جایگاه مولا علی(ع) در منظر عرفا

غدیر خم نام برکه کوچک و ناحیه‌ای میان مکه و مدینه است که براساس روایات در ۱۸ ذیحجه سال ۱۰ هجری قمری، علی بن ابیطالب(ع) را مولای مومنین کرد.

غدیر اساس اسلام و ثمره نبوت پیامبر(ص) است. پیامبر اسلام(ص) با مقدمات خاص در مکان خاص و در اجتماعی عظیم حکم غدیر را جاری کرد. نام غدیر تعیین کننده صراط مستقیم است. سند زنده غدیر، امیرالمومنین(ع) و حدیث ثقلین است.

به مناسبت ایام فرخنده عید غدیر به سراغ مهدی کمپانی زارع، پژوهشگر حوزه‌های اسلامی و  نویسنده کتاب‌های ترازوی احدخو، کریم اهل بیت، مهاجر راه اصلاح، مولانا مدرسه عشق، مولانا معنای زندگی، خدا به روایت مولانا، مولانا و اخلاقی زیستن، شیخ توسی‌پژوهی، شیخ طوسی و تفسیر تبیان رفتیم.

ایکنا ـ منزلت و بزرگی امیرالمؤمنین(ع) بر کسی پوشیده نیست، لطفا در آغاز سخن درباره منزلت حضرت نزد عرفا بفرمایید.

بهترین کسی که می‌تواند درباره شخصیتی مانند علی(ع) سخن بگوید پیامبر اسلام(ص) است که در روایات متعدد می‌فرمایند: «علی با تمام انبیا در نهان بود و با من آشکارا بود». همه انبیا با امیرالمؤمنین(ع) همراهی داشتند و این سخنی است که پیامبر اسلام مکرر فرمودند.

حضرت علی(ع) یک شخصیتی است که خداوند حقیقت او را در تمام انبیا و در تمام اولیا قرار داده بود. پیامبر(ص) او را به بیان آیه مباهله، نفس خود دانستند و فرمودند او حکم نفس من را دارد.

علاوه بر سخنان پیامبر(ص) اولیا هم مکرر در این باره صحبت کردند. مثلاً در تاریخ عرفان وقتی به اسم علی(ع) می‌رسند او را ترازوی احدخو می‌دانند. مولانا، علی(ع) را ترازویی می‌داند که خوی خدایی و احدیت دارد و این خوی احدیت که در عدالت و جامعیت و صفات علی یافت می‌شود در واقع در خداوند هم هست.

حضرت علی(ع) انعکاس خداوند است. مولانا وقتی به اسم علی(ع) می‌رسد او را ترازوی احدخو و شخصیتی می‌داند که تمام خصایص حق تعالی در وجودش جلوه‌گری می‌کند. در کتب عرفای متعدد به عبارات جالبی برمی‌خوریم، مثلا: جنید بغدای معروف به شیخ العرفا می‌گوید: «در واقع ما هر چه عرفان داریم همه از علی‌ بن ابیطالب(ع) است و اگر او نبود چیز خاصی برای ارائه نداشتیم. امیرالمؤمنین(ع) صاحب علم لدنی بود که حضرت خضر از آن برخوردار بوده است و اگر جنگ‌ها موجب اشتغال وی نمی‌شدند ما از علوم او بسیار بیشتر بهره‌مند می‌شدیم.» «می‌گویند در جنگ‌ها از او چیزهایی حکایت کرده‌اند که کس طاقت شنیدن آن را ندارد.» این شیخ علاوه بر اینکه عارف است از اهل سنت است و در دستی در سلوک دارد و من در کتاب ترازوی احدخو در فصل به روایت مولانا، به این موارد پرداخته‌ام.

جایگاه امیرالمؤمنین(ع) هم از جهت معنوی نزد عارفان بسیار بلند است، هم از حیث بحث جوانمردی و فتوت در میان اهل فتوت جایگاه رفیعی دارند و هم در میان اهل سیاست و اخلاق جایگاه خاصی دارند.

شخصیتی که همه گروه‌ها در فرهنگ اسلامی، در حوزه اخلاق، سیاست و حوزه‌های مختلف او را بالاترین تراز یک انسان معنوی، سیاسی و اخلاقی می‌دانستند. نمونه‌های فراوانی که من در کتابم به آن‌ها اشاره کرده‌ام.

ایکنا ـ اجتماع بزرگ غدیر چه ویژگی‌هایی داشت؟

مهم‌ترین ویژگی این اجتماع که در زمان پیامبر(ص) اتفاق افتاد این بود که همه جماعات، سلیقه‌ها وگروه‌های مختلف حضور داشتند و دیدند که پیامبر(ص) چه شخصی را معرفی کرد. اگر قرار است نبوت به پایان برسد، دین متعلق به شخصی است که عالم‌‌ترین اعلم و عادل‌ترین اعدل است و در واقع کسی است که این قدرت را دارد که جامعه را از حیث درون یا برون هدایت، دستگیری و کمک کند و آن‌ها را به سرمنزل مقصود برساند.

مهم‌ترین ویژگی آن اجتماع که در سال پایانی عمر پیامبر اتفاق افتاد، این بود که همگان و انسان‌های بسیار بزرگی از صحابه در آن جمع بودند و همگان شنیدند که پیامبر(ص) همه آنان را زیر این مجموعه قرار داد و فرمودند شما زیر مجموعه علی(ع) هستید و در واقع باید علی(ع) را میزان و ترازوی خود قرار دهید. هر جامعه و هر گروهی که قصد دارد پیام غدیر را دریافت کند باید بداند که همواره باید خود را با علی(ع) و میراث باقی مانده از او بسنجند، نه اینکه آنچه را دوست دارند را به علی تحمیل کنند و آن را علی‌شناسی بدانند.

بیان حضرت علی(ع) روشن است و سیره مشخصی دارد. او اهل ظلم و ستم نبود کمترین برخورداری را برای خود نمی‌خواست، تهمت نمی‌زد و توهین نمی‌کرد.

حضرت علی(ع) نماد آگاهی و عمل پس از آگاهی است و همه آن اجتماعاتی که در تاریخ به نام حضرت علی(ع) شکل می‌گیرد، اولین چیزی که دارد آگاهی است. اول آگاهی به مرام امیرالمومنین (ع) و دوم بر اساس خط مشی او رفتار شود و هر اجتماعی که این دو را نداشته باشد یک جمع علوی و غدیری نیست.

ایکنا ـ اولین کسانی که با حضرت علی(ع) بیعت کردند چه کسانی بودند؟

در حلقه کسانی که با امیرالمؤمنین(ع) بیعت کردند صحابه بزرگ و اسمی را می‌بینیم. کسانی که در واقع شخصیت‌های معروفی بودند و بعداً در جهان اسلام به خلافت رسیدند یا حکام بزرگی شدند. این اشخاص در واقع در زمان حیات پیامبر(ص) می‌دانستند که حضرت علی(ع) چگونه شخصیتی است و چگونه رفتار می‌کند. اولین کسانی که بیعت کردند ابوبکر و عمر بودند که گفتند: «بر تو‌ گوارا باد ای فرزند ابوطالب که از این پس در هر صبح و شام، مولای من و مولای هر مرد و زن خواهی بود» و پس از آن شاعران مدیحه‌سرایی کردند و این موضوع در کتب مختلف آمده است. در این میان زنان بسیاری هم با امیرالمؤمنین(ع) بیعت کردند.

ایکنا ـ چرا در آخرین حج پیامبر(ص) حماسه غدیر مطرح شد؟

قرار بود پیامبری و نبوت ختم شود، نیاز بود شخصی در قواره پیامبر(ص) و نبوت جایگزین شود و شخصی دقیق‌تر و کامل‌تر از علی بن ابیطالب(ع) برای این مسئله نبود. پیامبر(ص) قبل از اینکه در میان امت اختلافی به وجود بیاید، تکلیف را روشن کرد. تمام کسانی که از پیامبر(ص) اطلاعت نکردند حتی در زمان خلافتشان می‌دانستند که شأن علی بن ابیطالب(ع) بسیار بلند است. حتی در زمان حال می‌دانیم که اگر قرار بر علم باشد، علی(ع) عالم‌ترین است. اگر قرار بر شجاعت باشد علی(ع) شجاع‌ترین است. اگر بنا بر عدل باشد علی(ع) عادل‌ترین است. اگر بنا بر عرفان باشد علی(ع) عارف‌ترین بود. باید شخصی در مقام امامت و ولایت قرار می‌گرفت که در تراز نبوت باشد.

ایکنا_ سخن پایانی.

آن چیزی که درباره امیرالمؤمنین(ع) باید گفته شود این است که حضرت علی(ع) در حوزه‌های مختلف شاخص است و در جامعه‌ای که بر اساس فرمان امیرالمؤمنین(ع) ساخته شده، بسیار مهم است که به این شاخص‌ها توجه ویژه شود. نه فقط در حوزه سیاسی و اجتماعی، بلکه هر فردی که خود را شیعه و پیرو امیرالمؤمنین(ع) می‌داند باید آگاهی درست و دقیق نسبت به افکار و اعمال این انسان بزرگ داشته باشد.

فکر می‌کنم عشق و محبت به شیرخدا بدون آگاهی کافی و کامل از اندیشه‌ها، سیره، افکار و سخنان او ره به جایی نخواهد برد و این شخصیت به صورتی است که فخر سخنانش نیاز به تفکر، تأمل و عمل دارد او بارها سفارش کرده‌اند: من کاری که خودم انجام نداده‌ام را به شما توصیه نمی‌کنم. هر چقدر ما از عشق و محبت و راه امیرالمؤمنین(ع) سخن بگوییم تا زمانی که اهل تحمل و اهل عمل نباشیم علی‌(ع) به‌ مانند یک نام است.