دغدغه‌های بی‌پایان نوجوانان را بشناسیم

به گزارش ایکنا از فارس، حس استقلال‌طلبی نوجوانان باعث دور شدن آن‌ها از والدینشان می‌شود و خانواده‌ها با زیر نظر گرفتن فرزندانشان سعی دارند از خطرات احتمالی جلوگیری کنند، اما نوجوانان با توجه به سطح فرهنگی و اجتماعی خانواده به شیوه‌های گوناگون والدین را از دخالت در کارهای خود پس می‌زنند.

در این دوران مشکلات و دغدغه‌های نوجوانان بی‌شمار است و در تلاش هستند از راه‌های گوناگونی مانند مدرسه، تلفن همراه، فضای مجازی و... روحیه اجتماعی خود را تقویت کنند. اگرچه ارتباط با دیگران و دوست‌یابی امری پسندیده است ولی چنانچه از کنترل و نظارت والدین خارج شود باعث بروز آسیب‌ها و مشکلاتی خواهد شد.

البته از دیرباز نوجوانان و دانش‌آموزان ایرانی نقش فعال و پررنگی را در تاریخ ایران ایفا کردند، بنابراین نباید نوجوان ایرانی را دست کم گرفت. همین نوجوانان و دانش‌آموزان در طول تاریخ در مبارزه با استکبار، همواره نقشی فعال و فراموش‌ناشدنی ایفا کرده‌اند و بعضاً با خون خود به هویت مسلمانی، خوداتکایی و مبارزه با استکبار نقشی نو زدند.

به همین مناسبت به سراغ دانش‌آموزانی از مدارس و سنین مختلف رفتیم و پای درددل آنان نشستیم و مشکلات و مسائل آنان را جویا شدیم.

دغدغه نوجوان؛ مسائل اقتصادی، شغل مناسب، حمایت

محدثه امیدوار، دانش‌آموز پایه دهم در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا بیان کرد: امروزه دانش‌آموز و نوجوان این سرزمین دغدغه‌های زیادی در زمینه‌های مختلف خصوصاً در زمینه اقتصادی و شغلی دارد. نگرانی من و همسالان من داشتن یک شغل خوب در آینده است که درصد زیادی از این آرزو گذر از مسیر سخت کنکور است. انتظاری که از جامعه و دولت داریم این است که بستر گسترش استعدادهای نوجوانان فراهم شود و تنها مختص به درس و مدرسه نباشد بلکه دانش‌آموزان بتوانند در دیگر فعالیت‌های اجتماعی مانند هنر توانایی خود را نشان دهند.

وی با اشاره به تأثیر فضای مجازی بر سبک زندگی نوجوانان تصریح کرد: از نظر من فضای مجازی در دنیای امروز لازمه زندگی است که با استفاده درست از آن حتی می‌تواند مفید واقع شود؛ اگر در زمینه استفاده از فضای مجازی به نوجوان سخت گرفته شود ممکن است در فضای نامناسب دیگری از آن استفاده کند.

این دانش‌آموز بیان کرد: رفتارهای خانواده و محیط زندگی در شکل‌گیری شخصیت یک نوجوان تأثیر بسزایی دارد. یک نوجوان نیاز به تشویق و حمایت خانواده دارد و تبعیض‌هایی که برخی از خانواده‌ها قائل می‌شوند نوجوان را از مسیر درست دور می‌کند.

ناتاشا افشار، دانش‌آموز پایه هشتم در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا از بی‌احترامی و تهدید کردن برخی از معلمان و معاونان مدرسه گلایه داشت و گفت: صبور نبودن برخی از معلمان در کلاس درس دلزدگی از درس و مدرسه را به دنبال دارد. برخی از معلمان و معاونان فکر می‌کنند با توهین می‌توانند کلاس و مدرسه را اداره کنند، اما نمی‌دانند این رفتارشان نتیجه عکس می‌دهد.

آتنا زارع، دانش‌آموز پایه هشتم نیز به خبرنگار ایکنا گفت: پدر و مادر من از هم جدا شده‌اند و مدام در تنش و درگیری‌ هستیم. خانواده اصلاً به درس و تحصیل من اهمیت نمی‌دهند و فضای خانه برای تمرکز مناسب نیست و از طرف خانواده حمایت نمی‌شوم؛ مدرسه با وجود اینکه از وضعیت خانوادگی من اطلاع دارد از من حمایتی نمی‌کند و حتی با کوچکترین اشتباهی از طرف معاونان مدرسه توهین و تحقیر می‌شنوم. این شیوه زندگی بسیار سخت است وقتی که حتی اجازه رفت‌وآمد با دوستانم را ندارم و تنها همدم من گوشی موبایل است.

پوریا جوادی، دانش‌آموز کلاس دهم در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا از فشار زیاد خانواده‌ برای کسب نمرات بالا و قبولی در مدارس نمونه دولتی و تیزهوشان می‌گوید.

وی افزود: استرس قبولی در کنکور آینده و صحبت‌ها و فشار خانواده برای رشته موردنظر خودشان که حتی مورد علاقه من نیست، سردرد را مهمان این روزهای من کرده است. ای کاش خانواده‌ها درک خود را بالاتر ببرند و در نوجوان خود به‌دنبال آرزوهای برباد رفته خودشان نباشند.

آیناز مجتهدی، نوجوان ۱۷ ساله به خبرنگار ایکنا گفت: من به‌عنوان نوجوان یکی از مهم‌ترین نگرانی‌هایم این است که با وجود وضع اقتصادی که روزبه‌روز در حال بدتر شدن است چه آینده‌ای در انتظارم خواهد بود؟

وی ادامه داد: همیشه نگرانم که با تلاش‌هایی که در راستای بهتر شدن آینده‌ام کرده‌ام آیا می‌توانم آینده‌ شغلی و اجتماعی خوبی داشته باشم؟

مجتهدی اظهار کرد: از مسئولان انتظار دارم محیطی فراهم کنند که دغدغه وضعیت اقتصادی را نداشته باشیم و بدانیم چه آینده‌ای در انتظار ماست، بدانیم که با وجود تلاش‌ها، جامعه به حضور ما نیاز دارد. از خانواده‌ها نیز توقع حمایت و پشتیبانی داریم که در راستای زندگی بهتر حامی و مشوق ما باشند و فضایی ایجاد کنند که بتوان بدون دغدغه درس خواند و فعالیت کرد.

این نوجوان ۱۷ ساله بیان کرد: فضای مجازی در زندگی می‌تواند مثبت و گاهی منفی باشد. باید طریقه استفاده درست از آن را آموخت؛ برخی از نوجوانان با استفاده زیاد از فضای مجازی زندگی حقیقی خود را فراموش می‌کنند.

در خانه فضای مناسب و نوآورانه ایجاد کنیم

با توجه به اینکه فضای مجازی امروز عضو جدایی‌ناپذیر از خانواده‌های ایرانی خصوصاً نوجوانان شده است و بسیاری از خانواده‌ها از این موضوع ناراحت و نگران هستند به سراغ مسئول پژوهشکده تحول و ارتقای علوم انسانی اجتماعی دانشگاه شیراز رفتیم تا نظر ایشان را در خصوص تأثیر فضای مجازی بر سبک زندگی نوجوانان بدانیم.

سعید زاهد زاهدانی، مسئول پژوهشکده تحول و ارتقای علوم انسانی اجتماعی دانشگاه شیراز در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا بیان کرد: جامعه‌ای مانند جامعه ایران که نهاد خانواده هنوز اقتدار خود را از دست نداده است و میراث خانوادگی به‌صورت فرهنگ در خانواده وجود دارد باید فضاهای نوآوری و جذب نظر جوانان در فضای خانواده ایجاد شود.

وی ادامه داد: حکومت وظیفه دارد که جریان فرهنگی ایجاد کند که مردم و جوانان را به سمت خود جذب کند و خانواده‌ها نیز باید به همین صورت جوانان را با فعالیت‌های جذاب و نوآورانه نسبت به محیط خانه مجذوب کند.

زاهد زاهدانی با بیان اینکه اگر همکاری بین خانواده و حکومت اتفاق بیفتد وضعیت بسیار مطلوبی ایجاد خواهد شد، اظهار کرد: باید در نظام حکومتی «وزارت خانواده» را داشته باشیم؛ وزارت خانواده کمک می‌کند تا برنامه‌ریزی و جریان‌سازی فرهنگی، اجتماعی با فرهنگ‌سازی خانواده پیوند برقرار کند و نهایتاً جوانان را از پراکندگی افکار و فرهنگ حفظ کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز تصریح کرد: پراکندگی فرهنگی به صلاح جوانان و جامعه نیست و باعث می‌شود انسجام اجتماعی از بین برود و اگر این انسجام از بین برود در امید، آینده‌نگری و آینده روشن برای جوانان ابهام ایجاد می‌شود و سرخوردگی، یأس، افسردگی و مشکلات دیگر روانی را به‌وجود خواهد آورد؛ در همین راستا از یک طرف خانواده و از طرف دیگر حکومت باید بتوانند افق‌های جدید امیدآفرینی را برای جوانان و نوجوانان ایجاد کنند.

مسئول پژوهشکده تحول ارتقای علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه شیراز افزود: اگر حکومت و نهاد خانواده با هم همکاری کنند طبیعتاً جریان‌سازی اجتماعی و فرهنگی بسیار مؤثر خواهد بود و می‌توان جوانان و نوجوانان را به صراط مستقیم که در واقع مسیری است که انسجام اجتماعی دارد و موجب همدلی، همفکری و همکاری در جامعه خواهد شد، جذب کرد.

برگزاری کلاس‌های ضمن خدمت برای ارتقای روابط دانش‌آموزان و کادر مدرسه

با توجه به اعلام ناراحتی برخی از نوجوانان از برخورد معاونان و معلمان مدرسه و سطح توقع والدین نسبت به نمرات درسی دانش‌آموزان و انتخاب رشته‌های خاص به سراغ معاون پرورشی و فرهنگی اداره‌کل آموزش و پرورش استان فارس رفتیم و نظر این مسئول را در خصوص این مهم جویا شدیم.

محمدمهدی متحدزاده، معاون پرورشی و فرهنگی اداره‌کل آموزش و پرورش استان فارس در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا در خصوص ارتباط کادر مدرسه با دانش‌آموزان بیان کرد: برای مدیران، کادر اجرایی، شورای معاونان و دبیران کلاس‌های ضمن خدمت و کلاس‌های دیگری توسط مشاوران به‌صورت مجازی و حضوری در برنامه‌های مختلف در حال برگزاری است.

وی با بیان اینکه در نظر داریم که موضوع رفتار کادر مدرسه با دانش‌آموزان تبیین شود، گفت: با تمام قدرت موضوع کلاس‌های ضمن خدمت را دنبال می‌کنیم.

متحدزاده در ادامه سخنان خود با بیان اینکه همه همکاران ما بر این موضوع واقف‌ هستند که دانش‌آموزان، آینده‌سازان ایران اسلامی هستند، اظهار کرد: انتظارات برخی از والدین نسبت به درس و رشته تحصیلی دانش‌آموزان باعث می‌شود که به برخی از نوجوانان فشار وارد شود.

وی افزود: در دنیا این این یک رویه مرسوم است که هر شخصی که در حال تحصیل است تلاش می‌کند که در جامعه تأثیرگذار باشد، اما برخی از والدین دیدگاهی دارند که حتماً نوجوان آن‌ها در برخی رشته‌های خاص درس بخواند و فارغ‌التحصیل شود که این نگاه اولیا باید در تمام کشور اصلاح شود.

معاون پرورشی و فرهنگی اداره‌کل آموزش و پرورش فارس با اشاره به اینکه موضوع تغییر تفکر والدین در مورد رشته تحصیلی دانش‌آموزان توسط همکاران ما در اداره انجمن اولیا مربیان رصد می‌شود، گفت: در خصوص آموزش برای خانواده‌ها تلاش‌های خوبی صورت گرفته است، اما اصلاح این موضوع نیاز به زمان دارد.

متحدزاده با تأکید بر اینکه جهان اول با رشته علوم انسانی دنیا را مدیریت می‌کنند، افزود: متأسفانه در کشور ما تمرکز به روی چند رشته خاص است. البته منظور ما مقایسه یا برتری بخشیدن به برخی از رشته‌ها نیست، اما این نگاه باید اصلاح شود. متأسفانه درخواست و محبوبیت رشته‌های علوم انسانی در کشور ما کمرنگ است، اما دنیا رشته‌های علوم انسانی را در تراز اول خود قرار می‌دهد و سیاست‌های خود را براساس رشته‌های علوم انسانی تنظیم کرده و دنیا را مدیریت می‌کند.

وی افزود: این موضوع توسط مشاوران و کادر اجرایی در حال تبیین است، سرعت انجام این کار باید بالا برود، اما حل این موضوع نیاز به زمان دارد.

متحدزاده در پایان سخنان خود به موضوع تعلیم و تربیت پرداخت و تصریح کرد: در دهه‌های گذشته نگاه آموزش و پرورش نگاه آموزش‌محور بوده است، اما تلاش داریم این موضوع برای خانواده‌ها جا بیفتد که وقتی اسم تعلیم و تربیت می‌آوریم فقط ملاک بحث آموزش نیست، آموزش و پرورش بر یکدیگر برتری ندارند، بلکه تعلیم و تربیت در یک قالب بوده و جدا از هم نیستند. دانش‌آموزانی که امروز در حال تحصیل هستند آینده‌سازان مملکت هستند و مشکلات کشور به دست این نوجوانان حل خواهد شد.

بحران نوجوانی و طریقه برخورد با نوجوان

با توجه به اینکه دنیای نوجوانی دنیایی متفاوت، سرشار از شور و هیجان است و برای برقراری ارتباط با نوجوانان باید مهارت آموخت به سراغ یک کارشناس رشته روانشناسی رفتیم و در مورد دغدغه‌های نوجوانان و ارتباط والدین با این قشر حساس به گفت‌وگو نشستیم.

معصومه فلاح، کارشناس رشته روانشناسی در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا بیان کرد: نوجوانی یک دوره بحرانی و پر از تغییرات جسمی، روحی و روانی و اجتماعی است. این دوره از زندگی می‌تواند نوجوانان را با چالش‌های بسیاری مواجه کرده و تأثیرات بسیاری بر رشد و توسعه فردی نوجوان داشته باشد.

وی ادامه داد: استرس و فشار روانی، اعتیاد به رسانه‌های اجتماعی و فضای مجازی، اختلالات تغذیه، مشکلات بدنی، اضطراب اجتماعی، اعتیاد به مواد مخدر، رفتارهای پرخطر، ناسازگاری، پرخاش و خشونت، مسائل خانوادگی، مشکلات جنسیتی که همراه با هویت جنسی است و تغییرات رفتاری از جمله مشکلات دوره نوجوانی است.

فلاح با بیان اینکه نوجوان در این دوره مهارت‌های اجتماعی خود را از طریق تعامل با همسالان و بزرگسالان تقویت می‌کند، گفت: در این دوره نوجوان به‌دنبال استقلال و خودمختاری بیشتری است و می‌خواهد مسئولیت‌های بیشتری بر عهده بگیرد؛ البته این احساس استقلال می‌تواند به تقویت اعتماد به‌نفس و توانمندی‌های شخصی منجر شود که برای زندگی بزرگسالی بسیار مهم است.

این روانشناس با بیان اینکه باید مشکلات روانی دوران نوجوانی جدی گرفته شود، اظهار کرد: اهمیت ندادن به مشکلات روانی نوجوان به اختلالات روانی شدیدتر در بزرگسالی منجر می‌شود و اضطراب، افسردگی و استرس مزمن را به‌دنبال دارد.

وی افزود: نوجوانان اغلب با استرس‌های مختلفی از جمله فشارها و انتظارات والدین، فشارهای تحصیلی، مسائل اجتماعی و حتی مسائل مالی مواجه می‌شوند. این فشارها می‌تواند به اضطراب و افسردگی منجر شده و بر تمامی عملکردهای نوجوان تأثیر بگذارد. بنابراین، باید با آموزش مدیریت استرس مانند تمرینات تنفسی، مدیتیشن و یوگا این استرس را کنترل کرد. حمایت روانی نیز می‌تواند در کاهش استرس مؤثر باشد.

فلاح در خصوص دوستی‌های دوران نوجوانی بیان کرد: نوجوانان ممکن است بنا به هر دلیلی به معاشرت با افراد ناسالم روی آورند که می‌تواند به رفتارهای پرخطر منجر شود. بنابراین، آموزش مهارت‌های انتخاب دوست، تقویت اعتماد به‌نفس و نظارت و راهنمایی خانواده بر دایره انتخاب دوستان می‌تواند بسیار اثرگذار باشد.

این کارشناس در خصوص اعتیاد به فناوری و رسانه‌های اجتماعی گفت: استفاده بی‌رویه از تکنولوژی و رسانه‌های اجتماعی می‌تواند به کاهش فعالیت‌های بدنی، اضافه وزن، انزوای اجتماعی و اختلالات خواب منجر شود، بنابراین با تنظیم محدودیت‌های زمانی و فعالیت‌های جایگزین می‌توان استفاده از تکنولوژی را کاهش داد.

وی اضطراب اجتماعی و مشکلات در برقراری روابط اجتماعی را از دیگر چالش‌های دوران نوجوانی دانست و بیان کرد: عدم ارتباط صحیح می‌تواند به احساس انزوا و کاهش اعتماد به‌نفس منجر شود. وقتی نوجوان نتواند در اجتماع به‌خوبی خود را ابراز کند و شهامت صحبت کردن در جمع را نداشته باشد، سرخورده شده و احساس تنهایی می‌کند، بنابراین آموزش مهارت‌های ارتباطی برای کمک به برقراری روابط سالم و مؤثر نقش مهمی در ایجاد اعتماد به‌نفس نوجوانان دارد.

فلاح با بیان اینکه متأسفانه اعتیاد به مواد مخدر و رفتارهای مخاطره‌آمیز از دیگر مشکلات دوران نوجوانی است، تصریح کرد: مصرف مواد مخدر و الکل می‌تواند به مشکلات جدی جسمی و روانی منجر شود. این عمل ممکن است تنها به خاطر یک کنجکاوی ساده اتفاق بیفتد و بعدها درگیری‌های شدید و اعتیاد کامل را رقم بزند، بنابراین آموزش، آگاهی‌بخشی و توانمندسازی نوجوانان می‌تواند بسیار مؤثر باشد.

وی اضطراب اجتماعی را از مشکلات شایع دوران نوجوانی دانست و گفت: مسائل و مشکلات خانوادگی، ناسازگاری، اختلافات والدین، طلاق و مسائل اقتصادی می‌تواند به استرس و مشکلات روانی در نوجوانان منجر شود.

فلاح ادامه داد: خانواده مکان امن برای پناه بردن نوجوان است. والدین باید تلاش کنند تا نوجوانان در کنار خانواده امنیت کامل را تجربه کند و به دوستان ناباب و فضای مجازی روی نیاورد.

وی با تأکید بر اینکه اقدام به خودکشی در نوجوانی بسیار مهم است، گفت: در بسیار مواقع نوجوان به دلیل تعارض‌ و مشکلات جدی با خانواده یا گروه دوستان تهدید به خودکشی می‌کند و گاهی کار واقعاً به اقدام به خودکشی می‌کشد و در برخی مواقع نوجوان فقط افکار خودکشی دارد، بنابراین حتماً باید در رابطه با هر نوعی از وجود خطر خودکشی نکات ایمنی روانی را رعایت کرد.

نوجوان نیاز به حمایت عاطفی دارد

بنابر این گزارش، مسائل و مشکلات نوجوانان و جوانان در جوامع مختلف و فرهنگ‌های گوناگون متفاوت است، اما نوجوانی دوره‌ای پرچالش و حساسی است که نیاز به حمایت عاطفی و راهنمایی خانواده دارد.

نگرانی‌هایی که امروزه نوجوانان با آن مواجه هستند متنوع است، اما در بسیاری از موارد به هم مرتبط است. والدین باید به خوبی از نگرانی‌های نوجوانان امروزی آگاه باشند؛ مشکلات باید شناخته شوند و با تلاش همگانی نسبت به رفع آن‌ها اقدام شود.

ارائه آموزش‌های مناسب، حمایت روانی، ایجاد محیط‌های حمایتی و ترویج مهارت‌های زندگی می‌تواند به نوجوانان کمک کند تا با چالش‌ نوجوانی به‌درستی مواجه شده و دوران نوجوانی خود را با سلامت و موفقیت پشت سر بگذارند.

گاهی نوجوان یکی از اختلالات دوره نوجوانی را دارد که باید کمک‌های لازم را دریافت کند، به همین دلیل هم والدین و هم خود نوجوان باید مواظب باشند.