مهارت‌آموزی جوانان در دانشگاه‌ها متناسب با نیازهای کشور باشد

مسعود میرزایی شهرابی، رئیس پارک علم و فناوری خراسان، در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان‌رضوی، با اشاره به سخن امام علی(ع) که می‌فرمایند: «علم، قدرت است»، اظهار کرد: انگلستان در سال 1534 میلادی انقلاب علمی خود را آغاز کرد و تا زمانی که انقلاب صنعتی رخ داد، بیش از 300 سال در این عرصه کار کرد، تا جایی که تقریباً بر نیمی از کره زمین سیطره یافت. کشور ما در حدود سال 78 کار تولید علم را به فرمایش مقام معظم رهبری آغاز کرد و اکنون با گذشت نزدیک به 24 سال به نظر می‌رسد راه را خوب پیش رفته‌ و در این سال‌ها نتایج بسیار خوبی داشته‌ایم، اما مشکلاتی وجود دارد که باید با هم‌فکری، هم‌افزایی و خرد جمعی حل کنیم.

وی افزود: ایران یک درصد جمعیت دنیا را دارد و دو درصد تولید علم را در دنیا انجام می‌دهد و طبق رتبه‌بندی‌ برخی از سایت‌های بین‌المللی، در حوزه تولید علم، رتبه 15 در جهان را دارد که البته این رتبه به نظر من صحیح نیست، زیرا مربوط به کل علوم است و ما در برخی رشته‌ها تولید علم نداریم. بنابراین در اصل رتبه ما در تولید علم پنجم یا ششم است. اما در مصرف علم رتبه 52 یا 53 را داریم. در مجموعه پارک علم و فناوری خراسان ۲۲ ماه است شبانه‌روزی با یک تیم و اتاق فکر به دنبال پاسخ این مسئله هستیم که چرا در مصرف علم چنین رتبه‌ای داریم؟ در کشورهایی چون مالزی، سنگاپور و قطر تأثیر اقتصاد دانش‌بنیان بر تولید ناخالص داخلی (GDP) عددهای بالایی و در محدوده 25 تا 40 درصدی است، در حالی‌که این سهم در کشور ما 0.3 تا 0.4 درصد است.  

سهم اندک اقتصاد دانش‌بنیان کشور در تولید ناخالص داخلی

رئیس پارک علم و فناوری خراسان با اشاره به علت سهم اندک اقتصاد دانش‌بنیان کشور در تولید ناخالص داخلی، بیان کرد: در حوزه نرم‌افزاری و سخت‌افزاری مشکلی وجود ندارد و بستر زیرساخت‌های لازم در ایران به اندازه چین فراهم است، اما بعضاً کج‌سلیقگی‌ها و منیت‌ها باعث شده از این ظرفیت‌ها و زیرساخت‌ها به خوبی استفاده نشود. بنابراین مشکل در شبکه‌سازی است. اگر همراه با هم هدف‌مان را سرافرازی میهن قرار دهیم و بر شبکه‌سازی متمرکز شویم، تمام مشکلات این حوزه حل می‌شود.

میرزایی با اشاره به اینکه حدود 60 پارک علم و فناوری در کشور وجود دارد، تصریح کرد: اخیراً طرحی را در استان اجرا کردیم و زیست‌بوم نوآوری شرق کشور را تشکیل دادیم که بسیار مورد توجه قرار گرفت. در این طرح تمام پارک‌های علم و فناوری که در استان‌های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی و سیستان و بلوچستان قرار دارند، همگی ذیل چتری با عنوان «زیست‌بوم نوآوری شرق کشور» گرد هم آمدند. از جمله بدیهی‌ترین عایدات این طرح نمایش محصولات تمام این پارک‌ها در بازیدهای رئیس‌جمهور از یک پارک علم و فناوری است، به این ترتیب دشواری‌های سفرهای چندگانه به شهرستان‌های مختلف و انتظار پارک‌ها در این راه مرتفع می‌شود.

وی با بیان اینکه فایده دیگر این طرح تأمین بودجه حوزه‌های مورد نیاز است، ادامه داد: تسهیلات پارک‌های علم و فناوری برخی استان‌ها مانند خراسان رضوی تا آخرین ریال هزینه می‌‎شود، اما در برخی استان‌ها به دلیل تعداد فناور و متقاضی کمتر، بخشی از بودجه باقی می‌ماند. در این طرح می‌توان بودجه باقی‌مانده هر پارک را به دیگر مناطق زیست‌بوم که نیازمند تسهیلات هستند، منتقل کرد. در مجموع و با توجه به فوایدی که تا کنون اجرای این طرح داشته، توصیه کرده‌ایم در مرکز و غرب کشور نیز زیست‌بوم فناوری ایجاد شود.

رئیس پارک علم و فناوری خراسان با بیان اینکه ما فرصت‌های بالقوه‌ای را در استان داریم که در صورت همگرایی تمام نهادهای مربوطه، می‌توانند بالفعل شوند، گفت: امروز 21 سال از عمر پارک علم و فناوری خراسان می‌گذرد، اما در عسلویه شرق کشور باطله‌ فروشی می‌شود. این نتیجه عدم شبکه‌سازی و عدم وجود هم‌افزایی است.

میرزایی افزود: بسیاری از کشاورزان کودهایی را که تولید خارج هم هستند، بدون هیچ اطلاعی از میزان کیفیت آن‌ها خریداری می‌کنند. چندی پیش یک بسته کود اسپانیایی خریداری شد و با انجام آزمایش بر روی آن، متوجه تقلب در آن شدیم. گمان می‌کنم این‌ها سناریوی غرب برای زمین زدن ماست. نتیجه رسانه‌ای کردن این موضوع توسط ما، این شد که یک زوج پژوهشگر برای ساخت یک نوع کود استاندارد اعلام آمادگی کردند و اکنون پس از گذشت 7 ماه با حجم انبوهی از تقاضای کشاورزان مواجه‌اند. این نیز مثالی دیگر از ظرفیت‌هایی است که در صورت شبکه‌سازی دقیق، می‌توانند در عرصه عمل نتایج درخشانی را داشته باشند.

وی با تأکید بر لزوم اجرای «طرح منش» در سراسر کشور، اظهار کرد: «منش» متضمن مردمی‌سازی، نقطه‌زنی و شبکه‌سازی است و عدم اجرای این طرح تا کنون باعث سهم بسیار پایین اقتصاد دانش‎‌بنیان در تولید ناخالص داخلی شده است. برای مردمی‌سازی فناوری ابتدا باید تعداد افراد بامهارت و باانگیزه را احصا و سپس جذب بازار کار و شرکت‌های فناور کنیم.

عضو هیئت علمی گروه شیمی دانشگاه فردوسی مشهد بیان کرد: 45 سال از عمر انقلاب می‌گذرد و دانشگاه‌های کشورمان عمدتاً از خارج الگوبرداری می‌کنند. برای اینکه قدرت محکم و غیرعاریتی داشته باشیم، باید پروتکل‌ها را خودمان بنویسیم. در واقع تا کنون در مسیری که غربی‌ها برای ما تعریف کرده‌اند، به‌ عنوان نیروهای بی‌جیره و مواجب فعالیت کرده‌ایم، در حالی‌که آنان اطلاعی از ظرفیت‌ها و نیازهای داخلی ما ندارند.

تولید علم؛ براساس نیاز کشور

میرزایی با تأکید بر لزوم تولید علم براساس نیازهای کشور، افزود: بسیاری از دانشجویان با تحصیلات دکتری فارغ‌التحصیل می‌شوند و تنها تخصص‌شان نوشتن مقاله است و هیچ مهارتی ندارند و این مسئله موجب سرخوردگی‌شان می‌شود. بنابراین باید متناسب با نیازهای کشور افرادی بامهارت در دانشگاه‌ها تربیت کنیم.

وی گفت: اولین پارک علم و فناوری دانش‌آموزی در سه‌ راه ادبیات مشهد با همین هدف ایجاد شد تا این تغییر اساسی در خانواده‌ها به وجود آید که به جای آنکه به فرزندانشان بگویند «ببینم یک دکتر خوب می‌شوی» بگویند «ببینم می‌توانی یک فناور و نوآور خوب بشوی». این رویه را ما مسئولان، مدیران دانشگاه، رؤسای پارک‌ها و... باید ایجاد کنیم. اگرچه تغییر سخت و دشوار است، زیرا 40 سال بر این اسلوب پیش رفتیم، اما باید تغییر را ایجاد کنیم.

رئیس پارک علم و فناوری خراسان ادامه داد: این تغییر اساسی باید از خانواده‌ها آغاز شود. به همین دلیل بیش از ۱۶ هزار دانش‌آموز از پارک علم و فناوری دانش‌آموزی بازدید کردند و معتقد هستیم که اگر از این میان تنها 16 نفر دچار تکان فکری شوند، اتفاق مبارکی رخ خواهد داد. باید برنامه‌هایی در صداوسیما ساخته شود تا در مورد مفاهیم مرتبط با فناوری و نوآوری به مردم آموزش دهد و مردمی‌سازی در این حوزه اتفاق افتد.

میرزایی با اشاره به رتبه اول پارک علم و فناوری خراسان در سال جاری، اظهار کرد: این پارک باید گفتمان‌سازی و مردمی‌سازی را انجام دهد. جوانان باید بدانند نیاز نیست به مؤسسات کنکور بروند تا رتبه بیاورند و پس از چند سال مدرک به‌دست، بدون مهارت وبال گردن دولت باشند، بلکه باید جرئت سرمایه‌گذاری در تولید را بیابند و در این راه تلاش کنند. بیان این حقایق به خانواده‌ها و موثق‌سازی آن‌ها ضرورت دارد.

وی همچنین با اشاره به اتمام فاز اول عمرانی پردیس فناوری خواف، تصریح کرد: بعضاً با عدم استقبال دانشجویان در این مراکز روبرو هستیم، در حالی‌که در صورت حضور در مراکز این چنینی از حقوق و مزایای خوبی برخودار می‌شوند. بنابراین احتیاج به بازتعریف ارزش‌ها داریم.

رئیس پارک علم و فناوری خراسان با بیان اینکه از ابتدا وجود پارک علم و فناوری نوجوانان و پردیس صنایع معدنی و کشاورزی را ضروری دانستیم، ادامه داد: مرحله بعدی، تأمین مالی است. 90 درصد فناورهای نخبه ما ایده دارند، اما پول ندارد و ممکن است آنان را به دره مرگ بیندازد، البته اشتباه خودشان هم هست، یعنی به دلیل عشق و علاقه فراوان به ایده‌هایشان حاضر نیستند آن را بفروشند، که احتمال انجامش توسط دیگری و سوختن ایده بسیار بالا می‌رود. بدین ترتیب نه تنها خودشان را از مشکلات مادی رها نمی‌کنند، بلکه ایده‌شان هم از بین می‌رود.

میرزایی در پاسخ به اینکه آیا صنایع ما این کشش و تمایل را دارند که نیازهای خود را به دانشگاه‌ها و پارک‌های علم و فناوری ارائه دهند، یا اینکه نگاه وارداتی در این حوزه دارند، بیان کرد: در جلساتی که با صاحبان صنایع برگزار کردیم، دریافتیم نگاه آنان یا به واردات است، یا اگر توجهی هم به تولید داخلی و بومی‌سازی دارند، عمده تمرکزشان تنها به دو شهر تهران و اصفهان معطوف است. با انجام سه سفر به صنایع فولاد مبارکه اصفهان، ذوب‌آهن و گل‌گوهر سیرجان از آنان تقاضا کردیم که ما را محک بزنند و قراردادهایی را هم با نخبگان خراسان رضوی امضا کنند.  

وی افزود: به برکت وجود امام رضا(ع) این شرکت‌ها پای کار آمدند و در آغاز ۵ میلیارد تومان به صندوق پژوهش و فناوری کمک کردند و حدود 42 میلیارد تومان هم قرارداد بستند. لذا اکنون در تأمین مالی با قدرت بیشتری حرکت می‌کنیم. علاوه بر آن ارائه تسهیلات با سود کم را برای فناوران فراهم آوردیم. با توجه به ویژگی نسل جدید، باید مقدماتی برای ورود فناوران این نسل فراهم کرد تا وارد عرصه شوند.

رئیس پارک علم و فناوری خراسان تأکید کرد: برای تأمین مالی تمام شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان، لازم است صنایع کلان کشور توجه‌شان تنها معطوف به تهران و اصفهان نباشند و بخشی را برای خراسان رضوی و دیگر نقاط بگذارند، زیرا نخبگان در سراسر کشور پراکنده هستند. البته از سوی دیگر باید دانست برخی از این صنایع بسیار حساس و نیازمند لزوم تعهد برای جبران خسارت از سوی طرف قرارداد هستند، چراکه در غیر این صورت خسارت‌های فراوانی خواهند دید.

میرزایی ادامه داد: علاوه بر آن باید به ضعف در نقطه‌زنی برخی شرکت‌های دانش‌بنیان اشاره کرد. در سایت بسیاری از صنایع کلان کشور، شبکه مسائل قرار داده شده است و تقاضا برای حل آنان وجود دارد. بنابراین لازم است فناوران بر روی ساخت محصولاتی سرمایه‌گذاری و وقت صرف کنند که یا صنعتگران صرفاً می‌توانند آن را از داخل کشور تهیه کنند و خرید نمونه‌های خارجی آن میسر نیست، یا نمونه خارجی آن به قدری گران است که تنها خرید تولید داخلی صرفه دارد و در این صورت فناور و تولیدکننده داخلی می‌تواند قدرتمند سر میز مذاکره بنشیند. بنابراین شرکت‌های دانش‌بنیان با نقطه‌زنی قوی می‌توانند موفق عمل کنند و لازمه آن گفتمان‌سازی طرح منش است.

وی در خصوص نقش حاکمیت در اتصال صنعت و دانشگاه، اظهار کرد: در بسیاری از مواقع در حالی‌که یک کالایی در داخل کشورمان تولید می‌شود، اما واردات آن همچنان ادامه دارد. این به دلیل عدم وجود نظارت کافی از سمت نهادهای مربوطه است. همچنین در برخی حوزه‌ها نیز مدیرانی حضور دارند که اساساً چندان دغدغه‌مند جوانان نخبه و تولیدکنندگان داخلی نیستند. در پارک علم و فناوری خراسان در حد توان‌مان در پی حل این مشکلات هستیم تا جوانان نخبه طعم حضور در مشاغل شایسته را بچشند.