تأویل‌پذیری شعر حافظ متأثر از ساختار و زبان قرآن است
یک استاد دانشگاه گفت: همان‌طور که درباره قرآن و احادیث گفته می‌شود که چند بطن دارند و هر کس با توجه به ظرفیت و نیاز خود با آن مواجه می‌شود، شعر حافظ هم تأویل‌پذیر است و هر کس با توجه به نگاه، ظرفیت و نیاز خود، برداشتی از آن دارد.
زهره نجفی، عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان با بیان اینکه حافظ از زمان خود تا به حال به‌عنوان یک منتقد اجتماعی مطرح بوده است، اظهار کرد: حافظ مشکلات اساسی زمانه خود را به شیوه طنز نقد میکند و یکی از مسائل اساسی که مورد انتقاد قرار می‌دهد، ریا، تزویر و استفاده از دین به‌عنوان وسیله مطرح شدن و رسیدن به اهداف مادی در جامعه است. او مفاهیم را به شیوه‌ای طنز بیان میکند تا از شدت تلخی آن بکاهد و در عین حال، بر تأثیرگذاری آن بیفزاید.
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان با اشاره به آمیختگی ادبیات فارسی با قرآن و روایات، گفت: در اشعار تمامی شاعران، اشاره به قرآن دیده می‌شود، اما حافظ به علت تسلط بر قرآن و حافظ قرآن بودن، علاوه بر اشاره به قرآن در تمامی اشعار، نگاهی هم به ساختار قرآن دارد و این ساختار به‌صورت ناخودآگاه بر زبان شعری او تأثیر گذاشته است. در واقع، آنچه در شعر حافظ با دیگران متفاوت به نظر می‌رسد، تأثیر ساختار و زبان قرآن در شعر حافظ است، همان‌طور که درباره قرآن و احادیث گفته می‌شود که چند بطن دارند و هر کس با توجه به ظرفیت و نیاز خود با آن مواجه می‌شود، شعر حافظ هم تأویل‌پذیر است و هر کس با توجه به نگاه، ظرفیت و نیاز خود، برداشتی از آن دارد و معنایی جدید از آن برداشت میکند. همین ویژگی باعث شده که مردم با شعر حافظ تفأل بزنند و نیاز خود را در آن بجویند. در واقع، هر فرد با هر نگاهی، تعبیر و برداشتی از این شعر دارد.
وی اضافه کرد: شعر حافظ، متن متکثره‌ای است که معانی متفاوتی از آن برداشت می‌شود و این تأثیر قرآن در شعر حافظ است. این قابلیت تأویل متن، اشعار حافظ را به یکی از جذاب‌ترین متون ادبیات فارسی تبدیل کرده است. از سوی ديگر، همان‌طور که در سوره‌های قرآن در عین وجود محور واحد و منسجم، مفاهیم و قصص متفاوت هم بیان می‌شود، در شعر حافظ نیز به همین صورت، به نظر می‌رسد که هر بیت به یک موضوع اشاره دارد، اما محور عمودی و ستونی که ابیات را به یکدیگر متصل میکند، در غزل مشهود است. این ویژگی و انسجام درونی در عین مفاهیم متکرر و متنوع نیز تحت‌تأثیر قرآن است و مخاطبان از زوایای متفاوت، متنوع و نزدیک با آن ارتباط برقرار می‌کنند. در عین حال، موضوعاتی که بقیه شاعران هم به آن اشاره دارند، مثل آیات قرآن و قصص انبیا در شعر حافظ نیز دیده می‌شود.
نجفی با بیان اینکه درباره مضامین عاشقانه و عارفانه در شعر حافظ بحث‌ها و نظریات متفاوتی وجود دارد، گفت: به اعتقاد بسیاری از افراد، عشق‌های مجازی هم قابلیت رسیدن و تبدیل شدن به عشق الهی و خداوند را دارد، اما حافظ به عمد اشعار خود را به‌گونه‌ای سروده که هر کس با توجه به ظرفیت وجودی خود از آن برداشت کند. یعنی کسی که به دنبال عشق الهی است، از آن بهره ببرد، چنانکه بسیاری از عرفا شعر حافظ را می‌خواندند. در عین حال، افرادی که در پی عشق زمینی هستند نیز معشوق خود را در آیینه شعر حافظ می‌یابند. به عبارتی، به استثنای چند غزل حافظ که مشخصاً عرفانی و چند غزلی که در مدح افراد خاص است، مابقی اشعار تأویل‌پذیر و دوپهلو سروده شده است.
وی افزود: حافظ، ریاکاران را ملامت میکند و بنابراین، عشق الهی را به وضوح و صراحت در شعر خود فریاد نمی‌زند، بلکه طوری آن را می‌سراید که فرد با درونیات خود در شعر مواجه شده و آنچه را برای اوست، برداشت کند.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه نسخه حافظ برای حل مسائل اجتماعی، راهکار فردی است، گفت: حافظ در جای جای شعر خود از ریا و تزویر اعلام برائت کرده و افراد را به‌درستی و ارتباط با مسیر حق می‌خواند. در واقع، راهکار او هم مثل تمامی عرفا، حکما و متفکران ما شامل رشد و تزکیه فردی برای رسیدن به کمال است.
گفت‌وگو از پریسا عابدی
انتهای پیام
