جایگاه توحید در نظریه ولایت فقیه

به گزارش ایکنا از فارس، حجت‌الاسلام والمسلمین ابراهیم کلانتری، تولیت حرم مطهر حضرت شاهچراغ(ع) عصر پنج‌شنبه، 17 شهریورماه در سلسله نشست‌های «ولایت فقیه» با بیان اینکه توحید، سرچشمه ولایت است، گفت: با عنایت به مباحثی که در جلسات گذشته در باب مبدأ و سرچشمه ولایت مطرح شد جا دارد پیش از ورود به مباحث دیگر، تأملی در باب توحید به‌عنوان منبع و سرچشمه ولایت داشته باشیم.

وی ادامه داد: اهمیت این بحث از آن روست که در نظریه ولایت فقیه، حکومت همان ولایت است که بخشی از ولایت اعطا شده از سوی خداوند به نبی اکرم(ص) و پس از آن حضرت به ائمه معصومین(ع) است. آنجا که به هر دلیل دسترسی به نبی اکرم(ص) و یا امام معصوم(ع) نباشد، شخصی دین‌شناس، عادل، شجاع، زمان‌شناس، مدیر و مدبر از سوی آن حضرات که صاحب ولایت کلیه الهیه یعنی تکوین، تشریع و حکومت هستند به ولایت منصوب می‌شود تا سرپرستی اداره جامعه اسلامی را بر عهده بگیرد و در نتیجه روند زندگی اجتماعی مؤمنان مختل نشود و امور اجتماعی آنان بر وفق دستورالعمل‌های اسلام جریان یابد.

رئیس انجمن علمی انقلاب اسلامی گفت: بر این اساس ولایتی که اکنون برای فقیه جامع شرایط مطرح می‌شود، استمرار همان ولایتی است که برای رسول اکرم (ص) و ائمه معصومین(ع) وجود داشته است بنابراین، ولایت رسول اکرم(ص)، ائمه معصومین (ع) و فقیه جامع شرایط که در عصر غیبت عهده‌دار امر ولایت است، از یک منبع واحد، یعنی خداوند سرچشمه گرفته‌اند. به قول امام خمینی(ره)، ولایت فقیه استمرار حرکت انبیاست.

کلانتری با بیان اینکه چنین نگاهی به مسئله حکومت ریشه در اصل توحید دارد که بنیادی‌ترین اصل در اسلام است، افزود: در نگاه متفکران اسلامی، مبدأ هستی یعنی آن موجود قادر، حکیم و عالِمی که به هستی وجود داده و افزون بر وجود، به جهان حیات بخشیده و افزون بر وجود و حیات، تدبیر آن را نیز برعهده گرفته، خداوند است و او در این کار هیچ شریکی ندارد. اصل توحید که بنیادی‌ترین اصل از اصول جهان‌بینی اسلام است برخاسته از همان اندیشه و فکری است که در پرتو عقل ناب و وحی آسمانی و شهود ربانی به کمال رسیده و بر همه ابعاد وجودی و حوزه‌های فکری، اعتقادی، احساسی و رفتاری او پرتو افکنده است.

این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به جایگاه متعالی اصل توحید در اسلام گفت: اگر بخواهیم جایگاه اصل توحید را در اسلام ترسیم کنیم باید آن را ستون فقرات و عمود اصلی خیمه عظیمی قرار دهیم که نام آن خیمه اسلام است. ستون‌های متعددی در اطراف این خیمه عظیم قرار دارند که از یکسو به ستون اصلی این خیمه متصل هستند و از سوی دیگر با همدیگر نیز ارتباط دقیق و معنی داری دارند. اصل نبوّت، اصل امامت، اصل عدل و اصل معاد از این قبیل هستند.

وی با بیان اینکه در ذیل همین ستون‌های متعدد نیز ستون‌های فرعیِ دیگری تعبیه شده‌اند که هر کدام قسمتی از این خیمه عظیم را پوشش داده‌اند، اظهار کرد: این ستون‌های فرعی نیز با اتصال به ستون‌های اصلی و به تبع آن با ستون فقرات این خیمه، ارزش و اعتبار خاص خود را یافته‌اند. نماز، روزه، جهاد، حج و همه واجبات و محرمات و کلیه احکام الهی از این قبیل هستند.

کلانتری ادامه داد: ما وقتی همین ستون‌های فرعی را به درستی وارسی می‌کنیم متوجه می‌شویم که به صورتی ظریف و دقیق به همان عمود و ستون اصلی اتصال دارند. این اتصال چنان دقیق و حساب شده برقرار شده است که اگر به هر دلیلی قطع شود ماهیت و اصالت خود، یعنی ماهیت توحیدی خود را از دست می‌دهد، یعنی بی‌هویت و بی‌معنی و بی‌اثر می‌شود.

تولیت حرم مطهر حضرت احمد بن موسی(ع) تصریح کرد: نگاه و اعتقاد این‌چنینی به اصل توحید محصولش این است که توحید را در سراسر ابعاد وجودی انسان، اعم از فکر، اعتقاد، احساس، گرایش و عمل، سریان و جریان می‌دهد. هر کدام از ما روزانه و بعضاً ناخودآگاه در خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها به حلال بودن و یا طاهر بودن آن‌ها توجه می‌کنیم. این همان اصل توحید است که در خوردن و نوشیدن ما جریان یافته است. در پوشیدن، نشست و برخاست‌ها، معاشرت‌ها، کار، معماری، تحصیل و ... نیز چنین دقتی در میان مسلمانان رواج دارد. این دقیقاً جریان اصل توحید در رفتار انسان مسلمان است که شاید خودش هم چندان توجهی به آن نداشته باشد. در پرتو چنین اعتقادی حکومت نمی‌تواند منشأ و منبع توحیدی نداشته باشد.

وی با اشاره به مطلبی از امام(ره) درباره اصل توحید که در صحیفه ایشان آمده است، گفت: امام خمینی(ره) در این خصوص که اساس حکمرانی در اسلام، همان اصل توحید است چنین می‌فرمایند اعتقادات من و همه مسلمين همان مسائلى است كه در قرآن كريم آمده است و يا پيامبر اسلام(ص) و پيشوايان به حق بعد از آن حضرت بيان فرموده‏اند كه ريشه و اصل همه آن عقايد - كه مهم‌ترين و با ارزش‌ترين اعتقادات ماست - اصل توحيد است.

کلانتری افزود: مطابق اين اصل، ما معتقديم كه خالق و آفريننده جهان و همه عوالم وجود و انسان تنها ذات مقدس خداى تعالى است كه از همه حقايق مطلع است و قادر بر همه چيز است و مالک همه چيز. اين اصل به ما می‌‏آموزد كه انسان تنها در برابر ذات اقدس حق بايد تسليم باشد و از هيچ انسانى نبايد اطاعت كند مگر اينكه اطاعت او اطاعت خدا باشد و بنابراين هيچ انسانى هم حق ندارد انسان‌هاى ديگر را به تسليم در برابر خود مجبور كند و ما از اين اصل اعتقادى، اصل آزادى بشر را می‌آموزيم كه هيچ فردى حق ندارد انسانى و يا جامعه و ملتى را از آزادى محروم كند، براى او قانون وضع كند، رفتار و روابط او را بنا به درک و شناخت خود كه بسيار ناقص است و يا بنا به خواسته‏‌ها و اميال خود تنظيم کند و از اين‏ اصل ما نيز معتقديم كه قانون‌گذارى براى بشر تنها در اختيار خداى تعالى است، همچنان كه قوانين هستى و خلقت را نيز خداوند مقرر فرموده است و سعادت و كمال انسان و جوامع تنها در گرو اطاعت از قوانين الهى است كه توسط انبيا به بشر ابلاغ شده است‏.

رئیس انجمن علمی انقلاب اسلامی در ادامه به سخنی از رهبر معظم انقلاب از کتاب «طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن» اشاره کرد و گفت: مقام معظم رهبری (دامت برکاته) به روشنی بر همین نگاه توحیدی به هستی تأکید دارند، آنجا که می‌گویند: همه این مجموعه‌ای که نامش جهان است، از بالا تا پایین، از موجودات ناچیز و حقیر تا موجودات بزرگ و چشمگیر؛ از پست‌ترین جاندار یا بی‌جان، تا شریف‌ترین و پرقدرت‌ترینِ موجودات جاندار و دارای خِرَد، یعنی انسان، همه و همه، همه جای این عالَم، بنده، بَرده، آفریده و وابسته به یک قدرت بسیار عظیم است.

وی اضافه کرد: ماورای این ظاهری که می‌بینیم، ماورای آنچه عینک تیزبین دانش تجربی می‌تواند به او برسد، ماورای همه پدیده‌های قابل حس و قابل لمس، یک حقیقتی هست از همه حقیقت‌ها برتر، والاتر، شریف‌تر، عزیزتر و همه این پدیده‌های عالَم، ساخته و پرداخته و درست شده دست قدرت اوست. به آن قدرت بالاتر نامی می‌دهیم؛ اسمش خداست. پس جهان یک حقیقتی است که به خودی خود استقلال ندارد؛ خودش، خودش را به وجود نیاورده؛ از داخل و از درون نجوشیده؛ بلکه دست قدرتمندی این پدیده‌های گوناگون را ـ که هر روزی که دانش به پیش می‌رود، این پدیده‌ها بیشتر خود را نشان می‌دهد ـ آفریده و به وجود آورده دست قدرتمندی ست که در دل ذرّه، آن غوغا را ایجاد کرده و در بالاترین جهان‌های ناشناخته، کهکشان‌ها و آن سوی کهکشان‌ها که ممکن است میلیاردها برابر آنچه که تا امروز کشف کردیم، چیزهای قابل کشفی باشد؛ این همه را به وجود آورده است. این کارخانه، سازنده‌ای دارد، این دستگاه، پدید آورنده‌ای دارد، تصادفی نیست، به خودی خود نیست. اسلام، جهان را یک چنین چیزی می‌داند. اینها مواد جهان‌بینی اسلام در زمینه توحید است.

کلانتری تأکید کرد: باید توجه داشت که توحید صرفاً یک اندیشه ذهنی محض نیست، بلکه یک اندیشه انسان‌ساز، زندگی‌ساز و اجتماع‌ساز و تأثیرگذار در همه ابعاد وجودی انسان و جهان است. مقام معظم رهبری در این خصوص می‌گویند: توحید اسلامی الهامی ست در زمینه حکومت، در زمینه روابط اجتماعی، در زمینه سیر جامعه، در زمینه هدف‌های جامعه، در زمینه تکالیف مردم، در زمینه مسئولیت‌هایی که انسان‌ها در مقابل خدا، یکدیگر، جامعه و پدیده‌های دیگر عالَم دارا هستند، توحید این است. توحید اسلامی همان «اَلفی» ست که بعدش «ب»، «پ»، «چ» و تا «ی» می‌آید. این‌گونه نیست که بگویی خدا یک است و دو نیست و قضیه تمام شود. خدا یک و دو نیست، معنایش این است که در تمام منطقه وجود خودت شخصا و جامعه‌ات عموما، جز خدا کسی حق فرمانروایی ندارد.

این استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: نکته مهمی که باید بر آنچه آمد افزوده شود این است که وقتی در جهان‌بینی معتقد به توحید می‌شویم و نقطه آغاز و انجام جهان را خدای واحد می‌دانیم، این اعتقاد به همه احکام کلی و جزئی که در اسلام مطرح می‌شود نیز تسرّی می‌یابد، یعنی شریعت ما نیز توحیدی می‌شود. توحیدی شدن شریعت بدین معناست که در اندیشه توحیدی مجموعه احکام و دستورالعمل‌هایی که برای ابعاد مختلف زندگی بشر وضع و تشریع می‌شوند، همه موجودیت و مشروعیت خود را از همان منبع واحدی می‌گیرند که مبدا وجود و حیات و تدبیر هستی است. رمز این مهم آن است که همانطور که رهبر معظم انقلاب فرموده‌اند: توحید مثل روحی در کالبد تمام مقررات اسلامی هست. مثل هوای رقیق و لطیفی در تمام اجزای این ساختمان و پیکره‌ای که نامش اسلام است، هست. مثل خون پاک و پاکیزه و صاف و تازه‌ای در سراسر این کالبد و پیکری که نامش اسلام و دین است، هست؛ در همه مویرگ‌ها حتی هست، یک دانه حکم را در اسلام نمی‌توانید پیدا کنید که رنگی و نشانی از توحید در آن نباشد.