در نظام سیاسی قرآن
لکزایی بیان کرد: برخی تصور کرده‌اند که باید ثابت کنند مقوله تفکیک قوا، مقوله‌ای دینی است در صورتی که نیازی به این مسئله نیست و کاملا اقتضائی است؛ اینکه ما چند وزارتخانه لازم داریم مقوله‌ای مرتبط با دین نیست؛ البته قرآن کریم رویکرد‌های کلی می‌دهد مانند اینکه دولت، اگر سیاست‌گذار و معمار باشد باید کوچک باشد بنابراین نظریه دولت را برای نظام‌سازی باید تامین کنیم.
وی افزود: مثلا مبنای امام خمینی (ره) این است که هر کجا که مردم می‌توانند وارد شوند دولت نباید وارد شود.
لکزایی با اشاره به مرزهای نظام سیاسی گفت: برداشت بنده این است که در نظام سیاسی قرآن مرزها اعتقادی است و نه ملی و جغرافیایی. همچنین شبکه قدرت از مسائل دیگر نظام سیاسی قرآن است که باید به آن پرداخت؛ مثلا اینکه زنان آیا می‌توانند وارد مناصب شوند و اگر می‌توانند تا کجا؛ آیا غیرمسلمین می‌توانند یا خیر و حدود آن نیز باید تعیین شود.
لکزایی با اشاره به قلمرو دخالت دولت با بیان اینکه حریم خصوصی محدوده ممنوعیت دولت است تصریح کرد: البته مشکل این است که آیا نحوه پوشش و داخل ماشین و ماهواره و ... آیا حریم خصوصی هست یا نیست؟ لذا این بحث باید از قرآن روشن شود.
در ادامه این بحث حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالله نظرزاده، محقق و پژوهشگر حوزه علمیه در نقدی بر سخنان لکزایی ادامه داد: یکی از مباحث قابل استخراج از قرآن کریم، نظامات قرآنی است و ما باید روشی را انتخاب کنیم که انطباق حداکثری با قرآن داشته باشد، چون امکان صددرصدی در برداشت ما که منطبق بر قرآن وجود داشته باشد ندارد.
نظرزاده با بیان اینکه در دوره حضرت موسی (ع) آنقدر ارتباط میان آسمان و زمین زیاد است که قوم او دائما بر موسی نق می‌زنند که تو از خدا برای ما عدس و ... بخواه و یا تو با خدای خودت به جنگ برو و چه نیازی به ما هست افزود: نظام سیاسی قرآن نگاه پیوسته میان دنیا و آخرت دارد و این نگاه به خوبی در قصه حضرت موسی و قومش همچنین در داستان خضر و موسی وجود دارد؛ لذا تحلیل سیستمی از نشان دادن این نظام، عاجز است.
نظرزاده بیان کرد: قرآن نظام خود را براساس اراده الهی وضع کرده است؛ در قصه موسی وقتی خدا می‌خواهد او را از فضای تربیتی قصر فرعون دور کند ۱۲ سال او را به چوپانی می‌فرستد و بعد هم ماجرای خضر را برای او پیش می‌آورد تا او را از نخوت احتمالی که در دوره زندگی در کاخ فرعون داشته است دور کند؛ زیرا موسی (ع) با ضربه مشتی، یک فرد معاند را از پا در آورد و خدا او را با این آزمایشات برای نبوت آماده می‌کند.
وی افزود: خداوند این قصص را برای پیامبر ما نیز بیان می‌کند تا آموزش‌های الهی برای ساختن پیامبر به عنوان نظام‌ساز در ساختار نظام دینی و اسلامی به مرحله تکامل برسد و این پیوند عمیق میان دنیا و آخرت در نظامات قرآنی از طریق تحلیل سیستمی موفقیت ندارد.
وی افزود: شهید صدر از احکام جزئی که حجیت آن برای همه فق‌ها روشن است نظامی استخراج کرده و بعد بر اساس آن مسائل سیستمی را حل کرده است که البته انتقاداتی بر او نیز وارد است از جمله اینکه ممکن است احکام جزئی حجیت داشته باشد، ولی آیا سیستمی که براساس آن تولید کرده است دارای حجیت است؟.
این محقق و پژوهشگر افزود: ما هر روشی را که در نظر بگیریم کاستی و مزایایی دارد، ولی تحلیل سیستمی با وجود اینکه دید مکانیکی به ما می‌دهد، اما بسیاری از مسائل قرآنی از این سیستم خارج است و در مجموعه آن مغفول می‌ماند و کارایی لازم را ندارد.
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین منصور میراحمدی بیان کرد: سؤال من این است که روش تحلیل سیستمی آیا می‌تواند روشی برای فهم دیدگاه قرآن باشد؟ بنده معتقدم که ما نیاز به روش متن محور داریم و هیچ روش فرامتنی نمی‌تواند به دیدگاه قرآن کریم برساند.
وی افزود: پذیرش محدودیت‌های روش سیستمی نکته مثبتی است که از سوی ارائه دهنده مطرح شده است، لذا لازم است ابتدا این محدودیت‌ها فهرست شود و پیشنهاداتی را ارائه کنیم تا بتوانیم به الگو‌ها و روش‌های مناسبتر از جمله الگوی ترکیبی برسیم.
میراحمدی تصریح کرد: یحث دیگر من این است که روی اصل ادعای تبیین این موضوع تردید دارم؛ ما اگر بخواهیم روش قرآن را در نظام‌سازی به دست آوریم لازمه آن تحلیل سیستمی در فهم قرآن است؛ کسی ممکن است مدعی شود که قرآن خودش ساختار روشی خاصی دارد که ما باید به آن دست یابیم، ولی آیا این الگو یعنی تحلیل سیستمی ما را به ساختار روشی قرآن می‌رساند این الزام به نظر نمی‌رسد.
یادآور می‌شود این نشست، اولین نشست از مجموعه نشست‌های طرح نظام‌سازی قرآنی است که توسط پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن برگزار شده است.
