راهکارهای درمان اختلال خواب دانش‌آموزان در پساکرونا

متخصصان می‌گویند کودکان و نوجوانان نسبت به جوانان، به حداقل 2 ساعت خواب بیشتر نیاز دارند تا مغز آن‌ها قادر باشد دانش و تجربیات جدید را در حافظه تثبیت کند. این میزان خواب بیشتر می‌تواند از بروز اختلالات مرتبط با کم‌‌خوابی که مهارت‌های شناختی و تمرکز دانش‌آموزان را تضعیف می‌کند، جلوگیری کند؛ بسیاری از عملکردهای مغز بعد از یک شب بی‌‌خوابی، به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد. 

موضوع تنظیم خواب دانش‌آموزان با شروع سال تحصیلی جدید، بار دیگر به دغدغه جدی خانواده‌ها تبدیل شده است. این مشکلات به‌ویژه در دوران پساکرونا بروز و ظهور بیشتری دارد زیرا دانش‌آموزان در طی بیش از 2 سال آموزش مجازی فرصت بیشتری برای خواب داشتند. آغاز مدارس و الزام دانش‌آموزان به حضور در کلاس در ساعات ابتدایی صبح همواره موجب بروز اختلالاتی در خواب دانش‌آموزان و منشأ مشکلاتی برای خانواده‌ها بوده است.

کودکان و نوجوانان در مواردی برای بیدار شدن و به مدرسه رفتن بدخلقی می‌کنند، خسته به نظر می‌رسند یا حتی سر کلاس درس به خواب می‌روند. دلایل بروز چنین مشکلاتی کاملاً روشن است چرا که کودکان به خصوص در مقطع ابتدایی نیاز به حدود 7 تا 9 ساعت خواب دارند اما وقتی دچار اضطراب می‌شوند و یا ساعت خوابشان تنظیم نیست؛ همچنین هر شب والدین با رفتارهای قهرآمیز آنها را به خوابیدن دعوت می‌کنند لذا کیفیت خواب پایین می‌آید و در این شرایط است که کودک و نوجوان دانش‌آموز در هنگام صبح برای بیدار شدن و رفتن به مدرسه اشتیاقی از خود نشان نمی‌دهد و ترجیح می‌دهد ساعات بیشتری را در رختخواب بماند. 

سوگل فعال، روانشناس و کارشناس ارشد مشاوره در چهارمحال‌وبختیاری در گفت‌وگو با ایکنا با اشاره به اینکه هر انسانی حدود یک سوم از زندگی خود را صرف خواب می‌کند، اظهار کرد: با اینحال، عوامل بسیاری هستند که باعث تغییر در این الگو خواهند شد. از جمله می‌توان از بیماری کووید-۱۹ نام برد که با ایجاد تغییر در سبک زندگی افراد به‌ویژه کودکان و نوجوانان، الگوی خواب آنها را دچار اختلال کرده است.

وی با ذکر اینکه فاصله‌گذاری اجتماعی، دورکاری و تعطیلی مدارس در ایام کرونا باعث شد که دوران پر تنشی را تجربه کنیم، ادامه داد: در این دوران، علاوه بر آنکه بسیاری از دانش‌آموزان به‌دلیل آموزش‌های غیرحضوری و تعطیلی مدارس، خواب کافی را تجربه کردند، اما در بسیاری از دانش‌آموزان نیز میزان استرس به شدت افزایش یافت و در نتیجه الگوی خواب آنها نیز تغییر کرد و بسیاری از افراد دچار اختلال خواب شدند. علائم بدخوابی زمانی نام اختلال را به خود می‌گیرند که در زندگی طبیعی افراد و انجام امور روزانه آنان مشکل ایجاد کنند.

فعال بیان کرد: بسیاری از کودکان و نوجوانان دانش‌آموز به دلیل اینکه برای مدت طولانی از محیط مدرسه دور بوده و تنظیم الگوی خواب آنان به هم ریخته است، در دوران پساکرنا همچنان به اختلال بدخوابی دچار هستند و زندگی و عادات روزمره آنان به‌ویژه روند تحصیلی آنان تحت تأثیر خواب نامناسب و ناکافی دچار تغییر و اختلال شده است.

علائم مهم اختلال خواب دانش‌آموزان

این مشاور در دانشگاه شهرکرد در خصوص علائم مهم اختلال خواب دانش‌آموزان، بیان کرد: یکی از علائم اصلی اختلال خواب کودک و نوجوان این است که صبح‌ها دیر بیدار می‌شوند و به سختی می‌توانند از رختخواب جدا شوند، همچنین این افراد در هنگام شب مدت زمان طولانی را در رختخواب بیدارند و برای خواب رفتن مشکل دارند. بسیاری از کودکان و نوجوانان دچار اختلال خواب همچنین از خارش یا گزگز کردن پاها شکایت می‌کنند.

فعال ادامه داد: کودک و نوجوانی که دارای اختلال خواب است در طول خواب خروپف‌های طولانی و با صدای بلند دارد و یا زیاد کابوس می‌بیند. دندان قروچه و شب‌ادراری از دیگر علائم اختلال خواب است. این افراد در طول روز میل بیشتری به خوابیدن دارند و یا کم‌حوصله، تحریک‌پذیر و پرخاشگراند و در مدرسه و امور تحصیلی به‌دلیل عدم تمرکز، عملکرد ضعیفی دارند.

وی با یادآوری اهمیت و ضرورت خواب کافی و مطلوب، تصریح کرد: خواب مناسب یکی از عوامل رشد در کودکان و نوجوانان است به دلیل اینکه ترشح هورمون رشد در ساعات اولیه شب و در خواب عمیق صورت می‌گیرد، کودکانی که دارای خواب مناسب هستند میزان تمرکز بالاتری را در مدرسه دارند و در نتیجه در مواردی چون تصمیم‌گیری و یا حل مسئله بهتر از دیگران عمل می‌کنند؛ همچنین این کودکان آستانه صبر و اخلاق خوشی دارند و می‌توانند به خوبی با دیگران ارتباط بگیرند و روابط اجتماعی مناسبی دارند.

فعال افزود: میزان تاب‌آوری در کودکان و نوجوانانی که خواب مناسب دارند بیشتر از دیگران است، خواب مناسب اضطراب افراد را تقلیل داده و به آنان کمک می‌کند تا بتوانند روز بهتری را سپری کنند. افرادی که خواب مناسب ندارند میزان افسردگی در آنان بالاتر است، خواب نامناسب همچنین با ضعف در سیستم ایمنی ارتباط مستقیم دارد.

این روانشناس و مشاور در استان به راهکارهای تقلیل یا درمان اختلال خواب در دانش‌آموزان اشاره کرد و توضیح داد: تنظیم عادات صحیح در کودکان و نوجوانان با اندکی تمرین به راحتی امکان‌پذیر است، لذا پدر و مادرها باید در تنظیم و اجرای قانون خواب کودکان مصمم باشند و به‌ویژه قوانین مشخصی را تعیین و ساعت خاصی را برای خواب و بیداری فرزندان مشخص کنند.

چند توصیه به والدین

فعال افزود: به والدین توصیه می‌شود نسبت به انجام تکالیف فرزندان در ساعات قبل از خواب نظارت کنند تا تکالیف به ساعات پایانی شب موکول نشود. همچنین سعی کنند که در ساعات و دقایق قبل از خواب، از انجام یا در معرض قرار دادن فرزندان در فضای فعالیت‌های هیجان‌انگیز پرهیز و این فعالیت‌ها را حذف کنند زیرا کودکان و نوجوانان با بالا رفتن انرژی بدن، برای به خواب رفتن با مشکل مواجه خواهند شد.

وی تنظیم نور اتاق و تنظیم صدا در حین به خواب رفتن کودک و نوجوان را نیز در کیفیت خواب آنان بسیار مؤثر ارزیابی کرد و گفت: الگوی استفاده از تلفن همراه و بازی‌های رایانه‌ای در کودکان و نوجوانان علاوه بر آنکه در طول روز باید تنظیم شود بلکه قبل از خواب نیز مورد توجه والدین باشد؛ بهتر است افراد حداقل یک ساعت قبل از خواب از تلفن همراه و یا تماشای تلویزیون خودداری کنند.

فعال تأکید کرد: از دیگر عوامل مؤثر در درمان اختلال خواب، کاهش عوامل استرس‌زا در طول روز است که والدین می‌توانند از طریق ورزش و پر کردن اوقات فراغت کودک در طول روز از اضطراب و تنش کودک بکاهند. کاهش میزان خوراکی‌های کافئین‌دار و یا خوراکی‌های با میزان کمتر نگهدارنده و نیز تنظیم رژیم غذایی با قند و کربوهیدرات کمتر می‌تواند کیفیت خواب کودک را بالا ببرد.

وی ادامه داد: پدر و مادرها در این ایام آغازین سال تحصیلی می‌توانند نقش مهم و تعیین‌کننده در تنظیم الگوی خواب دانش‌آموزان خود در ساعت مقرر و بیدار شدن بدون دشواری آنان در ساعت اولیه روز داشته باشند، هدیه دادن یک ساعت زنگ‌دار به فرزندان می‌تواند میزان مسئولیت‌پذیری آنان را در بیدار شدن صبح برای رفتن به مدرسه بالا ببرد.

فعال در پایان گفت: والدین می‌توانند با بررسی، احصا و رفع عوامل اختلال خواب و ایجاد برنامه هدفمند برای خواب و بیداری در کودکان و نوجوانان به‌ویژه در این دوران پساکرونایی، سلامت خواب را به فرزندان خود بازگردانند. والدین باید خواب فرزندان در طول روز را نیز مدیریت کنند، داشتن تقریباً 20 دقیقه تا نیم ساعت خواب در ظهر برای بازگرداندن انرژی کودک و نوجوان کافیست چرا که خواب بیشتر از این میزان، منجر به اختلال خواب در طول شب خواهد شد.