مروری بر گام‌های مؤثر در ارتقای آموزش قرآن دانش‌آموزان دوره ابتدايی
در اين نوشتار مروری داريم بر مقاله «چهل گام در اشاعه برنامه درسی قرآن زمينه‌ساز ارتقای آموزش قرآن دانش‌آموزان دوره ابتدايی سراسر كشور» تأليف «رضا نباتی» كارشناس ارشد تعليم و تربيت اسلامی و كارشناس قرآن دفتر برنامه‌ريزی و تأليف كتب درسی.
به گزارش خبرنگار افتخاری خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا)، مقام معظم رهبری در روز معلم سال 1385 در بياناتی درباره ضرورت توجه متوليان تعليم و تربيت كشور به جايگاه قرآن‌كريم در وزارت آموزش و پرورش فرمودند «قرآن در آموزش و پرورش حقيقتا مهجور واقع شده است. علت اين است كه در دورانی طولانی، قرآن در آموزش و پرورش ما، بهويژه در آن سنين يادگيری مهجور بوده يا اصلا وجود نداشته است. بعد از پيروزی انقلاب اسلامی، توقع اين بود كه يك كار كارستانی انجام شود، البته كارهايی هم شده است، ليكن جای حضور قرآن در دوره‌های گوناگون چه دبستان، چه راهنمايی و چه دبيرستان واقعا خالی است. بايد فكر بشود نه به شكل تحميلی، نه به شكل بيزاركننده و دوركننده، بلكه به شكل صحيح. امروز خوشبختانه حركت قرآنی در كشور خيلی خوب است، ليكن در آموزش و پرورش بايد نهادينه شود ما در اين زمينه، نيازمند تحول هستيم».
شايسته آن بود پس از فرمايش مقام معظم رهبری درباره مهجوريت قرآن در آموزش و پرورش، برنامه‌ريزی‌های كمی و كيفی مانند تشكيل معاونت قرآنی، فعال‌سازی شوراهای برنامه‌ريزی در حوزههای ستادی و كميته‌های اجرايی استانی، منطقه‌ای و مدرسه‌ای انجام می‌شد و ضمن برگزاری همايش‌ها و سلسله نشست‌هايی به‌منظور شناسايی ابعاد مهجوريت قرآن در بخش‌های مختلف آموزش و پرورش، به تبيين كارشناسانه و ارائه راهكارهای مناسب پرداخته می‌شد.
با اين وجود اگر امروز هم وضعيت فعلی جايگاه آموزش و فعاليت‌های قرآنی در بزرگ‌ترين نهاد وزارتی كشور مورد بررسی، نقد و اصلاح قرار گيرد، قطعا می‌تواند منشأ خيرات و بركات فراوانی شود، البته به‌شرطی كه علاوه بر بصيرت، با همت و كار مضاعف نيز همراه باشد. مقام معظم رهبری در نخستين نشست انديشه‌های راهبردی به ارائه تعريف و تبيين الگوی اسلامی ــ ايرانی پيشرفت پرداختند و آن‌را در قالب چهار عرصه اساسی فكر، علم، زندگی و معنويت ترسيم كردند و از اين موارد به‌عنوان «درس قرآنی» ياد كردند و ابزار كار را هم ابتدا در آموزش و پرورش دانستند.
الگوی اسلامی- ايرانی پيشرفت در آموزش و پرورش زمانی محقق می‌شود كه متوليان، برنامه‌ريزان و مجريان آموزش و پرورش كشور، جهانی ببينند، اسلامی بينديشند و بومی عمل كنند. اين امر بايد از دوره ابتدايی و حتی قبل از آن شروع شود. وزير آموزش و پرورش دهه حاضر را دهه آموزش و پرورش ابتدايی نام‌گذاری كرده است.
اطلاع مسئولان، مديران و معلمان از اهداف كلی آموزش قرآن مصوب شورای عالی آموزش و پرورش و همچنين اهداف، رويكرد، اصول حاكم بر برنامه درسی، عناصر و اجزای برنامه درسی قرآن در دوره ابتدايی باعث می‌شود اولا با صرف هزينه و وقت كم‌تر بازدهی بيشتری به‌دست آيد و ثانيا نوآوری‌های معلمان متناسب با چارچوب برنامه درسی و همچنين شرايط بومی و فرهنگی ارائه شود.
تجربه نشان می‌دهد اغلب مديران و معلمان مبانی تغيير و برنامه‌ريزی درسی را نمی‌دانند و طبيعتا در برابر تغييرات يا از خود مقاوت منفی نشان می‌دهند و يا نسبت به آن بی‌تفاوت هستند و نيز مكرر ديده می‌شود دانش‌آموزان دقيقا از جايی دچار مشكل يادگيری قرآن هستند كه معلم در فهم و درك مبانی نظری و يا روش آموزش آن با مشكل روبهرو است.
برای رسيدن به وضعيت مطلوب، كارهای زيادی لازم است كه مهم‌ترين آنها اين است كه ارتباط عمودی و رابطه افقی حوزههای مختلف ستادی و اجرايی بايد از نوع تعامل چند‌سويه باشد تا بتوان با اتخاذ وحدت انديشه و انسجام معارف كارآمدی آموزش و پرورش را در ارتقای آموزش و فعاليت‌های قرآنی بالا برد.
«بنابراين لازم است مديران آموزش و پرورش، ارتقای صلاحيت‌های علمی و حرفه‌ای معلمان و مديران مدارس را مهم‌ترين دغدغه خود و همچنين بهترين راه تحول بنيادين و نيز نزديك‌ترين مسير برای ارائه و گسترش الگوی اسلامی ــ ايرانی پيشرفت در وزارت آموزش و پرورش بدانند».
در حكمت 73 نهج‌البلاغه چنين آمده است: «مَن نَصَبَ نَفسَهو لِلنّاسِ اِمامًا فَلیَبدَاُ بِتَعليمِ نَفسِهی قَبلَ تَعليمِ غَيرِهی, وَ لیَكُن تَأديبُهو بِسيرَتِهی قَبلَ تَأديبِهی بِلِسانِهی، وَ مُعَلِّمُ نَفسِهی وَ مُؤَّدِبُها اَحَقُّ بِالاِجلالِ مِن مُعَلِّمِ النّاسِ وَ مُؤَّدِبِهِم، كسی كه خود را پيشوای مردم قرار داد، بايد پيش از آنكه به تعليم ديگران پردازد، خود را تعليم كند و پيش از آنكه به گفتار تربيت كند با كردار تعليم دهد، زيرا آن كس كه خود را تعليم دهد و ادب كند، سزاوارتر به تعظيم است از آنكه ديگری را تعليم دهد و ادب بياموزد».
طرح در محضر قرآن‌كريم كه در راستای ارتقای سواد قرآنی كليه معلمان و مديران مدارس ابتدايی و انس دائمی آنها با قرآن‌كريم اجرا می‌شود، بر انجام دو فعاليت تأكيد دارد اول خواندن روزانه حداقل يك صفحه از قرآن‌كريم، دوم درك معنای عبارات و آيات ساده هر صفحه. اين دو فعاليت به ظاهر ساده می‌تواند چنان مؤثر باشد كه به فرموده مقام معظم رهبری در ديدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی «اگر تحصيل‌كرده‌ها و فرهيختگان كشور روزی يك صفحه قرآن با توجه به معنا بخوانند و در آن تدبر كنند، غوغايی در كشور برپا می شود، اين كار به فرهنگ‌سازی و تدبير نياز دارد».
«بنابراين مناسب است نقطه شروع تحول بنيادين در رفع مهجوريت از قرآن را از خود و اطرافيان نزديك خود قرار دهيم».
تجربه نشان می‌دهد به دلايل مختلف مدرسان قرآن در انتقال مبانی و چرايی تغييرات كلی يا جزئی كتاب‌های درسی موفق نيستند. زيرا با توجه به محدوديت‌های موجود در شرايط انتخاب مدرسان كشوری از يك سو و كمبود زمان برای ارائه همه مطالب در طول دوره از سوی ديگر نمی‌توان توقع بيشتری از آنها داشت. بروز چنين مسأله‌ای باعث به‌وجود آمدن سؤال‌ها و ابهامات معلمان شده است.
توجه آموزگاران به بند هفتم اهداف اعتقادی وزارت آموزش و پرورش در دوره ابتدايی، در تحقق اين هدف، مفيد خواهد بود، در اين بند آمده است «انتظار می‌رود دانش‌آموزان در پايان دوره ابتدايی بتوانند قرآن‌كريم را بخوانند. لازمه دستيابی به اين هدف آن است كه دانش‌آموزان حداقل در پايان پايه سوم ابتدايی توانايی روخوانی قرآن‌كريم را به‌دست آورده باشند. منظور از روخوانی، خواندن شمرده و آرام قرآن‌كريم است».
«بنابراين لازم است برای جلوگيری از سليقه‌ای كار كردن در آموزش و فعاليت‌های قرآنی، ملاك و مبنای برنامه‌ريزی‌ها، اهداف كلی و برنامه درسی مصوب شورای عالی آموزش و پرورش باشد».
آموزش و فعاليت‌های قرآنی به دلايل مختلف در كشور ما بيشتر طريقيت دارد تا آنكه موضوعيت داشته باشد، به اين معنی كه اغلب چنين تصور می‌شود كه هدف اصلی از آموزش‌های قرآنی يادگيری قواعد روخوانی و روان‌خوانی قرآن است و هنگامی كه دانش‌آموزان، واجد چنين دانشی شوند كار تمام است و آموزش اتفاق افتاده است، در صورتی كه طبق آيه دو سوره جمعه و روايات فراوان هيچ‌كس حتی نبی مكرم اسلام(ص) و ائمه‌معصومين(ع) نيز از انس و خواندن روزانه و دائمی با قرآن بی‌نياز نيستند و آحاد مردم همواره بايد خود را نيازمند و در محضر قرآن ببينند. «هُوَ الَّذی بَعَثَ فِی الاُمّيينَ رَسولًا مِنهُم یَتلوعَلَيهِِم آياتِهِ وَ یُزَكّيهِم وَ یُعَلِّمُهُمُ الكِتابَ وَ الحِكمَةَ وَ اِن كانوا مِن قَبلُ لَـفی ضَلالٍ مُبينٍ، كسی است كه در ميان جمعيت درس نخوانده رسولی از خودشان بر‌انگيخت كه آياتش را بر آنها می‌خواند و آنها را تزكيه می‌كند و به آنان كتاب(قرآن) و حكمت میآموزد، هر چند پيش از آن در گمراهی آشكاری بودند».
همين مسئله باعث شده تا متوليان امر به جای فرهنگ‌سازی درباره انس مادام‌العمر افراد با قرآن، به تكرار آموزش‌های متداول بپردازند، در حالی كه عموم مردم كمترين بهره معنوی را از قرآن‌كريم دارا می‌شوند.
«بنابراين مناسب است موضوع ترويج فرهنگ انس دائمی دانش‌آموزان با قرآن‌كريم و خواندن روزانه آن‌را اولويت برنامه‌های قرآنی خود قرار دهيم».
دوره‌های آموزش ضمن خدمت همواره به ارتقای صلاحيت‌های حرفه‌ای معلمان تأكيد دارند تا به ارتقای صلاحيت‌های عمومی و علمی آنها در يك درس خاص، اما تجربه نشان می‌دهد هر چقدر هم كه معلمان نسبت به روش‌های آموزش و تدريس تسلط داشته باشند، اگر خودشان با خواندن قرآن انس دائمی نداشته باشند و نسبت به صحيح‌خوانی آيات كتاب درسی، از مهارت لازم برخوردار نباشند، خواسته يا ناخواسته از آموزش مهارت روخوانی و روان‌خوانی قرآن شانه خالی می‌كنند و به موضوعات فرعی ديگر و حتی آموزش ساير دروس می‌پردازند.
«بنابراين مناسب است به ارتقای صلاحيت‌های عمومی قرآن معلمان در كنار ارتقای صلاحيت‌های حرفه‌ای آنان بيانديشيم».
پايش و درجه‌بندی ميزان توانمندی قرآنی كليه معلمان و حتی مديران مدارس ابتدايی طبق ضوابط مشخص، ارتقای سواد قرآنی آنان و همچنين سطح كيفی صلاحيت‌های علمی و حرفه‌ای آموزگاران، برگزاری دوره‌های آموزشی و جبرانی برای معلمان واجب‌التعليم، قرار دادن فرصت برای ايشان جهت اصلاح و جبران ناتوانی‌ها و سپس گرفتن آزمون مجدد از آنها، نظارت بر آموزش قرآن طبق ضوابط مصوب، بهسازی ساعات آموزش قرآن مدارس، پاسخ‌گويی به نيازها و انتظارات معلمان، دانش‌آموزان و اوليای آنان و... اموری هستند كه بايد فرصت انجام آنها را در كوتاه‌مدت فراهم آورد.
«بنابراين مناسب است ضمن اتخاذ تدابير لازم و ايجاد هماهنگی با واحدهای ذيربط، طی يك زمان از پيش تعيين شده به پايش نيروها بپردازيم».
«سواد قرآنی» همان دانش و مهارت پايه و اعتقاد و علاقه به يادگيری قرآن بـرای بهـره‌گیـری مسـتمر و مادام‌العـمر از قـرآن‌كـريم اسـت. سواد قرآنی دارای 4 ويژگی است 1- سواد قرآنی يك نياز همگانی است. همه افراد جامعه با هر وضع اقليمی، شغلی، اقتصادی، اجتماعی و... برای آنكه هويت انسانی ــ الهی خويش را بشناسند، و از آن مراقبت كنند و زمينه شكوفايی تدريجی آن‌را نيز فراهم آورند، به سواد قرآنی نيازمند هستند. 2- سواد قرآنی از يك حد پايه برخوردار است. هرچند افراد با توجه به تفاوت‌هايی كه در تحصيلات، سن، شرايط اقتصادی و اجتماعی دارند به سطوح مختلفی از سواد قرآنی نيازمند هستند، ولی بهره‌مندی عموم از يك حدّ پايه ضروری است. 3- حد سواد قرآنی در طول زمان درحال تغييراست. لذا با توجه به شرايط و امكانات مختلف در هر جامعه و نيز تغييرات اين شرايط در طول زمان، اين حد، نيازمند شناسايی و تعريف خاص است. 4- حداقل سواد قرآنی منجر به خواندن مستمر قرآن‌كريم، فهم تدريجی معنای عبارات و آيات آن شده و زمينه‌ساز بهره‌گيری مادام‌العمر از آموزه‌های الهی می‌شود.
هدف آموزش عمومی قرآن، نمی‌تواند صرفا دستيابی به دانش و مهارت خاصی در ارتباط با قرآن‌كريم باشد، بلكه بايد توانايی و قابليتی فراهم آورد كه فرد بتواند ضمن انس و ارتباط دائمی با قرآن‌كريم، پيوسته خود را در معرض تزكيه و تعليم الهی قرار دهد. مهم‌ترين هدف آموزش قرآن در پايان دوره آموزش و پرورش عمومی، دستيابی دانش‌آموزان به سواد قرآنی است. با توجه به آنچه كه درباره سواد قرآنی بيان شد، اين سواد در آموزش و پرورش به‌طور ساده و روشن از چهار ركن اصلی تشكيل می‌شود كه بدون هر يك از آنها، سواد قرآنی حاصل نمی‌شود.
توانايی خواندن قرآن‌كريم، توانايی درك معنای آيات و عبارات ساده و پركاربرد قرآن، توانايی تدبر در برخی از آيات قرآن، انس دائمی با قرآن‌كريم به عنوان چهار ركن اصلی سواد قرآنی به شمار می‌روند. انس با قرآن‌كريم و علاقه به يادگيری آن، هم يك ركن از سواد قرآنی و هم ضامن بقا و توسعه سه ركن ديگر است. اگر سواد قرآنی به دستيابی به اين جز منجر نشود، نه تنها ضمانتی برای دوام دو ركن ديگر وجود ندارد، بلكه ضرورت و فلسفه آموزش قرآن ناكام می‌ماند.
«بنابراين مناسب است تحقق سواد قرآنی به‌عنوان مبنا و هدف برنامه‌ريزی در آموزش عمومی قرآن در آموزش و پرورش مد‌نظر قرار گيرد».
اگر يك آموزگار در آموزش فارسی «بخوانيم و بنويسيم» به گونه‌ای درس دهد كه اولا بچه‌ها فقط بتوانند كتاب‌های بخوانيم و بنويسيم را بخوانند و در خواندن ساير كتاب‌ها مانند تاريخ، اجتماعی، دينی با مشكل روبهرو باشند و ثانيا به جای كسب توانايی خواندن، دانش‌آموزان را به حفظ قطعه شعری تشويق كند، به نظر شما آيا چنين معلمی به وظيفه خود به‌درستی عمل كرده و با اهميت و جايگاه درس بخوانيم و بنويسيم آشنا است؟
مسلما پاسخ شما اين است كه اگر معلم به اهميت، جايگاه و روش‌های تدريس بخوانيم و بنويسيم آشنا باشد، بايد بداند كه اگر بچه‌ها در بخوانيم و بنويسيم مهارت داشته باشند، نه تنها قادر به خواندن همان شعر خواهند بود بلكه می‌توانند در كسب دانش همه علوم موفق شوند و همين مسأله نشان‌دهنده اهميت والای سواد‌آموزی فارسی است.
در زمينه درك اهميت و جايگاه آموزش قرآن بهويژه در دوره ابتدايی اين دو اشكال در طرز تلقی معلمان به وضوح ديده می‌شود.
«بنابراين مناسب است كسب مهارت خواندن قرآن‌كريم، به‌عنوان مهم‌ترين هدف آموزش قرآن در دوره ابتدايی، مورد تأكيد قرار گيرد».
تجربه نشان می‌دهد با همه تلاش‌هايی كه برای باز‌آموزی معلمان به‌كار می‌رود، عده‌ای از ايشان به همان روشی تدريس می‌كنند كه خودشان در كودكی با آن روش، قرآن آموخته‌اند. اين افراد عموما در برابر تغييرات مقاومت زيادی از خود نشان می‌دهند. البته نظر اكثر آنان كه مدتی را به ناگزير به آموزش قرآن با روش جديد پرداخته‌اند، تغيير كرده است.
اما مهم‌ترين چالش در دوره ابتدايی، ارائه روش مناسب آموزش روخوانی قرآن‌كريم است. شيوه‌های رايج كشور در آموزش روخوانی عمدتا مبتنی بر روش شنيداری و روش قاعده‌آموزی است، در حالی كه در برنامه درسی فعلی مدارس، از اين دو روش پرهيز می‌شود و در عوض روش ديداری و مهارت‌آموزی را توصيه می‌كند. مراقبت از اين موضوع مخصوصا در پايه‌های دوم تا پنجم ضروری است.
از مهم‌ترين آسيب‌های روخوانی در شيوه‌های شنيداری و قاعده‌آموزی می‌توان به مواردی اشاره كرد 1- در اين روش، مهارت درست ديدن جای خود را به روش شنيداری می‌دهد و در نتيجه فرد همواره در خواندن قرآن توسط چشم با مشكل اساسی روبهرو است. 2- آموزش يك سويه و معلم‌محور است و قرآن‌آموزان اغلب در اين شرايط منفعل عمل می‌كنند. 3- بيشتر وقت كلاس به‌جای مهارت‌آموزی صرف قاعده‌آموزی می‌شود. 4- اين روش فقط به يادگيری يك متن خاص، آن هم به‌صورت كلی‌خوانی منجر شده و در نتيجه به تعميم در خواندن ساير سوره‌ها و آيات نمی‌انجامد. 5- تجربه نشان داده است كه آموزش قواعد به اين شيوه، به علت انتزاعی بودن مطالب، چندان تأثير مثبتی در يادگيری ندارد و تنها به حفظ كردن تعاريف و قواعد منجر می شود، در نتيجه تنها مقدار كمی از قاعده آموخته می‌شود. در صورتی كه فرايند به‌صورت عملی و در حين مهارت‌آموزی به فراگير انتقال داده می‌شود.
در روش ديداری تأكيد برمهارت «خوب ديدن» است يعنی عادت دادن چشم به تشخيص علائم، حركات و نمادهای قرآنی به‌جای توجه به حروف و كلمات است. در اينجا بيان سه نكته لازم است اول اطمينان از استفاده معلم از لوحه‌های آموزش قرآن در پايه‌های اول تا سوم ضروری است، دوم اطمينان از تسلط معلم به روش‌های اشاره‌های ثابت و متحرك ضروری است، سوم در برنامه جديد (ارتقای آموزش قرآن) سوره و آيات موضوعيت ندارد، بلكه مهارت خواندن دانش‌آموزان، مد‌نظر است. از اين‌رو نياز نيست معلم در يك درس تا حصول مهارت كامل صبر كند، بلكه كسب توانايی روخوانی را در سوره‌ها و آيات مختلف محقق كند.
«بنابراين مناسب است ضمن اطمينان از توانايی آموزگاران در تسلط به روش اشاره در تدريس روخوانی قرآن، آنان را به استفاده از لوحه آموزشی تشويق كنيم».
طبق رأی صادره در 677 جلسه شورای عالی آموزش و پرورش مورخ 7/6/1381 و اصل 15 از اصول حاكم بر آموزش قرآن در دوره ابتدايی «تدريس قرآن در دوره ابتدايی بر عهده آموزگار پايه است» با اين وجود گزارش‌ها و بازديدها حاكی از آن است كه در برخی از مدارس كه عمدتا مدارس غير‌دولتی هستند آموزش قرآن توسط معلم غير‌پايه تدريس می‌شود. همين مسأله باعث بروز مشكلات فراوانی شده است. از آن جمله اجرا نشدن مصوبه 33 روز پياپی در پايه سوم ابتدايی است.
«بنابراين مناسب است با عمل كردن به اين مصوبه، از بروز آسيب‌هايی كه به همين علت رخ می‌دهد جلوگيری كنيم».
قديمی‌ها گفته‌اند يك كاره، همه كاره است و همه كاره، هيچ كاره؛ و نيز گقته‌اند يك ده آباد بهتر از صد شهر خراب است. نويسنده معتقد است ارتقای همزمان همه دروس امكان‌پذير نيست، اگر ما بتوانيم در هر استان و منطقه يكی از دروس را به‌طور كامل اجرا كنيم، اين كار به خودی خود، باعث ارتقای تدريجی ساير دروس نيز می‌شود. به عبارت ديگر يكی از عمده‌ترين دلايل مهجوريت قرآن در آموزش و پرورش، افت تحصيلی حاكم بر همه دروس است، همچنين دانش‌آموزی كه معدل بالايی دارد، نمره و وضعيت او در درس قرآن نيز به همان درجه بالاتر است.
كميته هماهنگی فعاليت‌های قرآنی در معاونت ابتدايی وزارت آموزش و پرورش، به‌منظور شناسايی و الويت‌بندی عوامل و عناصر مهم يادگيری قرآن‌كريم در دوره تحصيلی ابتدايی و جهت اجرای كامل برنامه آموزش قرآن در مدارس ابتدايی، اقدام به برگزاری مرحله اول طرح معيار در هفت استان داوطلب كشور كرد.
اين مناطق، شرايط و لوازم ضروری اجرای كامل برنامه درسی قرآن را در پايه‌های اول و دوم دبستان، پيش‌بينی و فراهم كردند. اين طرح به‌عنوان اولين گام، پس از بررسی و تصويب، در 2010 كلاس درس به اجرا درآمد و نتايج موفقيت‌آميزی را در‌پی داشت.
طرح معيار به هيچ وجه قصد افزودن فعاليت خاص و ويژه‌ای علاوه بر آنچه كه در شرايط فعلی در كلاس‌های آموزش قرآن وجود دارد را بر مدارس مجری طرح ندارد، زيرا عقيده اين است كه برنامه درسی آموزش قرآن، اين توانمندی را دارد كه در صورت اجرای صحيح و كامل از سوی مدارس، به اهداف قصد شده نائل شود.
از اين رو طرح معيار، طرح جديدی به‌شمار نمی‌رود بلكه اين طرح، ابزاری است جهت ايجاد انسجام و وحدت رويه و پشتيبانی از اجرای كامل و صحيح برنامه درسی آموزش قرآن و نظارت بر حسن اجرای آن از سوی معلمان، والدين دانش‌آموزان، مديران مدارس، كارشناسان و سرگروه‌های آموزشی دوره ابتدايی مناطق و سازمان‌ها.
در تعريف طرح معيار می‌توان چنين گفت «طرح معيار، رويكردی نظام‌گرا به اجرای برنامه درسی قرآن است كه از طريق اجرای كامل برنامه، به شناسايی نقاط قوت و ضعف آن و شرايط مناسب تحقق اهداف پی‌برده و به اشاعه برنامه در ساير مناطق اقدام می‌كند».
از اهداف اين طرح می‌توان به مواردی چون 1- ايجاد زمينه كامل اجرای برنامه درسی قرآن در سطح استان، منطقه و مدرسه. 2- توجه جدی به نقش معلم، مدير آموزشگاه، كارشناسان و سرگروه‌های آموزشی مناطق و استان. 3- توجه به نقش مؤثر والدين دانش‌آموزان در پيشبرد برنامه درسی قرآن. 4- بهبود سطح كيفی پشتيبانی از برنامه آموزش قرآن و نظارت بر آن. 5- شناسايی نقاط قوت و ضعف عوامل مؤثر در آموزش قرآن به‌منظور تقويت نقاط قوت و بر‌طرف كردن نقاط ضعف. 6- ارائه الگوی عملی و معيار برای آموزش بهينه قرآن در دوره ابتدايی. 7- تعميم الگوی يك درس در زمينه توجه به ساير دروس اشاره كرد.
«بنابراين مناسب است طرح معيار را به‌عنوان يك الگوی اسلامی ــ ايرانی پيشرفت در تمامی برنامه‌های درسی، آموزشی و پرورشی در نظر گرفت».
جشن آغاز آموزش قرآن هر ساله همزمان با روز جهانی كودك در 17 مهرماه به‌صورت سراسری در داخل مدارس برگزار می‌شود. از آنجا كه دوران ابتدايی بهترين زمان برای انس دانش‌آموزان با قرآن‌كريم است، برگزاری هرچه باشكوه‌تر اين مراسم، با حضور مدير مدرسه، اوليای دانش‌آموزان و اعطای هديه به سال اولی‌ها برای شروع آموزش قرآن و گرفتن عكس يادگاری و... باعث ايجاد تصور شيرين و به ياد ماندنی برای دانش‌آموزان از قرآن‌كريم می‌شود.
هدف اصلی از برگزاری جشن شكوفه‌های قرآن در پايه اول ابتدايی، دو مورد است: اول ايجاد خاطره خوش و شيرين از اولين روز يادگيری قرآن‌كريم. دوم ايجاد انگيزه لازم برای فراگيری قرآن در طول سال تحصيلی.
«بنابراين مناسب است با چاپ پوستر مناسب و ارسال دستورالعمل برگزاری، اجرای جشن شكوفه‌های قرآن كلاس اول‌ها را مورد تأكيد قرار داده و خود نيز در اين مراسم شركت كنيم».
حضرت علی(ع) می‌فرمايند «پدر بايد برای فرزند خود، نام خوب انتخاب كند، او را با ادب و نيكو تربيت كرده و به او قرآن بياموزد».(نهج‌البلاغه، فبض‌الاسلام، حكمت 391)
نقش اوليای دانش‌آموزان در فرايند ياددهی ــ يادگيری درسی مانند قرآن، اگر بی‌بديل نباشد، كم‌نظير است. مهم‌ترين نقش ايشان، نقش الگويی است. اساسا يكی از علل عدم انس دائمی دانش‌آموزان با قرآن‌كريم به اين مسأله بر‌می‌گردد كه اكثر والدين در اين زمينه كوتاهی كرده‌اند و در نتيجه برای فرزندشان الگوی مناسبی نبوده‌اند.
از اين‌رو جا دارد حوزههای ستادی و اجرايی برای آموزش والدين دانش‌آموزان، بيش از اين برنامه‌ريزی و چاره‌انديشی بشود و نيز مناسب است مدارس، در ابتدای سال تحصيلی به برگزاری جلسه آموزش خانواده با موضوع آموزش قرآن دانش‌آموزان اقدام كرده و اين موارد به آنها يادآور شود، بهترين، مؤثرترين و در عين حال راحت‌ترين راه تربيت قرآنی دانش‌آموزان اين است كه با خواندن روزانه قرآن عملا برای فرزندتان الگو باشيد. پيش‌گفتار كتاب درسی آموزش قرآن كودك خود را به‌صورت دقيق مطالعه كنيد. فرزندانتان بايد با تشويق‌ها و راهنمايی‌های لازم و به‌موقع، سادگی يادگيری قرآن را احساس كنند. از اين‌رو تشويق به‌موقع و ايجاد احساس موفقيت در او، دو كليد طلايی در كسب موفقيت آنان است. مطمئن شويد كه آموزگار فرزند شما در كلاس‌های ضمن خدمت آموزش قرآن آن پايه تحصيلی شركت كرده است. در اين زمينه از مدير مدرسه پرس و جو كنيد. مطمئن شويد كه آموزگار فرزند شما در كلاس درس از لوحه آموزشی (نگاره‌های قرآنی در كلاس اول تا سوم ابتدايی) و نوار آموزشی استفاده می‌كند. با پرسش از كودك خود و يا مدير مدرسه، از انجام اين امر مطمئن شويد.
همچنين شما می‌توانيد با تهيه يك نوار يا لوح فشرده درسی آموزش قرآن، به يادگيری كامل‌تر و زيباتر قرآن او كمك كنيد تا آنچه را در مدرسه آموخته است، در خانه تمرين كند. حفظ سوره‌های كتاب الزامی نيست، ولی اگر فرزند شما به حفظ سوره‌های كتاب علاقه نشان می‌دهد، او را به انجام اين كار تشويق كنيد. اين امر زمينه مشاركت او را در مسابقات قرآن مدرسه نيز فراهم می‌كند. در هر درس يكی از عبارات زيبا، كوتاه و حكمت‌آميز قرآن آمده است. حفظ پيام‌های قرآنی و ترجمه آنها الزامی نيست، ولی اگر فرزند شما به حفظ اين پيام‌‌ها علاقه‌مند است. او را به اين كار تشويق كنيد. اگر شما با روش‌های آموزش روخوانی قرآن آشنايی داريد، از كتاب درسی پيشی نگيريد و هيچ قاعده‌ای را علاوه بر آنچه در كتاب آمده است به او نياموزيد. به ياری خداوند، اين آموزش در پايه‌های بعد با نظم خاصی پيشرفته و كامل خواهد شد.
هيچ‌وقت بر كودك خود سخت نگيريد، بلكه موفقيت‌های او را ارج نهيد و با ملاطفت، نرمی، صبر و حوصله به او كمك كنيد تا ضعف‌های خود را جبران كند. فيلم دبستان قرآن (Vcd) را از مدرسه تهيه كرده و با وظايف خود درباره آموزش قرآن فرزندتان آشنا شويد. به ياد داشته باشيد نقش شما در پيگيری و نظارت شما بر حسن اجرای آموزش درس قرآن بسيار مؤثر است. با مراجعه به مدرسه، نرم‌افزار آموزش قرآن كه برای هريك از پايه‌های اول تا پنجم توليد شده را تهيه و كودك خود را به استفاده از آن تشويق كنيد. به برنامه راديويی «قرآن در مدرسه» كه روزهای دوشنبه از ساعت 30/15 تا 30/16 به‌طور زنده از راديو قرآن پخش می‌شود گوش كنيد. با مشاركت فعال در برگزاری مراسم‌های قرآنی مدرسه در تربيت دينی فرزندتان سهيم باشيد. با معلم و مدير مدرسه و حتی مؤلفان كتاب درسی قرآن كه آماده هرگونه خدمت در زمينه‌های مشاوره و پاسخ‌گويی به سؤالات شما والدين هستند ارتباط داشته باشيد. برای ارتباط با برنامه‌ريزان آموزش قرآن در آموزش و پرورش می‌توانيد با صندوق پستی363/15855كه در كتاب درسی كودك شما آمده نيز مكاتبه كنيد.
«بنابراين مناسب است نقش خانواده در پيشبرد برنامه آموزش قرآن را پر‌رنگ‌تر ببينيم و در اين زمينه برنامه داشته باشيم».
به گزارش مركز اطلاع‌رسانی و روابط عمومی وزارت آموزش و پرورش، براساس ماده واحده دبيرخانه شورای عالی آموزش و پرورش مقرر شد برنامه آموزش قرآن در پايه سوم ابتدايی، موضوع مصوبه جلسه 771 شورای عالی مورخ 1/5/1387 از سال تحصيلی 90/1389 به‌صورت قطعی در پايه سوم تمام مدارس ابتدايی اجرا شود. يادآور می‌شود، اين ماده واحده در هشتصد و پانزدهمين جلسه شورای عالی آموزش و پرورش مورخ 24/1/89 به تصويب رسيده است.
طرح ارتقای آموزش قرآن در پايه سوم ابتدايی درصدد است كه با اصلاح و تكميل اهداف، محتوا و شيوه اجرای آموزش قرآن در پايه سوم ابتدايی، تقويت توانمندی و مهارت معلمان در آموزش قرآن و بهبود فرايند اجرای كامل برنامه آموزش قرآن در مدارس و نظارت مستمر بر آن، زمينه‌های كسب مهارت روخوانی قرآن‌كريم برای دانش‌آموزان را فراهم آورد. در اين برنامه، مهم‌ترين هدف آموزش قرآن در پايه سوم ابتدايی، توانايی روخوانی سوره‌ها و عبارات قرآنی كتاب درسی به روخوانی كل قرآن‌كريم ارتقا پيدا می‌كند و ساير اهداف جنبی مانند آشنايی با آموزه‌ها و پيام‌های قرآنی، قرائت زيبای برخی از سوره‌های كوتاه و... نيز آموزش نماز، با اصلاحاتی، مناسب‌سازی شده است.
اين كتاب در سه فصل تأليف شده است كه طبق دستورالعمل زمان‌بندی شده آموزش داده می‌شود كه با توجه به توزيع جديد ساعات آموزش قرآن در اين طرح، تنظيم جدول ساعات آموزش ساير دروس در پايه سوم ابتدايی با نظرخواهی از معلمان اين پايه توسط مدير مدرسه انجام می‌شود.
مسئوليت نظارت بر اجرای برنامه آموزش قرآن در مدرسه بر عهده مدير است. وی ضمن شركت در جلسات توجيهی طرح، زمينه شركت كليه آموزگاران پايه سوم در كارگاه‌های آموزشی ــ توجيهی، تأمين لوازم مورد نياز آموزش قرآن و نظارت مستمر بر اجرای طرح و همچنين تنظيم گزارش‌های لازم و ارسال آن به اداره متبوع را بر‌عهده دارد.
پس از برگزاری آموزش 33 روزه روخوانی، مهم‌ترين نگرانی اين است كه اگر دانش‌آموزان انس دائمی با قرآن نداشته باشند امكان فراموشی مطالب زياد خواهد بود بنابراين مهم‌ترين دغدغه معلمان، مديران و اوليای دانش‌آموزان بايد همين مسأله باشد. در بند 32 همين نوشته به راهكارهای انس دائمی دانش‌آموزان با قرآن‌كريم اشاره شده است.
«بنابراين مناسب است اين دو موضوع به‌صورت ويژه مراقبت شود، اولا اگر مدرسه‌ای برنامه 33 روزه را انجام نداده است بايد آن را تا پايان سال تحصيلی انجام دهد. ثانيا مدت اجرای طرح در هر روز يك زنگ كامل (45 دقيقه‌ای) است و لزوما در ساعت اول يا دوم روز انجام شود».
اگر می‌خواهيد هنگام بازديد از يك كلاس درس، از يادگيری روخوانی دانش‌آموزان پايه‌های دوم تا پنچم ابتدايی اطمينان حاصل كنيد به اين دو شيوه عمل كنيد الف- از دانش‌آموزان سؤال كنيد كه معلم آيات درس را چگونه تدريس می‌كند. پاسخ دانش‌آموزان اگر بر روش‌های شنيداری اشاره و تأكيد داشت (مانند اينكه معلم می‌خواند و ما تكرار می‌كنيم و يا اول نوار می‌خواند) اينجا معلوم می‌شود معلم به روش صحيح آموزش نداده است. ب- از دانش‌آموزان بپرسيد كه معلم شما تا كجا درس داده است، سپس از چند نفر بخواهيد كه هر كدام يك سطر بخوانند آنگاه از آنها بخواهيد تا چند صفحه جلوتر بروند و از جايی كه معلم هنوز درس نداده بخوانند. در جريان پرسش، بين كيفيت خواندن اين دو قسمت مقايسه كنيد، اگر توانستند هر دو قسمت را تقريبا مثل هم بخوانند معلوم می‌شود معلم در امر آموزش صحيح عمل كرده است، اما اگر تفاوت فاحشی بين اين دو خواندن مشاهده كرديد، موضوع نياز به بررسی و ريشه‌يابی دارد.
«بنابراين مناسب است در بازديدها، مهم‌ترين هدف آموزش قرآن يعنی تعميم روخوانی و روان‌خوانی قرآن‌كريم را به شيوه‌ای كه بيان شد مورد بررسی قرار دهيم».
قرآن‌های رايج از نظر اعراب‌گذاری (ضبط المصحف) دارای اعراب زائد فراوانی هستند. در هر صفحه حدود 200 حركت و علامت؛ يعنی علائمی كه صرفا برای خوشنويسی و زيبايی خط مصحف شريف نوشته می‌شوند و بيشتر جنبه سليقه‌ای دارند. بودن اين علائم نه تنها ضرورتی ندارد بلكه باعث به‌وجود آمدن مشكلات فراوانی در صحيح خواندن قرآن می‌شوند.
به‌عنوان مثال دانش‌آموز اين علائم را در كلمه «نُوحِيهَا» می‌بيند، اما به‌دليل عدم اطلاع از علت وجود اين علائم، پيوسته دچار غلط‌های متعدد می‌شود و از آنجا كه مخاطب قداست خاصی برای قرآن قائل است، هرگز اجازه طرح اين فكر را كه امكان اشكال در نوشته قرآن وجود دارد به ذهن خود راه نمی‌دهد. بنابراين خود را مقصر و ناتوان می‌يابد، اين فكر رفته رفته قوت گرفته و سركوبی در يادگيری و در نهايت به قطع ارتباط فرد با خواندن مداوم قرآن‌كريم می‌انجامد.
در سال‌های اخير به دستور مقام معظم رهبری به اين مسأله توجه خوبی شده است و نتيجه آن ارائه «قرآن كم علامت» به جامعه است. قرآن كم علامت، شيوه‌ای از نگارش قرآن‌كريم است كه در مركز طبع و نشر قرآن‌كريم جمهوری اسلامی ايران صورت گرفته و در كتاب‌های درسی وزارت آموزش و پرورش مورد استفاده قرار مى‌گيرد. در اين شيوه، علائم زائد و سليقه‌اى حذف شده و كتابت قرآن به شيوه «نگارش فارسى» نزديك شده است. مهم‌ترين ويژگی‌های اين رسم‌الخط، كم علامت بودن آن است و همين كار باعث شده است تا در روش آموزش قرآن، تحول قابل توجهی اتفاق بيافتد. از آن جمله می‌توان 1- كاهش غلط‌های اعرابی و در نتيجه احساس موفقيت فرد هنگام خواندن قرآن. 2- افزايش انگيزه، علاقه‌مندی و انس مستمر فرد با تلاوت قرآن‌كريم. 3- تنها در اين شيوه از كتابت است كه معلم می‌تواند به قرآن‌آموز بگويد «ببين و بخوان» اشاره كرد.
«بنابراين مناسب است بر استفاده از قرآن كم علامت در زنگ قرآن پايه‌های چهارم و پنجم ابتدايی تأكيد كرد».
به نظر شما از 500 دانش‌آموز يك مدرسه ابتدايی، چند نفر برای يادگيری قرآن به جلسات قرآن می‌روند؟ شواهد حاكی از آن است كه اكثر دانش‌آموزان كشور، به جز آن چه از قرآن در كلاس‌های درس می‌آموزند، به ساير مراكز مراجعه نمی‌كنند. به همين دليل بر وزارت آموزش و پرورش كه هم‌اكنون مسئوليت اجرای منشور توسعه فرهنگ قرآنی كشور را نيز بر عهده دارد لازم است از اين ساعات محدود و البته ارزشمند، برای آشنايی همه دانش‌آموزان با مصحف شريف استفاده كند.
طبق آنچه در كتاب‌های درسی آموزش قرآن پايه‌های چهارم و پنجم آمده دانش‌آموزان بايد در برخی از ساعات آموزش قرآن از اين مصاحف برای آشنايی با قرآن كامل و كسب مهارت روان‌خوانی و تعميم روخوانی قرآن استفاده كنند.
از سال 86 تا كنون حدود 350 هزار جلد از قرآن كم علامت در مدارس ابتدايی سراسر توزيع شده و حدود 300 هزار جلد بعدی نيز تا آخر سال توزيع خواهد شد. نحوه توزيع مصاحف شريف به اين شرح است الف- هر مدرسه شهری 20 جلد، ب- در هر مدرسه روستايی به ازای هر سه دانش‌آموز پايه پنجم يك جلد.
«بنابراين مناسب است بر توزيع قرآن‌های كم علامت در كليه مدارس نظارت دقيق داشته باشيم».
اگر آتشكده يزد هزاران سال است كه روشن؛ به دليل آن است كه همواره از آن مراقبت شده است، قرآن‌كريم می‌فرمايد: «اِنّا نَحنُ نَزّلنَا الذِّكرَ وَ اِنّا لَهُ لَحافِظونَ» ( حجر/9 ) وظيفه حفظ و تعليم كتاب الله و پاسداری و تبليغ و ترويج آن، پس از پيامبر اعظم(ص) و ائمه هدی(ع) امروز وظيفه همه مسلمانان و به ويژه حكومت اسلامی و در رأس آنها نظام تعليم و تربيت كشور است.
نظارت بالينی بر حوزه اجرا و مدل‌های تعريف شده آموزشی از قبيل آموزش 33 روزه قرآن در پايه سوم ابتدايی و طرح معيار و رفع نواقص و ارتقای مستمر آن، از اساسی‌ترين وظايفی است كه بر عهده نظام تعليم و تربيت كشور است.
با وجود اين كه معاونت پژوهشی استان‌ها به‌عنوان بازوان قوی و كارآمد سازمان پژوهش و برنامه‌ريزی آموزشی فعاليت می‌كنند اما فعاليت‌های معاونت‌های مذكور عمدتا جنبه اداری دارد تا صبغه كنترلی و آموزشی، و اين وضعيت به هيچ وجه مطلوب و كافی نيست.
بهترين و مؤثرترين راه در زمينه نظارت و پشتيبانی از برنامه‌های درسی بهره‌گيری از مديران مدارس به عنوان مسئول نظارت بر شيوه‌های آموزشی مدرسه در وهله اول و نيز به كارگيری مدرسان قرآن استان به‌عنوان ناظر و ارزياب فرايند ياددهی ــ يادگيری قرآن مدارس در وهله دوم است.
در وضعيت فعلی اكثر مديران مدارس به تعداد سال‌های مديريت از تغييرات مبانی و اهداف و اصول و هم چنين روش‌های آموزش و تدريس دروس با‌خبر هستند و شايد بتوان گفت اغلب ايشان توانايی تدريس را ندارند. مسئوليت اين مشكل بيش از همه متوجه حوزههای ستادی است كه اجازه حضور مديران را در دوره‌های آموزشی نمی‌دهند. همين مسأله باعث بروز مشكلات ديگری شده كه از آن جمله می‌توان به بازديد نكردن مديران مدارس از كلاس‌های درسی معلمان اشاره كرد.
در برخی از استان‌ها به همت مسئولان دلسوز ادارات كل و مناطق و نواحی، سال‌ها است كه مدرسان قرآن به‌صورت افتخاری و يا غير‌موظف، به نظارت و ارزيابی وضعيت آموزش قرآن مدارس می‌پردازند و ضمن ارتباط و تعامل با مؤلفان و كارشناسان گروه قرآن دفتر برنامه‌ريزی و تأليف كتب درسی، در ارتقای وضعيت آموزش قرآن مدارس، بيشترين تأثير را داشته‌اند. شايسته است ساير استان‌ها از تجارب اين استان‌ها استفاده كنند.
«بنابراين مناسب است با اتخاذ تدابير لازم ضمن شركت دادن مديران مدارس در دوره‌های آموزشی و يا برگزاری جلسات توجيهی برای آنان، ميزان توانمندی ايشان را در انجام نظارت و پشتيبانی از برنامه‌های درسی بالا ببريم و نيز از مدرسان قرآن به‌عنوان ناظران اجرای طرح و برنامه‌های قرآنی استان، منطقه (مانند طرح معيار در پايه‌های اول و دوم و برنامه ارتقای آموزش قرآن در پايه های سوم تا پنجم ابتدايی) بهره بگيريم».
********************************************************************
وب سايت گروه درسی قرآن دفتر برنامه ريزی وتاليف كتب درسی http://quran-dept.talif.sch.ir
وبلاگ فرهنگ آموزش قرآن در آموزش و پرورش ايران http://quran-edu.blogfa.com
شايسته آن بود پس از فرمايش مقام معظم رهبری درباره مهجوريت قرآن در آموزش و پرورش، برنامه‌ريزی‌های كمی و كيفی مانند تشكيل معاونت قرآنی، فعال‌سازی شوراهای برنامه‌ريزی در حوزههای ستادی و كميته‌های اجرايی استانی، منطقه‌ای و مدرسه‌ای انجام می‌شد و ضمن برگزاری همايش‌ها و سلسله نشست‌هايی به‌منظور شناسايی ابعاد مهجوريت قرآن در بخش‌های مختلف آموزش و پرورش، به تبيين كارشناسانه و ارائه راهكارهای مناسب پرداخته می‌شد.
با اين وجود اگر امروز هم وضعيت فعلی جايگاه آموزش و فعاليت‌های قرآنی در بزرگ‌ترين نهاد وزارتی كشور مورد بررسی، نقد و اصلاح قرار گيرد، قطعا می‌تواند منشأ خيرات و بركات فراوانی شود، البته به‌شرطی كه علاوه بر بصيرت، با همت و كار مضاعف نيز همراه باشد. مقام معظم رهبری در نخستين نشست انديشه‌های راهبردی به ارائه تعريف و تبيين الگوی اسلامی ــ ايرانی پيشرفت پرداختند و آن‌را در قالب چهار عرصه اساسی فكر، علم، زندگی و معنويت ترسيم كردند و از اين موارد به‌عنوان «درس قرآنی» ياد كردند و ابزار كار را هم ابتدا در آموزش و پرورش دانستند.
الگوی اسلامی- ايرانی پيشرفت در آموزش و پرورش زمانی محقق می‌شود كه متوليان، برنامه‌ريزان و مجريان آموزش و پرورش كشور، جهانی ببينند، اسلامی بينديشند و بومی عمل كنند. اين امر بايد از دوره ابتدايی و حتی قبل از آن شروع شود. وزير آموزش و پرورش دهه حاضر را دهه آموزش و پرورش ابتدايی نام‌گذاری كرده است.
اطلاع مسئولان، مديران و معلمان از اهداف كلی آموزش قرآن مصوب شورای عالی آموزش و پرورش و همچنين اهداف، رويكرد، اصول حاكم بر برنامه درسی، عناصر و اجزای برنامه درسی قرآن در دوره ابتدايی باعث می‌شود اولا با صرف هزينه و وقت كم‌تر بازدهی بيشتری به‌دست آيد و ثانيا نوآوری‌های معلمان متناسب با چارچوب برنامه درسی و همچنين شرايط بومی و فرهنگی ارائه شود.
تجربه نشان می‌دهد اغلب مديران و معلمان مبانی تغيير و برنامه‌ريزی درسی را نمی‌دانند و طبيعتا در برابر تغييرات يا از خود مقاوت منفی نشان می‌دهند و يا نسبت به آن بی‌تفاوت هستند و نيز مكرر ديده می‌شود دانش‌آموزان دقيقا از جايی دچار مشكل يادگيری قرآن هستند كه معلم در فهم و درك مبانی نظری و يا روش آموزش آن با مشكل روبهرو است.
برای رسيدن به وضعيت مطلوب، كارهای زيادی لازم است كه مهم‌ترين آنها اين است كه ارتباط عمودی و رابطه افقی حوزههای مختلف ستادی و اجرايی بايد از نوع تعامل چند‌سويه باشد تا بتوان با اتخاذ وحدت انديشه و انسجام معارف كارآمدی آموزش و پرورش را در ارتقای آموزش و فعاليت‌های قرآنی بالا برد.
«بنابراين لازم است مديران آموزش و پرورش، ارتقای صلاحيت‌های علمی و حرفه‌ای معلمان و مديران مدارس را مهم‌ترين دغدغه خود و همچنين بهترين راه تحول بنيادين و نيز نزديك‌ترين مسير برای ارائه و گسترش الگوی اسلامی ــ ايرانی پيشرفت در وزارت آموزش و پرورش بدانند».
در حكمت 73 نهج‌البلاغه چنين آمده است: «مَن نَصَبَ نَفسَهو لِلنّاسِ اِمامًا فَلیَبدَاُ بِتَعليمِ نَفسِهی قَبلَ تَعليمِ غَيرِهی, وَ لیَكُن تَأديبُهو بِسيرَتِهی قَبلَ تَأديبِهی بِلِسانِهی، وَ مُعَلِّمُ نَفسِهی وَ مُؤَّدِبُها اَحَقُّ بِالاِجلالِ مِن مُعَلِّمِ النّاسِ وَ مُؤَّدِبِهِم، كسی كه خود را پيشوای مردم قرار داد، بايد پيش از آنكه به تعليم ديگران پردازد، خود را تعليم كند و پيش از آنكه به گفتار تربيت كند با كردار تعليم دهد، زيرا آن كس كه خود را تعليم دهد و ادب كند، سزاوارتر به تعظيم است از آنكه ديگری را تعليم دهد و ادب بياموزد».
طرح در محضر قرآن‌كريم كه در راستای ارتقای سواد قرآنی كليه معلمان و مديران مدارس ابتدايی و انس دائمی آنها با قرآن‌كريم اجرا می‌شود، بر انجام دو فعاليت تأكيد دارد اول خواندن روزانه حداقل يك صفحه از قرآن‌كريم، دوم درك معنای عبارات و آيات ساده هر صفحه. اين دو فعاليت به ظاهر ساده می‌تواند چنان مؤثر باشد كه به فرموده مقام معظم رهبری در ديدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی «اگر تحصيل‌كرده‌ها و فرهيختگان كشور روزی يك صفحه قرآن با توجه به معنا بخوانند و در آن تدبر كنند، غوغايی در كشور برپا می شود، اين كار به فرهنگ‌سازی و تدبير نياز دارد».
«بنابراين مناسب است نقطه شروع تحول بنيادين در رفع مهجوريت از قرآن را از خود و اطرافيان نزديك خود قرار دهيم».
تجربه نشان می‌دهد به دلايل مختلف مدرسان قرآن در انتقال مبانی و چرايی تغييرات كلی يا جزئی كتاب‌های درسی موفق نيستند. زيرا با توجه به محدوديت‌های موجود در شرايط انتخاب مدرسان كشوری از يك سو و كمبود زمان برای ارائه همه مطالب در طول دوره از سوی ديگر نمی‌توان توقع بيشتری از آنها داشت. بروز چنين مسأله‌ای باعث به‌وجود آمدن سؤال‌ها و ابهامات معلمان شده است.
توجه آموزگاران به بند هفتم اهداف اعتقادی وزارت آموزش و پرورش در دوره ابتدايی، در تحقق اين هدف، مفيد خواهد بود، در اين بند آمده است «انتظار می‌رود دانش‌آموزان در پايان دوره ابتدايی بتوانند قرآن‌كريم را بخوانند. لازمه دستيابی به اين هدف آن است كه دانش‌آموزان حداقل در پايان پايه سوم ابتدايی توانايی روخوانی قرآن‌كريم را به‌دست آورده باشند. منظور از روخوانی، خواندن شمرده و آرام قرآن‌كريم است».
«بنابراين لازم است برای جلوگيری از سليقه‌ای كار كردن در آموزش و فعاليت‌های قرآنی، ملاك و مبنای برنامه‌ريزی‌ها، اهداف كلی و برنامه درسی مصوب شورای عالی آموزش و پرورش باشد».
آموزش و فعاليت‌های قرآنی به دلايل مختلف در كشور ما بيشتر طريقيت دارد تا آنكه موضوعيت داشته باشد، به اين معنی كه اغلب چنين تصور می‌شود كه هدف اصلی از آموزش‌های قرآنی يادگيری قواعد روخوانی و روان‌خوانی قرآن است و هنگامی كه دانش‌آموزان، واجد چنين دانشی شوند كار تمام است و آموزش اتفاق افتاده است، در صورتی كه طبق آيه دو سوره جمعه و روايات فراوان هيچ‌كس حتی نبی مكرم اسلام(ص) و ائمه‌معصومين(ع) نيز از انس و خواندن روزانه و دائمی با قرآن بی‌نياز نيستند و آحاد مردم همواره بايد خود را نيازمند و در محضر قرآن ببينند. «هُوَ الَّذی بَعَثَ فِی الاُمّيينَ رَسولًا مِنهُم یَتلوعَلَيهِِم آياتِهِ وَ یُزَكّيهِم وَ یُعَلِّمُهُمُ الكِتابَ وَ الحِكمَةَ وَ اِن كانوا مِن قَبلُ لَـفی ضَلالٍ مُبينٍ، كسی است كه در ميان جمعيت درس نخوانده رسولی از خودشان بر‌انگيخت كه آياتش را بر آنها می‌خواند و آنها را تزكيه می‌كند و به آنان كتاب(قرآن) و حكمت میآموزد، هر چند پيش از آن در گمراهی آشكاری بودند».
همين مسئله باعث شده تا متوليان امر به جای فرهنگ‌سازی درباره انس مادام‌العمر افراد با قرآن، به تكرار آموزش‌های متداول بپردازند، در حالی كه عموم مردم كمترين بهره معنوی را از قرآن‌كريم دارا می‌شوند.
«بنابراين مناسب است موضوع ترويج فرهنگ انس دائمی دانش‌آموزان با قرآن‌كريم و خواندن روزانه آن‌را اولويت برنامه‌های قرآنی خود قرار دهيم».
دوره‌های آموزش ضمن خدمت همواره به ارتقای صلاحيت‌های حرفه‌ای معلمان تأكيد دارند تا به ارتقای صلاحيت‌های عمومی و علمی آنها در يك درس خاص، اما تجربه نشان می‌دهد هر چقدر هم كه معلمان نسبت به روش‌های آموزش و تدريس تسلط داشته باشند، اگر خودشان با خواندن قرآن انس دائمی نداشته باشند و نسبت به صحيح‌خوانی آيات كتاب درسی، از مهارت لازم برخوردار نباشند، خواسته يا ناخواسته از آموزش مهارت روخوانی و روان‌خوانی قرآن شانه خالی می‌كنند و به موضوعات فرعی ديگر و حتی آموزش ساير دروس می‌پردازند.
«بنابراين مناسب است به ارتقای صلاحيت‌های عمومی قرآن معلمان در كنار ارتقای صلاحيت‌های حرفه‌ای آنان بيانديشيم».
پايش و درجه‌بندی ميزان توانمندی قرآنی كليه معلمان و حتی مديران مدارس ابتدايی طبق ضوابط مشخص، ارتقای سواد قرآنی آنان و همچنين سطح كيفی صلاحيت‌های علمی و حرفه‌ای آموزگاران، برگزاری دوره‌های آموزشی و جبرانی برای معلمان واجب‌التعليم، قرار دادن فرصت برای ايشان جهت اصلاح و جبران ناتوانی‌ها و سپس گرفتن آزمون مجدد از آنها، نظارت بر آموزش قرآن طبق ضوابط مصوب، بهسازی ساعات آموزش قرآن مدارس، پاسخ‌گويی به نيازها و انتظارات معلمان، دانش‌آموزان و اوليای آنان و... اموری هستند كه بايد فرصت انجام آنها را در كوتاه‌مدت فراهم آورد.
«بنابراين مناسب است ضمن اتخاذ تدابير لازم و ايجاد هماهنگی با واحدهای ذيربط، طی يك زمان از پيش تعيين شده به پايش نيروها بپردازيم».
«سواد قرآنی» همان دانش و مهارت پايه و اعتقاد و علاقه به يادگيری قرآن بـرای بهـره‌گیـری مسـتمر و مادام‌العـمر از قـرآن‌كـريم اسـت. سواد قرآنی دارای 4 ويژگی است 1- سواد قرآنی يك نياز همگانی است. همه افراد جامعه با هر وضع اقليمی، شغلی، اقتصادی، اجتماعی و... برای آنكه هويت انسانی ــ الهی خويش را بشناسند، و از آن مراقبت كنند و زمينه شكوفايی تدريجی آن‌را نيز فراهم آورند، به سواد قرآنی نيازمند هستند. 2- سواد قرآنی از يك حد پايه برخوردار است. هرچند افراد با توجه به تفاوت‌هايی كه در تحصيلات، سن، شرايط اقتصادی و اجتماعی دارند به سطوح مختلفی از سواد قرآنی نيازمند هستند، ولی بهره‌مندی عموم از يك حدّ پايه ضروری است. 3- حد سواد قرآنی در طول زمان درحال تغييراست. لذا با توجه به شرايط و امكانات مختلف در هر جامعه و نيز تغييرات اين شرايط در طول زمان، اين حد، نيازمند شناسايی و تعريف خاص است. 4- حداقل سواد قرآنی منجر به خواندن مستمر قرآن‌كريم، فهم تدريجی معنای عبارات و آيات آن شده و زمينه‌ساز بهره‌گيری مادام‌العمر از آموزه‌های الهی می‌شود.
هدف آموزش عمومی قرآن، نمی‌تواند صرفا دستيابی به دانش و مهارت خاصی در ارتباط با قرآن‌كريم باشد، بلكه بايد توانايی و قابليتی فراهم آورد كه فرد بتواند ضمن انس و ارتباط دائمی با قرآن‌كريم، پيوسته خود را در معرض تزكيه و تعليم الهی قرار دهد. مهم‌ترين هدف آموزش قرآن در پايان دوره آموزش و پرورش عمومی، دستيابی دانش‌آموزان به سواد قرآنی است. با توجه به آنچه كه درباره سواد قرآنی بيان شد، اين سواد در آموزش و پرورش به‌طور ساده و روشن از چهار ركن اصلی تشكيل می‌شود كه بدون هر يك از آنها، سواد قرآنی حاصل نمی‌شود.
توانايی خواندن قرآن‌كريم، توانايی درك معنای آيات و عبارات ساده و پركاربرد قرآن، توانايی تدبر در برخی از آيات قرآن، انس دائمی با قرآن‌كريم به عنوان چهار ركن اصلی سواد قرآنی به شمار می‌روند. انس با قرآن‌كريم و علاقه به يادگيری آن، هم يك ركن از سواد قرآنی و هم ضامن بقا و توسعه سه ركن ديگر است. اگر سواد قرآنی به دستيابی به اين جز منجر نشود، نه تنها ضمانتی برای دوام دو ركن ديگر وجود ندارد، بلكه ضرورت و فلسفه آموزش قرآن ناكام می‌ماند.
«بنابراين مناسب است تحقق سواد قرآنی به‌عنوان مبنا و هدف برنامه‌ريزی در آموزش عمومی قرآن در آموزش و پرورش مد‌نظر قرار گيرد».
اگر يك آموزگار در آموزش فارسی «بخوانيم و بنويسيم» به گونه‌ای درس دهد كه اولا بچه‌ها فقط بتوانند كتاب‌های بخوانيم و بنويسيم را بخوانند و در خواندن ساير كتاب‌ها مانند تاريخ، اجتماعی، دينی با مشكل روبهرو باشند و ثانيا به جای كسب توانايی خواندن، دانش‌آموزان را به حفظ قطعه شعری تشويق كند، به نظر شما آيا چنين معلمی به وظيفه خود به‌درستی عمل كرده و با اهميت و جايگاه درس بخوانيم و بنويسيم آشنا است؟
مسلما پاسخ شما اين است كه اگر معلم به اهميت، جايگاه و روش‌های تدريس بخوانيم و بنويسيم آشنا باشد، بايد بداند كه اگر بچه‌ها در بخوانيم و بنويسيم مهارت داشته باشند، نه تنها قادر به خواندن همان شعر خواهند بود بلكه می‌توانند در كسب دانش همه علوم موفق شوند و همين مسأله نشان‌دهنده اهميت والای سواد‌آموزی فارسی است.
در زمينه درك اهميت و جايگاه آموزش قرآن بهويژه در دوره ابتدايی اين دو اشكال در طرز تلقی معلمان به وضوح ديده می‌شود.
«بنابراين مناسب است كسب مهارت خواندن قرآن‌كريم، به‌عنوان مهم‌ترين هدف آموزش قرآن در دوره ابتدايی، مورد تأكيد قرار گيرد».
تجربه نشان می‌دهد با همه تلاش‌هايی كه برای باز‌آموزی معلمان به‌كار می‌رود، عده‌ای از ايشان به همان روشی تدريس می‌كنند كه خودشان در كودكی با آن روش، قرآن آموخته‌اند. اين افراد عموما در برابر تغييرات مقاومت زيادی از خود نشان می‌دهند. البته نظر اكثر آنان كه مدتی را به ناگزير به آموزش قرآن با روش جديد پرداخته‌اند، تغيير كرده است.
اما مهم‌ترين چالش در دوره ابتدايی، ارائه روش مناسب آموزش روخوانی قرآن‌كريم است. شيوه‌های رايج كشور در آموزش روخوانی عمدتا مبتنی بر روش شنيداری و روش قاعده‌آموزی است، در حالی كه در برنامه درسی فعلی مدارس، از اين دو روش پرهيز می‌شود و در عوض روش ديداری و مهارت‌آموزی را توصيه می‌كند. مراقبت از اين موضوع مخصوصا در پايه‌های دوم تا پنجم ضروری است.
از مهم‌ترين آسيب‌های روخوانی در شيوه‌های شنيداری و قاعده‌آموزی می‌توان به مواردی اشاره كرد 1- در اين روش، مهارت درست ديدن جای خود را به روش شنيداری می‌دهد و در نتيجه فرد همواره در خواندن قرآن توسط چشم با مشكل اساسی روبهرو است. 2- آموزش يك سويه و معلم‌محور است و قرآن‌آموزان اغلب در اين شرايط منفعل عمل می‌كنند. 3- بيشتر وقت كلاس به‌جای مهارت‌آموزی صرف قاعده‌آموزی می‌شود. 4- اين روش فقط به يادگيری يك متن خاص، آن هم به‌صورت كلی‌خوانی منجر شده و در نتيجه به تعميم در خواندن ساير سوره‌ها و آيات نمی‌انجامد. 5- تجربه نشان داده است كه آموزش قواعد به اين شيوه، به علت انتزاعی بودن مطالب، چندان تأثير مثبتی در يادگيری ندارد و تنها به حفظ كردن تعاريف و قواعد منجر می شود، در نتيجه تنها مقدار كمی از قاعده آموخته می‌شود. در صورتی كه فرايند به‌صورت عملی و در حين مهارت‌آموزی به فراگير انتقال داده می‌شود.
در روش ديداری تأكيد برمهارت «خوب ديدن» است يعنی عادت دادن چشم به تشخيص علائم، حركات و نمادهای قرآنی به‌جای توجه به حروف و كلمات است. در اينجا بيان سه نكته لازم است اول اطمينان از استفاده معلم از لوحه‌های آموزش قرآن در پايه‌های اول تا سوم ضروری است، دوم اطمينان از تسلط معلم به روش‌های اشاره‌های ثابت و متحرك ضروری است، سوم در برنامه جديد (ارتقای آموزش قرآن) سوره و آيات موضوعيت ندارد، بلكه مهارت خواندن دانش‌آموزان، مد‌نظر است. از اين‌رو نياز نيست معلم در يك درس تا حصول مهارت كامل صبر كند، بلكه كسب توانايی روخوانی را در سوره‌ها و آيات مختلف محقق كند.
«بنابراين مناسب است ضمن اطمينان از توانايی آموزگاران در تسلط به روش اشاره در تدريس روخوانی قرآن، آنان را به استفاده از لوحه آموزشی تشويق كنيم».
طبق رأی صادره در 677 جلسه شورای عالی آموزش و پرورش مورخ 7/6/1381 و اصل 15 از اصول حاكم بر آموزش قرآن در دوره ابتدايی «تدريس قرآن در دوره ابتدايی بر عهده آموزگار پايه است» با اين وجود گزارش‌ها و بازديدها حاكی از آن است كه در برخی از مدارس كه عمدتا مدارس غير‌دولتی هستند آموزش قرآن توسط معلم غير‌پايه تدريس می‌شود. همين مسأله باعث بروز مشكلات فراوانی شده است. از آن جمله اجرا نشدن مصوبه 33 روز پياپی در پايه سوم ابتدايی است.
«بنابراين مناسب است با عمل كردن به اين مصوبه، از بروز آسيب‌هايی كه به همين علت رخ می‌دهد جلوگيری كنيم».
قديمی‌ها گفته‌اند يك كاره، همه كاره است و همه كاره، هيچ كاره؛ و نيز گقته‌اند يك ده آباد بهتر از صد شهر خراب است. نويسنده معتقد است ارتقای همزمان همه دروس امكان‌پذير نيست، اگر ما بتوانيم در هر استان و منطقه يكی از دروس را به‌طور كامل اجرا كنيم، اين كار به خودی خود، باعث ارتقای تدريجی ساير دروس نيز می‌شود. به عبارت ديگر يكی از عمده‌ترين دلايل مهجوريت قرآن در آموزش و پرورش، افت تحصيلی حاكم بر همه دروس است، همچنين دانش‌آموزی كه معدل بالايی دارد، نمره و وضعيت او در درس قرآن نيز به همان درجه بالاتر است.
كميته هماهنگی فعاليت‌های قرآنی در معاونت ابتدايی وزارت آموزش و پرورش، به‌منظور شناسايی و الويت‌بندی عوامل و عناصر مهم يادگيری قرآن‌كريم در دوره تحصيلی ابتدايی و جهت اجرای كامل برنامه آموزش قرآن در مدارس ابتدايی، اقدام به برگزاری مرحله اول طرح معيار در هفت استان داوطلب كشور كرد.
اين مناطق، شرايط و لوازم ضروری اجرای كامل برنامه درسی قرآن را در پايه‌های اول و دوم دبستان، پيش‌بينی و فراهم كردند. اين طرح به‌عنوان اولين گام، پس از بررسی و تصويب، در 2010 كلاس درس به اجرا درآمد و نتايج موفقيت‌آميزی را در‌پی داشت.
طرح معيار به هيچ وجه قصد افزودن فعاليت خاص و ويژه‌ای علاوه بر آنچه كه در شرايط فعلی در كلاس‌های آموزش قرآن وجود دارد را بر مدارس مجری طرح ندارد، زيرا عقيده اين است كه برنامه درسی آموزش قرآن، اين توانمندی را دارد كه در صورت اجرای صحيح و كامل از سوی مدارس، به اهداف قصد شده نائل شود.
از اين رو طرح معيار، طرح جديدی به‌شمار نمی‌رود بلكه اين طرح، ابزاری است جهت ايجاد انسجام و وحدت رويه و پشتيبانی از اجرای كامل و صحيح برنامه درسی آموزش قرآن و نظارت بر حسن اجرای آن از سوی معلمان، والدين دانش‌آموزان، مديران مدارس، كارشناسان و سرگروه‌های آموزشی دوره ابتدايی مناطق و سازمان‌ها.
در تعريف طرح معيار می‌توان چنين گفت «طرح معيار، رويكردی نظام‌گرا به اجرای برنامه درسی قرآن است كه از طريق اجرای كامل برنامه، به شناسايی نقاط قوت و ضعف آن و شرايط مناسب تحقق اهداف پی‌برده و به اشاعه برنامه در ساير مناطق اقدام می‌كند».
از اهداف اين طرح می‌توان به مواردی چون 1- ايجاد زمينه كامل اجرای برنامه درسی قرآن در سطح استان، منطقه و مدرسه. 2- توجه جدی به نقش معلم، مدير آموزشگاه، كارشناسان و سرگروه‌های آموزشی مناطق و استان. 3- توجه به نقش مؤثر والدين دانش‌آموزان در پيشبرد برنامه درسی قرآن. 4- بهبود سطح كيفی پشتيبانی از برنامه آموزش قرآن و نظارت بر آن. 5- شناسايی نقاط قوت و ضعف عوامل مؤثر در آموزش قرآن به‌منظور تقويت نقاط قوت و بر‌طرف كردن نقاط ضعف. 6- ارائه الگوی عملی و معيار برای آموزش بهينه قرآن در دوره ابتدايی. 7- تعميم الگوی يك درس در زمينه توجه به ساير دروس اشاره كرد.
«بنابراين مناسب است طرح معيار را به‌عنوان يك الگوی اسلامی ــ ايرانی پيشرفت در تمامی برنامه‌های درسی، آموزشی و پرورشی در نظر گرفت».
جشن آغاز آموزش قرآن هر ساله همزمان با روز جهانی كودك در 17 مهرماه به‌صورت سراسری در داخل مدارس برگزار می‌شود. از آنجا كه دوران ابتدايی بهترين زمان برای انس دانش‌آموزان با قرآن‌كريم است، برگزاری هرچه باشكوه‌تر اين مراسم، با حضور مدير مدرسه، اوليای دانش‌آموزان و اعطای هديه به سال اولی‌ها برای شروع آموزش قرآن و گرفتن عكس يادگاری و... باعث ايجاد تصور شيرين و به ياد ماندنی برای دانش‌آموزان از قرآن‌كريم می‌شود.
هدف اصلی از برگزاری جشن شكوفه‌های قرآن در پايه اول ابتدايی، دو مورد است: اول ايجاد خاطره خوش و شيرين از اولين روز يادگيری قرآن‌كريم. دوم ايجاد انگيزه لازم برای فراگيری قرآن در طول سال تحصيلی.
«بنابراين مناسب است با چاپ پوستر مناسب و ارسال دستورالعمل برگزاری، اجرای جشن شكوفه‌های قرآن كلاس اول‌ها را مورد تأكيد قرار داده و خود نيز در اين مراسم شركت كنيم».
حضرت علی(ع) می‌فرمايند «پدر بايد برای فرزند خود، نام خوب انتخاب كند، او را با ادب و نيكو تربيت كرده و به او قرآن بياموزد».(نهج‌البلاغه، فبض‌الاسلام، حكمت 391)
نقش اوليای دانش‌آموزان در فرايند ياددهی ــ يادگيری درسی مانند قرآن، اگر بی‌بديل نباشد، كم‌نظير است. مهم‌ترين نقش ايشان، نقش الگويی است. اساسا يكی از علل عدم انس دائمی دانش‌آموزان با قرآن‌كريم به اين مسأله بر‌می‌گردد كه اكثر والدين در اين زمينه كوتاهی كرده‌اند و در نتيجه برای فرزندشان الگوی مناسبی نبوده‌اند.
از اين‌رو جا دارد حوزههای ستادی و اجرايی برای آموزش والدين دانش‌آموزان، بيش از اين برنامه‌ريزی و چاره‌انديشی بشود و نيز مناسب است مدارس، در ابتدای سال تحصيلی به برگزاری جلسه آموزش خانواده با موضوع آموزش قرآن دانش‌آموزان اقدام كرده و اين موارد به آنها يادآور شود، بهترين، مؤثرترين و در عين حال راحت‌ترين راه تربيت قرآنی دانش‌آموزان اين است كه با خواندن روزانه قرآن عملا برای فرزندتان الگو باشيد. پيش‌گفتار كتاب درسی آموزش قرآن كودك خود را به‌صورت دقيق مطالعه كنيد. فرزندانتان بايد با تشويق‌ها و راهنمايی‌های لازم و به‌موقع، سادگی يادگيری قرآن را احساس كنند. از اين‌رو تشويق به‌موقع و ايجاد احساس موفقيت در او، دو كليد طلايی در كسب موفقيت آنان است. مطمئن شويد كه آموزگار فرزند شما در كلاس‌های ضمن خدمت آموزش قرآن آن پايه تحصيلی شركت كرده است. در اين زمينه از مدير مدرسه پرس و جو كنيد. مطمئن شويد كه آموزگار فرزند شما در كلاس درس از لوحه آموزشی (نگاره‌های قرآنی در كلاس اول تا سوم ابتدايی) و نوار آموزشی استفاده می‌كند. با پرسش از كودك خود و يا مدير مدرسه، از انجام اين امر مطمئن شويد.
همچنين شما می‌توانيد با تهيه يك نوار يا لوح فشرده درسی آموزش قرآن، به يادگيری كامل‌تر و زيباتر قرآن او كمك كنيد تا آنچه را در مدرسه آموخته است، در خانه تمرين كند. حفظ سوره‌های كتاب الزامی نيست، ولی اگر فرزند شما به حفظ سوره‌های كتاب علاقه نشان می‌دهد، او را به انجام اين كار تشويق كنيد. اين امر زمينه مشاركت او را در مسابقات قرآن مدرسه نيز فراهم می‌كند. در هر درس يكی از عبارات زيبا، كوتاه و حكمت‌آميز قرآن آمده است. حفظ پيام‌های قرآنی و ترجمه آنها الزامی نيست، ولی اگر فرزند شما به حفظ اين پيام‌‌ها علاقه‌مند است. او را به اين كار تشويق كنيد. اگر شما با روش‌های آموزش روخوانی قرآن آشنايی داريد، از كتاب درسی پيشی نگيريد و هيچ قاعده‌ای را علاوه بر آنچه در كتاب آمده است به او نياموزيد. به ياری خداوند، اين آموزش در پايه‌های بعد با نظم خاصی پيشرفته و كامل خواهد شد.
هيچ‌وقت بر كودك خود سخت نگيريد، بلكه موفقيت‌های او را ارج نهيد و با ملاطفت، نرمی، صبر و حوصله به او كمك كنيد تا ضعف‌های خود را جبران كند. فيلم دبستان قرآن (Vcd) را از مدرسه تهيه كرده و با وظايف خود درباره آموزش قرآن فرزندتان آشنا شويد. به ياد داشته باشيد نقش شما در پيگيری و نظارت شما بر حسن اجرای آموزش درس قرآن بسيار مؤثر است. با مراجعه به مدرسه، نرم‌افزار آموزش قرآن كه برای هريك از پايه‌های اول تا پنجم توليد شده را تهيه و كودك خود را به استفاده از آن تشويق كنيد. به برنامه راديويی «قرآن در مدرسه» كه روزهای دوشنبه از ساعت 30/15 تا 30/16 به‌طور زنده از راديو قرآن پخش می‌شود گوش كنيد. با مشاركت فعال در برگزاری مراسم‌های قرآنی مدرسه در تربيت دينی فرزندتان سهيم باشيد. با معلم و مدير مدرسه و حتی مؤلفان كتاب درسی قرآن كه آماده هرگونه خدمت در زمينه‌های مشاوره و پاسخ‌گويی به سؤالات شما والدين هستند ارتباط داشته باشيد. برای ارتباط با برنامه‌ريزان آموزش قرآن در آموزش و پرورش می‌توانيد با صندوق پستی363/15855كه در كتاب درسی كودك شما آمده نيز مكاتبه كنيد.
«بنابراين مناسب است نقش خانواده در پيشبرد برنامه آموزش قرآن را پر‌رنگ‌تر ببينيم و در اين زمينه برنامه داشته باشيم».
به گزارش مركز اطلاع‌رسانی و روابط عمومی وزارت آموزش و پرورش، براساس ماده واحده دبيرخانه شورای عالی آموزش و پرورش مقرر شد برنامه آموزش قرآن در پايه سوم ابتدايی، موضوع مصوبه جلسه 771 شورای عالی مورخ 1/5/1387 از سال تحصيلی 90/1389 به‌صورت قطعی در پايه سوم تمام مدارس ابتدايی اجرا شود. يادآور می‌شود، اين ماده واحده در هشتصد و پانزدهمين جلسه شورای عالی آموزش و پرورش مورخ 24/1/89 به تصويب رسيده است.
طرح ارتقای آموزش قرآن در پايه سوم ابتدايی درصدد است كه با اصلاح و تكميل اهداف، محتوا و شيوه اجرای آموزش قرآن در پايه سوم ابتدايی، تقويت توانمندی و مهارت معلمان در آموزش قرآن و بهبود فرايند اجرای كامل برنامه آموزش قرآن در مدارس و نظارت مستمر بر آن، زمينه‌های كسب مهارت روخوانی قرآن‌كريم برای دانش‌آموزان را فراهم آورد. در اين برنامه، مهم‌ترين هدف آموزش قرآن در پايه سوم ابتدايی، توانايی روخوانی سوره‌ها و عبارات قرآنی كتاب درسی به روخوانی كل قرآن‌كريم ارتقا پيدا می‌كند و ساير اهداف جنبی مانند آشنايی با آموزه‌ها و پيام‌های قرآنی، قرائت زيبای برخی از سوره‌های كوتاه و... نيز آموزش نماز، با اصلاحاتی، مناسب‌سازی شده است.
اين كتاب در سه فصل تأليف شده است كه طبق دستورالعمل زمان‌بندی شده آموزش داده می‌شود كه با توجه به توزيع جديد ساعات آموزش قرآن در اين طرح، تنظيم جدول ساعات آموزش ساير دروس در پايه سوم ابتدايی با نظرخواهی از معلمان اين پايه توسط مدير مدرسه انجام می‌شود.
مسئوليت نظارت بر اجرای برنامه آموزش قرآن در مدرسه بر عهده مدير است. وی ضمن شركت در جلسات توجيهی طرح، زمينه شركت كليه آموزگاران پايه سوم در كارگاه‌های آموزشی ــ توجيهی، تأمين لوازم مورد نياز آموزش قرآن و نظارت مستمر بر اجرای طرح و همچنين تنظيم گزارش‌های لازم و ارسال آن به اداره متبوع را بر‌عهده دارد.
پس از برگزاری آموزش 33 روزه روخوانی، مهم‌ترين نگرانی اين است كه اگر دانش‌آموزان انس دائمی با قرآن نداشته باشند امكان فراموشی مطالب زياد خواهد بود بنابراين مهم‌ترين دغدغه معلمان، مديران و اوليای دانش‌آموزان بايد همين مسأله باشد. در بند 32 همين نوشته به راهكارهای انس دائمی دانش‌آموزان با قرآن‌كريم اشاره شده است.
«بنابراين مناسب است اين دو موضوع به‌صورت ويژه مراقبت شود، اولا اگر مدرسه‌ای برنامه 33 روزه را انجام نداده است بايد آن را تا پايان سال تحصيلی انجام دهد. ثانيا مدت اجرای طرح در هر روز يك زنگ كامل (45 دقيقه‌ای) است و لزوما در ساعت اول يا دوم روز انجام شود».
اگر می‌خواهيد هنگام بازديد از يك كلاس درس، از يادگيری روخوانی دانش‌آموزان پايه‌های دوم تا پنچم ابتدايی اطمينان حاصل كنيد به اين دو شيوه عمل كنيد الف- از دانش‌آموزان سؤال كنيد كه معلم آيات درس را چگونه تدريس می‌كند. پاسخ دانش‌آموزان اگر بر روش‌های شنيداری اشاره و تأكيد داشت (مانند اينكه معلم می‌خواند و ما تكرار می‌كنيم و يا اول نوار می‌خواند) اينجا معلوم می‌شود معلم به روش صحيح آموزش نداده است. ب- از دانش‌آموزان بپرسيد كه معلم شما تا كجا درس داده است، سپس از چند نفر بخواهيد كه هر كدام يك سطر بخوانند آنگاه از آنها بخواهيد تا چند صفحه جلوتر بروند و از جايی كه معلم هنوز درس نداده بخوانند. در جريان پرسش، بين كيفيت خواندن اين دو قسمت مقايسه كنيد، اگر توانستند هر دو قسمت را تقريبا مثل هم بخوانند معلوم می‌شود معلم در امر آموزش صحيح عمل كرده است، اما اگر تفاوت فاحشی بين اين دو خواندن مشاهده كرديد، موضوع نياز به بررسی و ريشه‌يابی دارد.
«بنابراين مناسب است در بازديدها، مهم‌ترين هدف آموزش قرآن يعنی تعميم روخوانی و روان‌خوانی قرآن‌كريم را به شيوه‌ای كه بيان شد مورد بررسی قرار دهيم».
قرآن‌های رايج از نظر اعراب‌گذاری (ضبط المصحف) دارای اعراب زائد فراوانی هستند. در هر صفحه حدود 200 حركت و علامت؛ يعنی علائمی كه صرفا برای خوشنويسی و زيبايی خط مصحف شريف نوشته می‌شوند و بيشتر جنبه سليقه‌ای دارند. بودن اين علائم نه تنها ضرورتی ندارد بلكه باعث به‌وجود آمدن مشكلات فراوانی در صحيح خواندن قرآن می‌شوند.
به‌عنوان مثال دانش‌آموز اين علائم را در كلمه «نُوحِيهَا» می‌بيند، اما به‌دليل عدم اطلاع از علت وجود اين علائم، پيوسته دچار غلط‌های متعدد می‌شود و از آنجا كه مخاطب قداست خاصی برای قرآن قائل است، هرگز اجازه طرح اين فكر را كه امكان اشكال در نوشته قرآن وجود دارد به ذهن خود راه نمی‌دهد. بنابراين خود را مقصر و ناتوان می‌يابد، اين فكر رفته رفته قوت گرفته و سركوبی در يادگيری و در نهايت به قطع ارتباط فرد با خواندن مداوم قرآن‌كريم می‌انجامد.
در سال‌های اخير به دستور مقام معظم رهبری به اين مسأله توجه خوبی شده است و نتيجه آن ارائه «قرآن كم علامت» به جامعه است. قرآن كم علامت، شيوه‌ای از نگارش قرآن‌كريم است كه در مركز طبع و نشر قرآن‌كريم جمهوری اسلامی ايران صورت گرفته و در كتاب‌های درسی وزارت آموزش و پرورش مورد استفاده قرار مى‌گيرد. در اين شيوه، علائم زائد و سليقه‌اى حذف شده و كتابت قرآن به شيوه «نگارش فارسى» نزديك شده است. مهم‌ترين ويژگی‌های اين رسم‌الخط، كم علامت بودن آن است و همين كار باعث شده است تا در روش آموزش قرآن، تحول قابل توجهی اتفاق بيافتد. از آن جمله می‌توان 1- كاهش غلط‌های اعرابی و در نتيجه احساس موفقيت فرد هنگام خواندن قرآن. 2- افزايش انگيزه، علاقه‌مندی و انس مستمر فرد با تلاوت قرآن‌كريم. 3- تنها در اين شيوه از كتابت است كه معلم می‌تواند به قرآن‌آموز بگويد «ببين و بخوان» اشاره كرد.
«بنابراين مناسب است بر استفاده از قرآن كم علامت در زنگ قرآن پايه‌های چهارم و پنجم ابتدايی تأكيد كرد».
به نظر شما از 500 دانش‌آموز يك مدرسه ابتدايی، چند نفر برای يادگيری قرآن به جلسات قرآن می‌روند؟ شواهد حاكی از آن است كه اكثر دانش‌آموزان كشور، به جز آن چه از قرآن در كلاس‌های درس می‌آموزند، به ساير مراكز مراجعه نمی‌كنند. به همين دليل بر وزارت آموزش و پرورش كه هم‌اكنون مسئوليت اجرای منشور توسعه فرهنگ قرآنی كشور را نيز بر عهده دارد لازم است از اين ساعات محدود و البته ارزشمند، برای آشنايی همه دانش‌آموزان با مصحف شريف استفاده كند.
طبق آنچه در كتاب‌های درسی آموزش قرآن پايه‌های چهارم و پنجم آمده دانش‌آموزان بايد در برخی از ساعات آموزش قرآن از اين مصاحف برای آشنايی با قرآن كامل و كسب مهارت روان‌خوانی و تعميم روخوانی قرآن استفاده كنند.
از سال 86 تا كنون حدود 350 هزار جلد از قرآن كم علامت در مدارس ابتدايی سراسر توزيع شده و حدود 300 هزار جلد بعدی نيز تا آخر سال توزيع خواهد شد. نحوه توزيع مصاحف شريف به اين شرح است الف- هر مدرسه شهری 20 جلد، ب- در هر مدرسه روستايی به ازای هر سه دانش‌آموز پايه پنجم يك جلد.
«بنابراين مناسب است بر توزيع قرآن‌های كم علامت در كليه مدارس نظارت دقيق داشته باشيم».
اگر آتشكده يزد هزاران سال است كه روشن؛ به دليل آن است كه همواره از آن مراقبت شده است، قرآن‌كريم می‌فرمايد: «اِنّا نَحنُ نَزّلنَا الذِّكرَ وَ اِنّا لَهُ لَحافِظونَ» ( حجر/9 ) وظيفه حفظ و تعليم كتاب الله و پاسداری و تبليغ و ترويج آن، پس از پيامبر اعظم(ص) و ائمه هدی(ع) امروز وظيفه همه مسلمانان و به ويژه حكومت اسلامی و در رأس آنها نظام تعليم و تربيت كشور است.
نظارت بالينی بر حوزه اجرا و مدل‌های تعريف شده آموزشی از قبيل آموزش 33 روزه قرآن در پايه سوم ابتدايی و طرح معيار و رفع نواقص و ارتقای مستمر آن، از اساسی‌ترين وظايفی است كه بر عهده نظام تعليم و تربيت كشور است.
با وجود اين كه معاونت پژوهشی استان‌ها به‌عنوان بازوان قوی و كارآمد سازمان پژوهش و برنامه‌ريزی آموزشی فعاليت می‌كنند اما فعاليت‌های معاونت‌های مذكور عمدتا جنبه اداری دارد تا صبغه كنترلی و آموزشی، و اين وضعيت به هيچ وجه مطلوب و كافی نيست.
بهترين و مؤثرترين راه در زمينه نظارت و پشتيبانی از برنامه‌های درسی بهره‌گيری از مديران مدارس به عنوان مسئول نظارت بر شيوه‌های آموزشی مدرسه در وهله اول و نيز به كارگيری مدرسان قرآن استان به‌عنوان ناظر و ارزياب فرايند ياددهی ــ يادگيری قرآن مدارس در وهله دوم است.
در وضعيت فعلی اكثر مديران مدارس به تعداد سال‌های مديريت از تغييرات مبانی و اهداف و اصول و هم چنين روش‌های آموزش و تدريس دروس با‌خبر هستند و شايد بتوان گفت اغلب ايشان توانايی تدريس را ندارند. مسئوليت اين مشكل بيش از همه متوجه حوزههای ستادی است كه اجازه حضور مديران را در دوره‌های آموزشی نمی‌دهند. همين مسأله باعث بروز مشكلات ديگری شده كه از آن جمله می‌توان به بازديد نكردن مديران مدارس از كلاس‌های درسی معلمان اشاره كرد.
در برخی از استان‌ها به همت مسئولان دلسوز ادارات كل و مناطق و نواحی، سال‌ها است كه مدرسان قرآن به‌صورت افتخاری و يا غير‌موظف، به نظارت و ارزيابی وضعيت آموزش قرآن مدارس می‌پردازند و ضمن ارتباط و تعامل با مؤلفان و كارشناسان گروه قرآن دفتر برنامه‌ريزی و تأليف كتب درسی، در ارتقای وضعيت آموزش قرآن مدارس، بيشترين تأثير را داشته‌اند. شايسته است ساير استان‌ها از تجارب اين استان‌ها استفاده كنند.
«بنابراين مناسب است با اتخاذ تدابير لازم ضمن شركت دادن مديران مدارس در دوره‌های آموزشی و يا برگزاری جلسات توجيهی برای آنان، ميزان توانمندی ايشان را در انجام نظارت و پشتيبانی از برنامه‌های درسی بالا ببريم و نيز از مدرسان قرآن به‌عنوان ناظران اجرای طرح و برنامه‌های قرآنی استان، منطقه (مانند طرح معيار در پايه‌های اول و دوم و برنامه ارتقای آموزش قرآن در پايه های سوم تا پنجم ابتدايی) بهره بگيريم».
********************************************************************
وب سايت گروه درسی قرآن دفتر برنامه ريزی وتاليف كتب درسی http://quran-dept.talif.sch.ir
وبلاگ فرهنگ آموزش قرآن در آموزش و پرورش ايران http://quran-edu.blogfa.com
