حضرت ابوالفضل(ع) زینت یافته به سیره وفا بود

حجت‌الاسلام محمد امیری، کارشناس دینی در یادداشتی که در اختیار ایکنای لرستان قرار داده است در رابطه با صفات و ویژگی‌های حضرت ابوالفضل‌(ع) نوشت: کسب معرفت و شناخت نسبت به ساحت مقدس ائمه معصوم(ع) به ویژه حضرت ابوالفضل(ع) که از ایشان به «باب‌الحوائج»، «قمر بنی‌هاشم»، «سقای دشت کربلا» و... یاد می‎شود نباید تنها منحصر و محدود در رشادت‌های ایشان در حادثه قیام عاشورا باشد، در وصف ایشان گفته‌اند که دارای قلب سلیم بود، پیرو محض ولی زمان بود، با تمام توان با زبان با قلب و عمل و رفتار و روح و جسم در خدمت امامش بود و به‌واسطه همین فضائل وجود مبارک امام حسین(ع) او را بر حبیب بن مظاهر، زهیر، بریر، سعید بن عبدالله و همه کسانی که منزلت والایی داشتند، برتری داد و او را به مقام فرماندهی منصوب کرد و به‌واسطه مقام بالای آن حضرت، طالبان راه معنویت و حقیقت و عرفا در حل مشکلات معنوی خود با اشاره حضرتش درهای بسته به روی اهل دل و عرفان باز و مشکل‌گشایی می‌شود.

حضرت عباس(ع)؛ شخصیت‌ مظلوم واقعه کربلا

حضرت عباس(ع) یکی از شخصیت‌های غریب و مظلوم واقعه کربلاست، هرگاه اسمی از آن حضرت به میان می‌آید عموم مردم فقط چهره زیبا، قد بلند، توان رزمی و در کل ویژگی‌های جسمی ایشان را تجسم می‌کنند. هرچند در این اوصاف شکی نیست و در اسناد تاریخی آمده است که «کانَ العَبَّاسُ(ع) رَجُلاً وَسِیماً جَسِیماً جَمِیلاً وَ یَرْکَبُ الفَرَسَ المُطَّهَمَ وَ رِجْلاهُ تَخُطَّانِ فِی الأرِض؛ عباس(ع) مردی زیبا، تنومند و آراسته بود که هرگاه بر اسب تناوری سوار می‌شد پاهایش به زمین می‌رسید»، اما تاریخ گواهی می‌دهد که امیرالمؤمنین(ع) از همان کودکی عباس(ع) را برای جهاد در جبهه حق تربیت کرد و انواع آموزش‌های نظامی را به آن حضرت آموزش داد.

در علو مقام و درجه ایشان همین بس که ائمه اطهار(ع) به مدح و ثنای ایشان پرداخته و جملاتی تحسین‌برانگیز بر زبان جاری کرده‌اند؛ چنانکه حضرت امام سجاد(ع) در ضمن روایتی فرمودند: «خداوند عمویم عباس را رحمت کند که حقیقتاً ایثار و جانبازی کرد و جانش را فدای برادر کرد» و در روایتی دیگر امام جعفرصادق(ع) در تمجید حضرت ابوالفضل(ع) فرمودند: «شهادت می‌دهم که تو برای خداوند، رسولش و برادرت خیرخواهی نمودی و تو چه نیکو برادری بودی.»

درباره شخصیت والای ایشان از امام صادق(ع) نقل شده است که می‌فرماید: «كانَ عَمُّنَا العَبّاسُ بنُ عَلِىٍّ نافِذَ البَصيرَةِ؛ عموى ما عباس داراى بينشى ژرف و ايمانى راسخ بود» که این سخن بر ایمان و بصیرت نافذ حضرت عباس(ع) تأکید دارد.

همچنین این امام بزرگوار در زیارت‌نامه‌اش اولین خصوصیت حضرت عباس(ع) را ایمان به خدا و بصیرت زیاد معرفی می‌کند و می‌فرماید: «أَشْهَدُ أَنَّكَ لَمْ تَهِنْ وَ لَمْ تَنْكُلْ وَ أَنَّكَ مَضَيْتَ عَلَى بَصِيرَةٍ مِنْ أَمْرِكَ مُقْتَدِياً بِالصَّالِحِينَ وَ مُتَّبِعاً لِلنَّبِيِّينَ‏؛ عمو جان من شهادت می‌دهم که لحظه‌ای سستی نشان ندادی و لحظه‌ای به عقب برنگشتی بلکه آن مسیری که انتخاب کردی بر مبنای ایمان و بصیرت رقم خورده بود.»

حضرت عباس(ع)؛ پرچمدار و سقای کربلا

در زیارت‌نامه حضرت ابوالفضل(ع) که از امام صادق(ع) نقل شده است می‎خوانیم: سلام خدا و سلام فرشتگان مقربش و پیامبران مرسلش و بندگان شایسته‌اش و همه شهیدان و درست‌کرداران و راستگویان و درودهای پاک و پاکیزه در آنچه می‌آید و می‌رود بر تو باد ای فرزند امیرمؤمنان، گواهی می‌دهم برای حضرتت به تسلیم و تصدیق و وفا و خیرخواهی، نسبت به یادگار پیامبر مرسل (درود خدا بر او و خاندانش باد) و فرزندزاده برگزیده و راهنمای دانا و جانشین تبلیغ‌کننده و ستمدیده غارت‌زده، خدا از سوی پیامبر و امیرمؤمنان و حسن و حسین (درود خدا بر ایشان) جزایت دهد برترین جزا به خاطر این که صبر کردی و کار خویش را تنها به حساب خدا گذاشتی و یاری کردی پس چه نیکو سرانجامی است خانه آخرت.

خدا لعنت کند کسی که تو را کشت و لعنت کند کسی که به حقت جاهل بود و حرمتت را سبک شمرد و خدا لعنت کند کسی که بین تو و آب فرات پرده شد، گواهی می‌دهم که تو مظلومانه کشته شدی و خدا به وعده‌ای که به شما داده وفا می‌کند، به سوی تو آمدم ای فرزند امیرمؤمنان، وارد به محضر شمایم، دلم تسلیم و پیرو شماست و خود نیز پیرو شمایم، یاری‌ام برای شما مهیاست تا خدا حکم کند و او بهترین حکم‌کنندگان است، پس با شمایم فقط با شما نه با دشمن شما، من به شما و بازگشتتان مؤمن و به آنان‌که با شما مخالفت کردند و شما را کشتند کافرم، خدا بکشد امتی که شما را با دست‌ها و زبان‌هایشان کشتند.

یکی از صفات بارز حضرت ابوالفضل(ع) پرچم‌داری به تبعیت از امیرالمؤمنین(ع) بود. حضرت همچنین به پیروی از نیاکان خود در واقعه عاشورا، وظیفه آبرسانی و سقایی فرزندان امام حسین(ع) را بر عهده گرفت. همچنین حضرت ابوالفضل(ع) به پیروی از پدر و برادر بزرگوارشان از شجاعت بی‌نظیری برخوردار بودند. رزم ایشان در سنین نوجوانی در جنگ صفین و به هلاکت رساندن ابن شعثاء، که برابر با هزار مرد جنگی بود، به همراه هفت فرزندش، نمونه بارز شجاعت ایشان است

حضرت در وفاداری نیز شهره عام و خاص بود. ایستادگی و پشتیبانی از حق در سخت‌ترین لحظات، نشانگر وفاداری کامل حضرت عباس(ع) بود. اعلام وفاداری در شب عاشورا در محضر امام حسین(ع)، در امان‌نامه‌ شمر در شب عاشورا و پاره کردن آن و ننوشیدن آب به احترام لب‌های تشنه امام حسین و فرزندان ایشان، نمونه‌های بارز وفاداری ایشان است.

حضرت ابوالفضل(ع) زینت یافته به سیره وفا بود زمانی که شمر به پشت خیمه‌های کاروان کربلا آمد و فرزندان حضرت ام‌البنین(س) که هم‌قبیله‌ای او محسوب می‌شد را وعده به امان‌نامه داد حضرت از وی بسیار عصبانی شد و جواب تندی به وی دادند و به شمرمتذکر شد که هرگز دست از برادرش امام حسین(ع) بر نخواهد داشت و تا آخرین لحظه از وی به خانواده‌اش دفاع خواهد کرد و در یک کلام حضرت ابوالفضل‌العباس(ع) شرط وفاداری را به‌صورت کامل نسبت به ولی زمان خود به اجرا گذاشت.

‌یکی دیگر از امتیازات ویژه حضرت عباس(ع) بصیرت ژرف و ولایت‌مداری فوق‌العاده ایشان بود. در زمان امامت امام حسن(ع) مطیع و گوش به فرمان ایشان بود و بدون اجازه ایشان دست به قبضه شمشیر نبرد. در دوران امامت امام حسین(ع) نیز جز فرمان‌برداری و اطاعت محض، مطلبی از ایشان در تاریخ نقل نشده است چنانکه در زیارت‌نامه ایشان آمده است: «السَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْعَبْدُ الصَّالِحُ الْمُطِیعُ لِلّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَلِأَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ وَالْحَسَنِ وَالْحُسَیْنِ صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِمْ وَسَلَّمَ؛ سلام بر تو ای بنده شایسته و فرمان‌ بر خدا و رسول خدا و امیرمؤمنان و حسن و حسین درود خدا بر آنان باد.»

شهره بودن حضرت عباس(ع) در ادب و فروتنی

شجاعت و دلاوری حضرت عباس(ع) در حدی بود که وقتی دشمنان آن حضرت را به شهادت رساندند، امام حسین(ع) فرمود: «عباسم آن چشم‌هایی که دیشب از ترس تو نتوانستند بخوابند، امروز راحت به خواب می‌روند». براساس اسناد تاریخی عباس‌ بن‌ علی(ع) در فقه و علوم اسلامی بسیار دانشمند بود و به‌واسطه آموزش علی(ع) بر مسائل فقهی، معرفتی و اخلاقی تسلط داشت.

حضرت عباس(ع) جای سجده برپیشانی‌اش نقش بسته بود و وقتی قاتل آن حضرت وی را به شهادت رساند گفت من کسی را کشتم که نیکو چهره و رشید بود و در پیشانی‌اش اثر سجده می‌درخشید.

حضرت عباس(ع) در ادب و فروتنی نیز شهره بود. وی که پرورش‌یافته مکتب امام اول شیعیان است و از همین مکتب درخشان، درس ادب آموخت و در این حوزه سرآمد عام و خاص بود و در مجموع می‎توان گفت که حضرت ابوالفضل‌العباس(ع) فردی تسلیم، تصدیق، وفادار و خیرخواه بوده‌اند، کمااینکه برای درک ابعاد شخصیتی حضرت ابوالفضل(ع) باید این شخصیت بزرگ را از زبان ائمه معصومین(ع) شناخت و در این بین زیارت‌نامه حضرت می‎تواند بهتریم معرف برای شناخت ابعاد شخصیتی ایشان باشد.

منابع:

بحارالانوار، ج ۲۲، ص ۲۷۴

مفاتیح‌الجنان، زیارت‌نامه حضرت ابوالفضل(ع)

الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج ‏۲، ص ۹۰

سوگنامه آل محمد صلی الله علیه و آله، ص ۳۰۰

کبریت احمر بیرجندی، ص ۳۸۵