کار تفسیری علامه بلاغی در «البیان» آیت‌الله خویی تداوم یافته است
گروه حوزه‌های علمیه: عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با بیان اینکه علامه بلاغی در شاخه‌های مختلف علوم دینی تبحر داشته است، تاکید کرد: «البیان» آیت‌الله العظمی خویی به نوعی تداوم کارهای علمی علامه بلاغی است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) امروز سال روز وفات مفسر و متکلم و فقیه، علامه بلاغی است. وی در سال 1282 قمری یکی از محلههای نجف (محلّه براق) در خانه دانشمند عامل و روحانی فاضل، علامه شیخ حسن بلاغی، متولد شد. آل بلاغی یکی از خاندان‌های نجیب، شریف و قدیمی شهر نجف بوده‌اند.
شیخ محمد جواد بلاغی که سال‌های متمادی را در پی علم و عمل گذرانده بود در سال ۱۳۲۶ ق. وارد شهر مقدّس سامرا شد و در درس مرجع مجاهد و رهبر انقلابی، میرزا محمّدتقی شیرازی شرکت جست و ده سال بر سفره علمی این مجتهد سترگ و بیدار مهمان بود.
این دانشمند وارسته آنچنان شیفته دانش و یاد گرفتن بود که تا ۴۵ سالگی در درس میرزای شیرازی شرکت نمود.
از وی آثار زیادی برجای مانده است که تفسیر آلاء الرحمن، رسالهای در پاسخ به پرسش‌هایی که از جبل عامل برای ایشان فرستاده و در آن شبهاتی درباره قرآن نموده بودند؛ الرحمه المدرسیه یا المدرسه السیاره، الهدی الی دین المصطفی، التوحید و التثلیت و اعاجیب الاکاذیب برخی از این آثار است. این عالم اندیشمند در زمینه مباحث علوم قرآنی و تفسیر کارهای ارزشمندی برجای گذاشته است.
حجت‌الاسلام والمسلمین امیررضا اشرفی، محقق قرآنی و عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در سال روز وفات این عالم بزرگوار در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) با اشاره به تبحر علامه بلاغی در عرصه‌های مختلف فقهی، تفسیری و ادبی گفت: یکی از کارهای نفیس و ارزنده علامه بلاغی که در مقدمه تفسیر آلاء الرحمان آمده و به صورت موجز و مختصر به آن پرداخته است مباحث علوم قرآنی است.
وی با بیان اینکه این مطالب در قالب نزدیک به 50 صفحه مطرح شده است اظهارکرد: همین مطالب موجز و مختصر آن‌قدر مفید است که دانشمندان علوم قرآنی از جمله آیت‌الله معرفت اهتمام زیادی به آن داشته است و در التمهید درباره آن بحث کرده همچنین آیت‌الله العظمی خویی به عنوان شاگرد آن مرحوم در البیان به آن پرداخته او با بزرگی و عظمت از استاد خویش یادکرده است و شیخ جعفر مرتضی نیز مطالبی درباره دقت علامه بلاغی در بحث علوم قرآنی عنوان کرده است.
وی افزود: مطالب علامه بلاغی در بحث علوم قرآنی که با بیانی ادبی و متقن در دفاع از ساحت قرآن کریم بیان شده است هم به صورت مستقل و هم در مقدمه برخی تفاسیر مانند تفسیر«شبر» و برخی چاپ‌های مجمع البیان چاپ شده است.
اشرفی تصریح کرد: تفسیر البیان آیت الله خویی اگر چه توام با نوآوری است ولی به یک معنا ادامه کار علامه بلاغی در تفسیر و حاصل تلمذ آیت الله خویی از استاد خویش است.
عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) عنوان کرد: علامه بلاغی ادیب، فقیه و جامع بسیاری از علوم بوده است و کارهای پخته‌ای در عرصه‌های مختلف به ویژه فقه ارایه کرده و به عقیده برخی وی بیش از آن که مفسری زبردست باشد فقیهی توانا و ادیب بوده است.
دفاع از قرآن؛ دغدغه علامه بلاغی
اشرفی گفت: دغدغه علامه بلاغی دفاع از کیان قرآن کریم و عقاید شیعه است زیرا همواره شیعه متهم به تحریف قرآن بوده و هست و علامه توانسته با قلمی شیوا و جانانه و علمی از ساحت قرآن دفاع کند و ثابت کند کسانی که شیعه را به تحریف متهم می‌کنند خودشان سزاوارتر به این اتهام هستند.
این محقق قرآن با اشاره به روش بلاغی در تفسیر بیان کرد: وی در تقسیم بندی رایج درباره تفاسیر در دسته مفسران اجتهادی و جامع قرار می‌گیرد زیرا از منابع متعدد بهره برده است و از خود قرآن به عنوان یک منبع اصلی استفاده کرده و گرایش وی در جهاتی مشترک با علامه طباطبایی در استفاده از قرآن کریم است.
عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) ادامه داد: در بخش‌هایی این تفسیر گرایش فقهی پیدا می‌کند چون علامه بلاغی، فقیهی برجسته بوده است و تفاوت‌های فقهی با اهل سنت را به خوبی در آیات‌الاحکام بحث و تبیین کرده و برتری دیدگاه شیعه را ثابت می‌کند.
مولف علوم قرآنی از دیدگاه علامه بلاغی افزود: ایشان همچنین در مباحث کلامی توانایی زیادی داشته و گرایش کلامی وی در مواضعی که شیعه با معتزله و اشاعره اختلاف دارد به خوبی نمایان است و به همین دلیل وی بیش از آن که مفسر باشد متکلم و فقیه توانمندی است و به روشنی از عقاید صحیح شیعه که «لاجبر و لا تفویض بل امر بین الامرین»است دفاع می‌کند.
اشرفی عنوان کرد:وی به تفصیل در تفسیر آلاء الرحمان به تناسب به بررسی دیدگاه شیعه و مخالفت آن با برخی دیدگاه‌های معتزله و عمدتا اشاعره می‌پردازد و به بحث تشبیه در عین تنزیه برخلاف برخی اشاعره که با تعطیلی کامل عقل به وادی تجسد و تجسم افتاده‌اند می‌پردازد.
روشنی مدالیل آیات قرآن
اشرفی با اشاره به برخی دیگر از ویژگی‌های این مفسر ادامه داد: علامه بلاغی همچون اغلب قرآن‌پژوهان مسلمان معتقد است آیات قرآن نه تنها مبهم و حیرت‌زا نیست، بلکه مدلولی روشن و مشخص دارد. به باور وی، قرآن کریم از مأنوس‌ترین واژگان و فصیح‌ترین ترکیب‌ها برای ادای مقاصد خود بهره جسته است و مقاصد قرآن به ویژه برای مخاطبان اولیه آن (عرب عصر نزول) که به مزایای ادبی قرآن آگاه بوده‌اند، کاملاً رسا و گویا بوده است.
وی تصریح کرد: بنابراین، از دید علامه عامل نامأنوس شدن برخی مفردات و نامفهوم بودن برخی عبارات قرآن را باید در تحولاتی که در طول تاریخ در زبان عربی رخ داده است و عدم آشنایی کافی مدعیان تفسیر با زبان اصیل عربی و ضوابط و قواعد فهم قرآن، جست‌وجو کرد.
وی ادامه داد: علامه بلاغی مانند بسیاری از مفسران معتقد به ارتباط و انسجام معنایی آیات با یکدیگر است و وی با تدبر در این ارتباط‌ها برای تفسیر قرآن مدد جسته است. به باور وی، برای تفسیر قرآن ناگزیریم در قرآن تدبّر نماییم و دلالت برخی آیات را با آیات دیگر روشن کنیم.
عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی(ره) اظهار کرد: از دیدگاه مرحوم بلاغی هر واژه در قاموس ادبیات عرب امتیازی دارد که آن را از واژگان دیگر ممتاز میسازد. قرآن کریم به مقتضای اعجاز بلاغی خود رساترین واژگان را در مناسبترین جایگاه خود برگزیده است؛ به طوری که نمیتوان در هندسه بی‌بدیل معانی و معارف قرآن واژهای دیگر جایگزین آن کرد.
نویسنده کتاب«علوم قرآن از دیدگاه علامه بلاغی» افزود: بر این اساس، در مقام تفسیر قرآن علاوه بر به دست آوردن کاربردهای یک واژه، دقت در مزایای آن و تفاوت آن با سایر واژهها در مقام تفسیر قرآن ضروری است و همین نکته است که به قول مرحوم بلاغی غالب لغتشناسان در آن درنگ نکرده و به آن اهتمام نورزیدهاند. به همین جهت کلام ایشان در این زمینه از کارآیی لازم برخوردار نیست و در مقام تفسیر قرآن نمیتوان صرفاً بر آن تکیه کرد.
