نگاه توأم با رأفت اسلام به حیوانات/ دود نگهداری نامناسب دام‌ها؛ در چشم مصرف‌کنندگان
گروه اجتماعی: در دین اسلام در رابطه با حقوق حیوانات، دستورات متعددی بیان شده، حال آن‌که بسیاری از حقوق آنها به دلیل کسب منفعت، ناخواسته و گاهی از روی محبت نادیده گرفته می‌شود.
انسان‌ها از دیرباز حیوانات را در کنار خود داشته‌اند، با رشد شهرنشینی رابطه انسان‌ها با حیوانات کم شد، حیواناتی که در گذشته همراه با زندگی مردم بودند به مکان‌های دیگری چون دامداری‌ها و مرغداری‌ها منتقل شدند.
مکان‌هایی که برای آنها، مثل زندان است برای انسان. جایی که حتی پایه‌ترین حقوق حیوان نادیده گرفته می‌شود که از آن دست می‌توان به جدا کردن گوساله تازه متولد شده از مادرش اشاره کرد، این اتفاقات برای سود و منفعت انسان می‌‌افتد، اشتباه است اگر فکر کنیم حیوان احساس و عاطفه را درک نمی‌کند.
افت تغذیه‌ای شیر حیوان مضطرب
از سوی دیگر شیری در پاکت بسته‌بندی می‌شود و به دست مشتریان می‌رسد که از یک حیوان ناراحت و مضطرب گرفته شده است و البته این شیر از لحاظ تغذیه‌ای نیز در شرایط ایده‌آل نیست. وضعیت روحی حیوانات اثر مستقیمی در کیفیت شیر آنها می‌گذارد که با تجزیه آزمایشگاهی به راحتی مشخص می‌شود.
در بسیاری از آیات قرآن، خداوند به خلقت چهارپایان برای انسان اشاره فرموده است که از آن دست می‌توان به آیه 71 سوره یس؛ «أَوَلَمْ یَرَوْا أَنَّا خَلَقْنَا لَهُمْ مِمَّا عَمِلَتْ أَیْدِینَا أَنْعَامًا فَهُمْ لَهَا مَالِکُونَ؛ آیا ندیدهاند که ما به قدرت خویش براى ایشان چهارپایانى آفریدهایم تا آنان مالک آنها باشند»، آیه 79 سوره غافر: «اللَّهُ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَنْعَامَ لِتَرْکَبُوا مِنْهَا وَمِنْهَا تَأْکُلُونَ؛ خدا [همان] کسى است که چهارپایان را براى شما پدید آورد تا از برخى از آنها سوارى گیرید و از برخى از آنها بخورید» و همچنین به آیه 66 سوره نحل؛ «وَإِنَّ لَکُمْ فِی الأَنْعَامِ لَعِبْرَةً نُّسْقِیکُم مِّمَّا فِی بُطُونِهِ مِن بَیْنِ فَرْثٍ وَدَمٍ لَّبَنًا خَالِصًا سَآئِغًا لِلشَّارِبِینَ؛ و در دام‌ها قطعا براى شما عبرتى است از آنچه در [لابلاى] شکم آنهاست از میان سرگین و خون شیرى ناب به شما مىنوشانیم که براى نوشندگان گواراست» اشاره کرد.
به نظر می‌رسد وضعیت دامداری‌ها و مرغداری‌ها نیاز به دگرگونی دارد، گرچه این الگوی پرورش حیوانات از کشورهای دیگر وارد ایران شده است، اما اکنون در برخی از کشورهای اروپایی نیز منسوخ شده و به روش قدیمی که همان پرورش حیوانات در مزارع و چمن‌زارهاست روی آورده‌اند، زیرا بازدهی و کیفیت شیر و گوشتی که به‌دست می‌آید قابل مقایسه با بازدهی دامداری‌های صنعتی نیست، گرچه هزینه بیشتری نیز باید برای نگهداری حیوانات در مزارع مصرف شود.
اما علاقه انسان به حیوان باعث شد که برخی از آنها اقدام به نگهداری حیواناتی در محیط خانه و زندگی آپارتمانی کنند، حیواناتی نظیر سگ که در گذشته برای پاسداری و محافظت و به‌عنوان سگ گله یا نگهبان نگهداری می‌شد، اکنون به دلایل بی‌شماری در مواردی در محیط خانه و آپارتمان نگهداری می‌شود.
نجس بودن یا نبودن سگ
نظرات مختلفی در این رابطه وجود دارد، برخی چون صراحتاً در هیچ کجای قرآن به نجس بودن سگ اشاره نشده، آن را نجس نمی‌دانند و این مسئله را مجوزی برای نگهداری آن در محیط خانه می‌دانند.
قبل از هر چیز بهتر است مروری نیز بر معنی کلمه نجس داشته باشیم، واژه «نجـس» از نظر لغت‌شناسان به معناى کثیفى، ناپاکى، ضد طهارت، ضد نظافت و به معنای پلیدى آمده است. در فقه اسلامی نیز نجس به چیزی گفته می‌شود که به دلیل شدت پلیدی باید از آن اجتناب کرد، گاهی برای نجس نبودن سگ به آیه 3 سوره مائده؛ «حُرِّمَتْ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَةُ وَالْدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِیرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَیْرِ اللّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّیَةُ وَالنَّطِیحَةُ وَمَا أَکَلَ السَّبُعُ إِلاَّ مَا ذَکَّیْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَأَن تَسْتَقْسِمُواْ بِالأَزْلاَمِ ذَلِکُمْ فِسْقٌ ... ؛ بر شما حرام شده است مردار و خون و گوشت خوک و آنچه به نام غیر خدا کشته شده باشد و [حیوان حلال گوشت] خفه شده و به چوب مرده و از بلندى افتاده و به ضرب شاخ مرده و آنچه درنده از آن خورده باشد مگر آنچه را [که زنده دریافته و خود] سر ببرید و [همچنین] آنچه براى بتان سربریده شده و [نیز] قسمت کردن شما [چیزى را] به وسیله تیرهاى قرعه این [کارها همه] نافرمانى [خدا]ست»، استناد می‌شود که در آن سخنی از سگ به میان آورده نشده، در حالیکه در این آیه چیزهایی که خوردنشان حرام دانسته شده آمده نه چیزهایی که نجس هستند.
درباره نجس بودن سگ روایاتی از ائمه(ع) داریم، از این دست روایات می‌توان به روایتی از امام صادق(ع) اشاره کرد که در آن شخصی از امام صادق(ع) درباره نجسی سگ سؤال کرده است و آن حضرت فرموده است: نجس است، آب نیم خورده سگ را دور بریزید و با آن وضو نگیرید، ظرف آب را ابتدا با خاک و سپس با آب بشویید. (کتاب وسائل الشیعة، ج 3، باب نجاست کلب، ص 415 – 418).
در آیه 18 سوره کهف خداوند فرموده است: «وَتَحْسَبُهُمْ أَیْقَاظًا وَهُمْ رُقُودٌ وَنُقَلِّبُهُمْ ذَاتَ الْیَمِینِ وَذَاتَ الشِّمَالِ وَکَلْبُهُم بَاسِطٌ ذِرَاعَیْهِ بِالْوَصِیدِ لَوِ اطَّلَعْتَ عَلَیْهِمْ لَوَلَّیْتَ مِنْهُمْ فِرَارًا وَلَمُلِئْتَ مِنْهُمْ رُعْبًا؛ و مىپندارى که ایشان بیدارند در حالى که خفتهاند و آنها را به پهلوى راست و چپ مىگردانیم و سگشان بر آستانه [غار] دو دستخود را دراز کرده [بود] اگر بر حال آنان اطلاع مىیافتى گریزان روى از آنها برمىتافتى و از [مشاهده] آنها آکنده از بیم مىشدى»، در تفسیر المیزان جلد 13 صفحه 355 در رابطه با این آیه آمده است: کلمه «وصید» به معناى درگاه خانه است و بعضى گفته اند به معناى آستانه خانه است، و معناى آیه این است که: اصحاب کهف که وضعشان را گفتیم، در حالى آن وضع را داشتند که سگشان ذراع دست خود را روى زمین پهن کرده بود.
در این آیه خداوند به ناپاک بودن یا پاکی سگ اشاره‌‌ای نفرموده است اما آن را در ردیف انسان نیز نیاورده است، در این آیه به روشنی دیده می‌شود که محل قرار گرفتن سگ با محلی که اصحاب کهف قرار داشتند، متفاوت است، سگ بیرون از غار است و اصحاب کهف داخل آن، پس این آیه را نمی‌توان توجیهی برای نگهداری حیوان در منزل و محیط آپارتمان دانست، در صورتی که در جامعه کنونی در مواردی شاهد آن هستیم و حیوان در محیط خانه، روی قالی، رختخواب و ... رفت و آمد می‌کند.
نجس دانستن سگ مجوز آزار حیوان نیست
نجس دانستن سگ به معنای مجوزی برای اذیت و آزار و مطرود کردن حیوان نیست، اینکه سگ موجود باوفایی است بر کسی پوشیده نیست، این حیوان خصوصیات منحصر به‌فرد و ویژه‌ای دارد که پروردگارمان برای کمک به نوع بشر در این حیوان به ودیعه نهاده است، دین اسلام اهمیت فوق‌العاده‌ای برای حقوق حیوانات قائل شده است.
در روایت است که روزی پیامبر(ص) براى اصحاب تعریف کرد که مردى تشنه کام در حالى که عطش، او را سخت کلافه کرده بود، به چاه آبى رسید. به درون چاه رفت و از آب آن نوشید. سپس بالا آمد. ناگهان سگى را دید که زبان خود را بیرون آورده است و از شدت عطش خاک مى خورد، مرد گفت: این سگ نیز تشنه شده است. بار دیگر به درون چاه رفت و کلاه خود را پر آب کرد. آن را با دهان گرفت و بالا آمد و سگ را آب داد. خداوند به پاس این محبت، وى را مورد مغفرت قرار داد. اصحاب گفتند: اى پیامبر خدا! یعنى ما در برابر کمک به حیوانات نیز پاداش داریم؟ پیامبر فرمود: آرى، کمک به هر جاندارى پاداش دارد. (عبدالکریم بى آزار شیرازى، اخلاق پیامبر، ص 8).
یا در جای دیگری پیامبر(ص) درباره کسانى که به حیوان ترحم و مهربانى نمى‌کنند، فرموده است: زنى بر اثر زندانى کردن گربه‌اى که به او خوراک و آب نداد و آن را رها نساخت تا از حشرات بیابان بخورد، مورد عذاب قرار گرفت. (همراه با پیامبر در قرآن، ص 529).
از این دست روایات بسیار فراوان از معصومین(ع) نقل شده است و همه آنها بدون استثنا بر رعایت حقوق حیوانات و آزار نرساندن به آنها تأکید دارند، در این بین فرقی هم نمی‌کند حیوان حلال گوشت باشد یا حرام گوشت، نجس باشد یا پاک.
شاید در دوره کنونی نیاز چندانی به سگ‌های گله و نگهبان حس نشود، اما با وجود پیشرفت بشر و اختراع وسایل و تجهیزات گوناگون هنوز هنگام بلایای طبیعی برای یافتن انسا‌ن‌های زنده از زیر آوار، نیازمند کمک این حیوان هستیم و در بسیاری از موارد دیگر نیز این حیوان یاری‌رسان انسان است.
آزار سگ‌ها به قیمت خودخواهی انسان
کلام آخر اینکه انسان نمی‌تواند همنشین خوبی برای حیوان باشد؛ انسان با مجبور کردن حیوان به زندگی در خانه و آپارتمان، بسیاری از حقوق آنها را نادیده می‌گیرد. شاید انسان با قدرتی که دارد بتواند حیوان را برای همنشینی انتخاب کند اما آیا در شرایط مساوی آن حیوان هم اگر قدرت انتخاب داشت، راضی می‌شد آزادی خود را به همنشینی با انسان بفروشد، خودخواهی انسان است که به‌خاطر خود، حیوان را از حقوق طبیعی‌‌اش محروم می‌سازد.
نویسنده: لیلا شرف، مهندس صنایع غذایی
