برگزاری محفل مطالعاتی «سفرنامه‌های حج» در آذربایجان‌غربی

به گزارش ایکنا از آذربایجان‌غربی، همزمان با ایام حج و به همت محفل ادبی هاتف و اداره‌کل کتابخانه‌‎های عمومی استان، محفل مطالعاتی «سفرنامه‌های حج» با حضور مصطفی قلیزاده علیار، دبیر محفل ادبی هاتف، محمدعلی ضیایی، دکترای ادبیات، نویسنده و مدرس دانشگاه، هوشنگ عطاپور، پزشک و نویسنده بومی، شاعران، نویسندگان و سایر علاقه‌مندان 10 تیر در سالن جلسات کتابخانه مرکزی استان برگزار شد.

دبیر محفل ادبی هاتف در این جلسه توضیحاتی پیرامون سفرنامه‌های منظوم و منثور مهم حج که به نثر فاخر فارسی از زمان ناصر خسرو تا زمان معاصر نگارش یافته‌اند، ارائه داد و گفت: در طول تاریخ هزار ساله تاریخ ادبیات فارسی، در کنار منظومه‌های فاخر و اشعار ماندگار مربوط به حج و سفر زیارتی بیت‌الله و کعبه، سفرنامه‌‌نویسی به نثر فارسی طنز در قالب گزارش سفر عبادی و عرفانی و تاریخی حج نیز مرسوم بوده که حج‌گزاری، زیارت بیت‌الله‌الحرام، کعبه معظمه در مکه و زیارت مزار مطهر پیامبر(ص) و ائمه بقیع(ع) در مدینه از محوریت‌های آنها بوده است.

مصطفی قلی‌زاده علیار خاطر نشان کرد: از میان سفرنامه‌های متعدد حج، «سفرنامه ناصر خسرو» از متقدمان و کتاب «خسی در میقات» به قلم جلال آل احمد از معاصران، جايگاه ویژه و منحصر به فردی دارند که علاوه بر داشتن نثر فاخر و روان، به لحاظ گزاره‌های تاریخی، دینی، اجتماعی، جغرافیایی، مردم‌شناسی، زبان‌شناسی و حتی سیاسی نیز دارای اهمیت والایی هستند.

وی افزود: البته در دوره معاصر در دهه ۱۳۳۰ سفرنامه عالم مجاهد و مفسر قرآن مرحوم آیت‌الله سید محمود طالقانی با عنوان «به سوی خدا می‌رویم» بسیار پرمحتوا و گزارشی اجتماعی و مصلحانه از آیین حج است، بعد از انقلاب اسلامی نیز، نویسندگان و شاعران مسلمان ایرانی و غیر ایرانی تحت تاثیر انقلاب اسلامی، نگاهی متفاوت به حج ابراهیمی داشته‌اند که در آثار مربوط حج‌شان تبلور یافته است.

دبیر محفل ادبی هاتف ادامه داد: سفرنامه‌های «کعبه در زنجیر» اثر محمدحسین زورق در دهه شصت، سفرنامه «پرستو در قاف» اثر شاعر انقلاب دکتر علیرضا قزوه در دهه هفتاد و در این اواخر سفرنامه «ار کجاست» به قلم نویسنده دفاع مقدس استاد رحیم مخدومی بسیار ممتاز هستند.

نوشتن سفرنامه نیاز به اندیشه و قدرت تحلیل دارد

در ادامه این نشست محمدعلی ضیایی، دکترای ادبیات، نویسنده و استاد دانشگاه گفت: سفرنامه، یکی از قالب‌های نویسندگی است که علاوه بر حواس پنج‌گانه، اندیشه و قدرت تحلیل می‌طلبد.

ضیایی به بررسی و معرفی نکات برجسته سفرنامه ناصر خسرو در قرن ۵ هجری پرداخت و گفت: ناصر خسرو قبادیانی، شاعر زاهد، دانشمند برجسته و نویسنده متفکر ایرانی، اشعار و آثار منظوم و منثور ارزشمندی دارد که سفرنامه‌اش از شهرت جهانی برخوردار است، زیرا «سفرنامه ناصر خسرو» به دلیل دانش و هنر و اندیشه‌های بلند مذهبی و اجتماعی، دارای اهمیت ویژه است.

وی با بیان اینکه نثر محکم و شیوای فارسی ناصر خسرو یکی از رموز جاودانگی این سفرنامه بلندآوازه شده است، افزود: ریزبینی، پرداختن به جزئیات حوادث سفر، دقت نظر و گزارش دقیق از اماکن و ارائه تصاویر قلمی و نوشتاری از شهرهایی که در طول این سفر چند ساله مشاهده کرده، از ویژگی‌های قابل توجه سفرنامه ناصر خسرو است.

ضیایی با تشریح نقشه راه سفر ناصر خسرو و قرائت سطوری از متن سفرنامه گفت: بیان سبک زندگی مردمان مناطق سر راهش در این سفر از جمله اهالی شهرهای ایران، مصر، حجاز، شامات و فلسطین و ... از بعد مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی و تاریخ مشرق زمین، هنوز هم برای مردمان دنیای معاصر شیرینی تحسین‌برانگیز دارد و سفرنامه او در طول هزار سال و حتی در دوره معاصر، الگوی نویسندگان حج‌گزار شده و سفرنامه‌هایی توسط نویسندگان معاصر ایران پدید آمده است.

«خسی در میقات»؛ مشهورترین سفرنامه حج

در ادامه هوشنگ عطاپور،‌ پزشک و نویسنده ارومیه‌ای به معرفی و بررسی کتاب «خسی در میقات» پرداخت و گفت: جلال آل‌احمد نویسنده‌ای روشنفکر، اجتماعی، سیاسی آزاده با خلاقیت ادبی و ذوقی و شجاعت و صراحت بیان است.

عطاپور افزود: آل احمد علاوه بر چندین مجموعه داستان کوتاه و نمایشنامه و ترجمه از آثار اروپایی و سفرنامه‌های داخل ایران، چهار سفرنامه خارجی مهم و جذاب شامل سفرنامه حج، سفر روس، سفر آمریکا و کتاب «در ولایت عزرائیل» که گزارشی از سفر او به سرزمین اشغالی فلسطین است.

وی تصریح کرد: مشهورترین آنها هم سفرنامه حج او با عنوان «خسی در میقات» در سال ۱۳۴۳ با نثر شکسته ساده، جذاب و عامه‌فهم و با محتوایی غنی از گزاره‌های مشاهداتی عمیق نویسنده تیزبین و متفکر و بی‌تعارف است.

عطاپور در ادامه با خواندن بخش‌هایی‌ از متن کتاب خسی در میقات، تأکید کرد: مرحوم جلال آل احمد که یک منتقد اجتماعی و سیاسی بزرگ بود، در این کتاب علاوه بر اهل سیاست و کارگزاران حج عربستان سعودی در دهه چهل شمسی، اقشار مختلف مردم و اصناف متصدی امور جامعه را مورد نقد واقعی قرار می‌دهد، حتی خود را هم نقد می‌کند، و این یک شجاعت و بی‌ریایی فوق‌العاده می‌خواهد و از هرکسی ساخته نیست.

وی گفت: آل احمد در این سفرنامه به لحاظ دیدگاه روحی و فکری خود، از جزء به کل حرکت می‌کند و خود را مثل «خسی در میقات» حج و کنگره عظیم مسلمانان در مکه می‌بیند، نه کسی در میعاد.

عطاپور افزود: آل احمد در «خسی در میقات» با انتقاد از شیوه مدیریت ضعیف سعودی‌ها‌ بر مراسم جهانی حج، پیشنهاد کرده که این مراسم بهتر است با مدیریت جمعی کشورهای اسلامی اداره شود؛ همچنین او برای اولین بار پیشنهاد کرده که برای جلوگیری از هدر رفت گوشت میلیون‌ها رأس گوسفند قربانی در منا، بهتر است صدها تن گوشت رایگان‌ قربانی حاجیان را به شیوه نمک‌سود کرده و نگهداری در یخچال‌های جدید و بزرگ، به محرومان آفریقا و گرسنگان دیگر برسانند که سالی یک بار هم گوشت نمی‌خورند.