والدین مهم‌ترین عامل ایجاد اضطراب در فرزندان هستند

امیرعباس ربیعی، مشاور کودک و نوجوان در گفت‌وگو با ایکنا از همدان، با اشاره به اینکه استرس حالت مبهم و ناشناخته‌ای است که حالات فیزیولوژیک و رفتار را تحت‌تأثیر خودش قرار می‌دهد و باید آن را مدیریت کنیم، اظهار کرد: مدیریت استرس به معنی شناخت هیجان‌های مثبت و منفی در خود و دیگران و سعی در کنترل آنها برای جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی است.

وی افزود: عوامل مختلفی باعث استرس در افراد می‌شود که هر شخصی در طول دوران زندگی ممکن است با یکی از این عوامل روبه‌رو شود؛ عوامل استرس‌زای مثبت مانند قبولی در امتحان، ازدواج، استخدام و عوامل استرس‌زای منفی مانند مرگ عزیزان و بیماری‌ها، عوامل استرس‌زای خاص مانند تصادف ناگهانی، عوامل استرس‌زای مزمن که تأثیر مستقیمی در استرس فرزندان دارد مانند ناسازگاری با همسر درون خانواده، عوامل استرس‌زای همگانی مانند سیل، زلزله و بیماری کرونا که یک استرس جمعی و محیطی ایجاد کرد و عوامل استرس‌زای فردی مانند شکست تحصیلی وجود دارد.

ربیعی با تأکید بر اینکه خانواده‌ها باید بتوانند راه‌های مقابله با استرس را کنترل کنند، گفت: گاهی راه‌های مقابله با استرس در افراد به‌صورت هیجانی است که یک راه‌حل نادرست است و خود را در قالب دستپاچه شدن، ناراحتی، افسردگی، سرزنش کردن خود یا دیگران نشان می‌دهد. فرزندانی که معمولاً در انجام تکالیفشان وابستگی بیش‌ از  حد به والدین دارند یک راه‌حل هیجانی نادرست دارند و ترس از اینکه نمره‌شان کم نشود در انجام تکالیف به والدین وابسته می‌شوند و دچار یک ضعف اعتماد به‌نفس می‌شوند.

وی ادامه داد: افراد گاهی در مقابله با استرس راه‌حل «گریز» را به کار می‌برند؛ گریز و فرار از موقعیتی که در آن قرار دارند؛ به‌طور نمونه دانش‌آموزی از درس ریاضی می‎ترسد و سعی می‌کند تکالیف ریاضی را انجام ندهد و بیشتر سمت درسی می‌رود که در آن مشکل ندارد و تمرکز خود را بر آن درس می‌گذارد. برخی از افراد نیز از راه‌حل عملی استفاده می‌کنند؛ این راه‌حل مقابله با استرس که هم می‌تواند به خانواده‌ها کمک کند و هم دانش‌آموزان این است که به جای گریز از مشکل بر روی آن مشکل تمرکز کنند و راهی برای برطرف کردنش پیدا کنند. 

این مشاور کودک و نوجوان با اشاره به اینکه یکی دیگر از عوامل استرس‌زا این است که والدین تنظیم وقت و برنامه‌ریزی لازم را ندارند، تصریح کرد: والدینی که برای فرزندانشان برنامه‌ریزی روزانه ندارند، به‌طور نمونه دانش‌آموز بعد از بازگشت از مدرسه بدون هیچ برنامه‌ریزی تا دیروقت برنامه تلوزیون می‌بیند و تکالیف را انجام نمی‌دهد، آخر شب با استرس بالا مشغول انجام تکالیف است که این امر موجب وابستگی به والدین در انجام تکالیف می‌شود و والدین هم دچار استرس می‌شوند و عدم موفقیت هم مشکل را حاد می‌کند. بنابراین، خانواده باید زمان را به‌ویژه برای دانش‌آموزان مقاطع پایین‌تر مدیریت کند تا این مشکلات کمتر رخ دهد. 

ارتباط دوسویه مشکلات رفتاری کودکان و استرس والدین

وی تأکید کرد: در بعضی از موارد لازم است که افراد در کنترل استرس از تجربه دیگران استفاده کنند به جای اینکه خود وارد مشکل شوند و اتفاق را تجربه کنند باید از تجارب دیگران استفاده کنند که برای حل مشکل چه کار کرده‌اند؛ بین استرس والدین، اختلاف در فرزندپروری و مشکلات رفتاری کودکان رابطه مستقیم وجود دارد هر چقدر استرس والدین بالا باشد در فرزندپروری اختلال به‌وجود می‌آید و هر چقدر در فرزندپروری اختلال باشد مشکلات رفتاری آن کودکان نیز بیشتر است.

ربیعی با اشاره به اینکه گاهی والدین در ارتباط با یکدیگر با لحن پرخاشگرانه رفتار می‌کنند و این باعث ایجاد استرس در کودک می‌شود، بیان کرد: فرزندپروری بعضی از والدین به‌صورت سخت‌گیرانه و یا سهل‌انگارانه است که در هر دو روش تربیتی منجر می‌شود فرزند نتواند خودِ واقعی را شکوفا کند. چنین والدینی عزت نفس و خودارزشمندی را به فرزندانشان یاد نمی‌دهند و ایجاد مشکل می‌شود.

این مشاور کودک و نوجوان تصریح کرد: گاهی استرس درون‌خانوادگی والدینی که در شهر غربت زندگی می‌کنند و احساس تنهایی و تنش روانی زیادی را تحمل می‌کنند، باعث می‌شود نتوانند خود را کنترل کنند و همین زیاد بودن استرس درون ساختار خانواده باعث می‌شود براساس الگوبرداری، همین اتفاق برای فرزند هم رغم بخورد. بنابراین، هر چقدر مشکلات رفتاری بچه‌ها بیشتر باشد والدین استرس بیشتری تجربه می‌کنند و هر چقدر والدین استرس بیشتری را تجربه کنند روش تربیتی نامناسبی را به‌کار می‌برند و مشکلات رفتاری در بچه‌ها شدیدتر خواهد شد. 

وی با تأکید بر اینکه والدین، خود باید استرس‌های درون‌خانوادگی را از بین ببرند، گفت: استرس والدین وقتی بالا باشد منجر به تربیت ناموفق در کودکان می‌شود، وقتی تربیت ناموفق باشد منجر به حمایت ضعیف از فرزند می‌شود و کودک به حال خود رها می‌شود، تعامل بین فرزند و والد ضعیف است و کودک نمی‌تواند مشکلات خود را با والدین به‌درستی مطرح کند، لذا دچار مشکلات رفتاری لجبازانه، اختلال نافرمانی، پرخاشگری، اضطراب و یا مشکلات تحصیلی می‌شود. 

راهکارهای کنترل استرس در خانواده

ربیعی از پنج مؤلفه روانی اجتماعی مفید برای حل مشکل استرس نام برد و افزود: اگر والدین در این پنج مؤلفه به‌درستی ورود پیدا کنند، می‌توانند استرس‌های درون‌خانوادگی را کنترل کنند؛ اولین موضع «عبادت» است که تحقیقات نشان می‌دهد هر چقدر ساختار خانوادگی یک کودک از نظر مسائل اعتقادی قوی‌تر باشد آن خانواده میزان استرس پایین‌تری را خواهد داشت. دومین موضوع «عشق، علاقه و محبت» درون خانواده است که اگر والدین با همدیگر و یا والد و فرزند یک رابطه عاطفی عمیقی داشته باشند استرس کمتری دارند.

وی ادامه داد: سومین موضوع «بیان نکردن مشکلات اقتصادی در خانواده»، پیشنهاد این است که هرگز در حضور بچه‎ها مسائل اقتصادی مطرح نشود. چهارمین موضوع «تفریح آخر هفته» است که والدین باید برنامه‌ریزی برای انجام تفریحات سالم روزانه، هفتگی و ماهانه داشته باشند و این یک عامل کمک‌کننده در کم‌کردن استرس درون خانواده است. پنجمین عامل روانشناختی مفید در کم‌کردن استرس «مطالعه والدین» در زمینه روانشناختی است، هر چقدر خانواده‌ها نسبت به مسائل روانشناختی کودکان چه از نظر رشد عاطفی و شناختی اطلاعات کامل‌تری داشته باشند، می‌توانند به فرزندان خود در کم‌کردن استرس کمک کنند.
 
این مشاور کودک و نوجوان با اشاره به چند مؤلفه فیزیولوژیک برای کاهش استرس بیان کرد: اولین مسئله تغذیه مناسب فرزندان است که والدین باید چهار گروه اصلی را در برنامه غذایی کودکان قرار دهند، از جمله نان و غلات، سبزیجات، پروتئین، حبوبات و لبنیات، همچنین در مصرف مواد غذایی که استرس را بالا می‎‎برد، کنترل داشته باشند موادی مانند قهوه، نوشابه، مواد قندی زیاد و فست‌فودها. عامل دیگر داشتن خواب کافی است، فرزندان باید بین 9 تا 10 ساعت استراحت داشته باشند که از نظر قدی و جسمی نیز کمک‌کننده است. عامل دیگر ورزش است، ورزش کردن خود عامل شادی‌بخش است و میزان استرس را کاهش می‌دهد.
 
وی با اشاره به اینکه گاهی خود والدین عامل استرس در فرزندانشان هستند، تصریح کرد: برای والدین دانش‌آموز پایه اول گاهی وابستگی والدین به فرزندان بیش از حد است، به‌طوری که والدین از مدرسه رفتن و جدا شدن از فرزند خود ترس دارند و نمی‌توانند اجازه استقلال به فرزندشان دهند، بنابراین این فرزندان همیشه شخصیت وابسته دارند. گاهی استرس فرزندان کلاس اولی به خاطر ناتوانی در انجام کارهای شخصی‌شان است مانند لباس پوشیدن که در این امر وابسته والدین‌شان هستند؛ وقتی والدین فرزند خود را در مدرسه تنها می‌گذارند، فرزند گریه می‌کند، گاهی هم علت گریه‌ کودک فقط جلب توجه است، در این صورت اگر والدین برگردند و فرزند را که در آن شرایط گریه می‌کند و به‌طور نمونه او را بغل کند، روش صحیحی را انتخاب نکرده است.

ربیعی با توصیه به والدینی که کودک وابسته دارند، بیان کرد: بی‌توجهی به این رفتارها و دادن اقتدار به فرزند و اینکه او را توجیح کنند که اگر مشکلی داشت با معلم خود صحبت کند و مسائل خود را مطرح کند از جمله راهکارهای رفتاری با چنین کودکانی است. همچنین والدین به فرزندان خود انجام کارهای شخصی را آموزش دهند، دوست‌یابی در درون مدرسه نیز کمک می‌کند که بچه‌ها احساس تنهایی نکنند.

وی گفت: توصیه ما به والدین این است که مقایسه با بچه‌های دیگر بزرگترین خطاست، توقع بیش از حد داشتن از بچه‌ها درون ساختار مدرسه منجر به آسیب می‌شود و آنها را بیشتر دچار استرس می‌کند، بنابراین هر کس با خودش مقایسه می‌شود و این کمک می‌کند که فرزند ساختار خود را وفق دهد و رشد کند. 

این مشاور کودک و نوجوان با تأکید بر راهکارهای تشویق فرزندان به مدرسه رفتن، افزود: والد می‌تواند برای ماندن کودک در مدرسه از راهکار تشویقی و جایزه دادن استفاده کند، تا به مرور آن فضا برایش عادی شود. والدین در بخش‌های مختلف فرزند خود را توانمند کنند و از او بخواهند که درون جمع کاری را که بلد است انجام دهد، این کار باعث می‌شود که او حس خوبی از اینکه در جمع حرفی برای گفتن دارد داشته باشد. والدین حتما به درس و مطالعه علاقه نشان دهند و اگر والدی به‌عنوان الگو هر شب مطلبی را مطالعه کند و کتاب ورق بزند تا فرزند نیز به مدرس و مدرسه علاقه‌مند شود کمک می‌کند که کودک به آرامش برسد.

ربیعی در پایان گفت: والدین سعی کنند بودن در کنار بچه‌ها را زیاد کنند، با هم قدم زدن، با هم پارک رفتن و با هم غذا درست کردن، این موراد کمک می‌کند تا بچه‎ها روزهای آرامی را در مدرسه تجربه کنند. به والدین نیز توصیه می‌کنم روزهای اول مدرسه به هیچ عنوان از درس بچه‌ها نپرسند از فعالیت‌های جمعی و گروهی، از بازی‌هایی که درون مدرسه انجام دادند سؤال کنند تا استرس آنها نسبت به درس و مدرسه کمتر شود.

زهرا کرمی