رازهای موفقیت و اثرگذاری معلم قرآن

لیلی رشیدی، پیشکسوت قرآنی فارس و مدرس قرآن کریم که سابقه 30 ساله در این عرصه دارد، در گفت‌وگو با ایکنا از فارس، با اشاره به رمز ماندگاری و اثرگذاری معلم قرآن گفت: تحول اساسی و پایدار در هر جامعه در گرو متحول شدن نظام تعلیم و تربیت هر جامعه است، از آنجا که جامعه ما اسلامی و قرآنی است؛ لذا تعلیم آموزه‌های قرآنی و دینی، مهم‌ترین محور اصلی تحول نظام و رسیدن به تمدن نوین اسلامی است، از این‌رو مربیان قرآنی به عنوان پایه‌گذار اندیشه‌های قرآنی می‌توانند با شاخص‌هایی ماندگار و اثرگذار باشد.

وی افزود: ارتباط مؤثر که در آموزش یک دارایی محسوب می‌شود، اشراف به علوم قرآن و مباحث قرآنی جهت رفع شبهات اعتقادی دانش‌آموزان و اعتقاد داشتن به آنچه قرار است تعلیم دهد و نگرش دوستانه و ارتباط نزدیک با آن‌ها که باعث ترغیب به انس با قرآن می‌شود، فضای یادگیری مثبت، داشتن صبر که یک فضیلت در دنیای آموزش محسوب می‌شود، علاقه‌مند به تدریس، خلاق بودن، سوز و گداز انسان‌ساز از جمله این شاخص‌ها هستند.

رشیدی، فروتنی، کیفیت رفتار، روحیه شاداب، شخصیت متعادل و رفتار متناسب، مهارت کافی در اداره کلاس، متخلق به اخلاق الهی بودن، یکپارچگی در گفتار و عمل گشاده‌رویی داشتن اطلاعات به روز، التزام و حجاب اخلاق اسلامی داشتن صوت و لحن زیبا را از دیگر شاخص‌های ماندگاری معلم قرآن برشمرد.

این مدرس قرآن همچنین به مبحث اخلاق معلمی اشاره کرد و افزود: تعلیم و تربیت از ارزشمندترین رفتارهای انسانی است که همواره مورد توجه انسان‌ها قرار داشته است و معلمی نه به عنوان یک حرفه، بلکه به عنوان یکی از با ارزش‌ترین رفتارهای بشری از ابتدای خلقت انسان مطرح بوده است، چراکه بزرگترین معلم، ذات اقدس الهی است که اسماء الهی را در آغاز آفرینش به آدم(ع) آموخت.

وی بیان کرد: نیاز به دانستن در طول تاریخ، همواره انسان را بر آن داشته تا به دنبال مرجعی برای رفع این نیاز خود باشد و معلمان که به واسطه دانستن، در مقام بالاتری نسبت به دیگران قرار داشته‌اند تلاش کرده‌اند تا دانسته‌های خود را به دیگران بیاموزند. در این میان آنچه حائز اهمیت است، آن است که تعلیم‌دهندگان باید دارای چه ویژگی‌ها و خصوصیات اخلاقی باشند تا شایستگی امر مهم تعلیم را عهده‌دار شوند.

ویژگی‌های معلم شایسته

این پیشکسوت قرآنی ادامه داد: برای پاسخ به این مسئله، بهترین راه مراجعه به سخنان خالق علم، یعنی همان سرچشمه وحیانی است که تجلی آن را در قرآن و سخنان معصومین(ع) است.

رشیدی با بیان اینکه یکی از حرفه‌هایی که در طول تاریخ مطرح بوده است، حرفه معلمی است، گفت: در طول تاریخ  انبیا و اولیای الهی، نه تنها به رعایت اخلاقیات سفارش کرده‌اند، بلکه به‌عنوان معلم همه بشریت، خود را به رعایت اخلاقیات ملزم می‌کرده‌اند. معلمان نیز در جامعه برای انجام رسالت خود مسئولیت‌های اخلاقی خاصی دارند که در حوزه اخلاق حرفه‌ای جای می‌گیرد.

وی تأکید کرد: معلم در جامعه نقش بسیار مهمی دارد و آن تربیت نسل‌هاست لذا نحوه عمل او در موقعیت‌های گوناگون می‌تواند تعیین‌کننده و اثرگذار باشد. این حرفه مهم در جامعه نیز همانند بسیاری از حرفه‌ها نیاز دارد که با اخلاقیات مربوط به حرفه خویش آشنا باشد تا بداند در موقعیت‌های گوناگون و چه‌بسا متعارض چگونه عمل کند.

این مدرس قرآن تصریح کرد: معلم باید در مسیر راه انبیا و ائمه اطهار(ع) اسوه‌ای امین و بصیر برای دانش‌آموزان بوده و با شناخت و بسط ظرفیت‌های وجودی دانش‌آموزان و خلق فرصت‌های تربیتی و آموزشی، زمینه درک و انگیزه اصلاح مداوم موقعیت آنان را فراهم کند.

وی با بیان اینکه معلم اسوه و الگوی دانش‌آموزان است، افزود: در این میان، فرمایشات نورانی و گهربارامام علی(ع)، بسیار راهگشاست؛ «مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنَّاسِ إِمَاماً، فَلْیبْدَأْ به تعلیم نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْلِیمِ غَیرِهِ، وَ لْیکنْ تَأْدِیبُهُ بِسِیرَتِهِ قَبْلَ تَأْدِیبِهِ بِلِسَانِهِ، وَ مُعَلِّمُ نَفْسِهِ وَ مُؤَدِّبُهَا أَحَقُّ بِالْإِجْلَالِ مِنْ مُعَلِّمِ النَّاسِ وَ مُؤَدِّبِهِمْ»: آنکه خود را در جایگاه پیشوایی مردم قرار می‏دهد باید پیش از مؤدب‌‌کردن مردم، به مؤدب‌کردن خود اقدام کند، و پیش از آنکه دیگران را به گفتار، ادب نماید، باید به کردارش مؤدبِ به آداب باشد، و آنکه خود را بیاموزد و ادب کند، به تعظیم سزاوارتر است از کسی که فقط دیگران را بیاموزد و تأدیب کند (نهج‌البلاغه، حکمت 73).

رشیدی با تأکید بر اینکه معلمان باید خودشان الگوی اخلاقی باشند که کار سختی است، گفت: بنابر فرمایش امام علی(ع) و بند پنجم که ذکر شد، راهنما و راهبر بودن معلم زمانی محقق می‌شود که خودش اخلاقی بیندیشد و عمل و بیان می‌کند.

وی اظهار کرد: نقش الگویی معلم از سویی و راهنما و راهبر بودن او از سوی دیگر، همچنین ویژگی‌های خاص دانش‌آموزی، ضرورتی است که بر اساس آن ما معلمان باید اخلاقی رفتار کنیم. کار ما معلمان بر اساس اسناد بالادستی، زمینه‌سازی برای رشد بر اساس عقلانیت است.

این مدرس قرآن کریم با اشاره به ویژگی‌های اخلاق معلمی اظهار کرد: گفتار و کردار معلم با هم مطابقت دارد. معلم هرچه را می‌گوید، خودش انجام می‌دهد. به قول معروف واعظ غیرمعتظ نیست. اگر معلم این‌گونه نباشد، باعث می‌شود سرگشتگی ارزش پیدا کند.

 نیاز انسان به معلم

رشیدی با بیان اینکه معلم خلاف باور خود سخن نمی‌گوید و سخن معلم باید مطابق عقیده‌اش باشد، گفت: هدف معلم و مربی یادگیری است نه چیز دیگر. هدف یعنی وضعی که من برای رسیدن به آن  به عمل دست می‌زنم؛ خواه به هدف برسم، خواه نرسم.

وی با تأکید بر اینکه معلم فخرفروشی نمی‌کند، تصریح کرد: معلم اخلاق‌مدار به دانش‌آموزان امنیت روانی و اجتماعی هدیه می‌کند تا زمینه یادگیری بهتر مهیا شود. چنین معلمی منصفانه با همه دانش‌آموزان رفتار کرده و سعی می‌کند در زمینه‌های نگاه، توجه، تأیید، تشویق، بازخورد و گفت‌وگو تبعیض نداشته باشد.

این مدرس قرآن با بیان اینکه معلم باید مسئولیت جمعی بپذیرد و بپذیرند، اظهار کرد: معلم باید دقت کند آنچه بر خود نمی‌پسندد، بر دیگران هم نپسندد.

رشیدی در ادامه به نیاز انسان به معلم به عنوان هادی و ناجی در بحران‌های اخلاقی، فرهنگی، اجتماعی و غیره اشاره کرد و گفت: یکی از شاخصه‌های اصلی پیشرفت و نماد حرکت سالم در مسیر تکاملی بشر، رعایت اخلاق و شئونات انسانی، اخلاقی، فرهنگی و اجتماعی در جامعه است که مهم‌ترین کارکرد رسولان و معلمان و هدایتگران بشر از ابتدای خلقت به شمار می‌رود.

وی ادامه داد: در جامعه اسلامی ما هم که جایگاه نظام آموزش و پرورش و متصدیان آن توسط بزرگانی چون شهید رجایی و استاد شهید مطهری مشخص شده است، این نقش پررنگ‌تر و تاثیرگذارتر به نظر می‌رسد. در این راستا معلمان به عنوان نیروی انسانی، مهندسی افکار عمومی و چشم‌انداز رشد فرهنگی و علمی، اخلاقي و فرهنگی، جامعه در دستان آن‌ها است و برای اجرای بایدها و نبایدهای اخلاقی در جامعه وظیفه‌ای خطیر بر عهده دارند، چرا که در تحکیم پایه‌های نظام علمی و به ویژه فرهنگی کشور بیشترین نقش را اعمال می‌کنند.

این پیشکسوت قرآنی بیان کرد: با توجه به اینکه در دین مبین اسلام نیز اولین معلم انسان برای حرکت به سوی تعالی و عبادت، خداوند است و بعد از خداوند عقل به عنوان قوه تشخیص و انبیا به عنوان معلمان درونی و بیرونی هدایت جامعه را برعهده دارند، در این مسیر تکاملی هر فردی که در هدایت بشر به سوی تعالی اخلاق تعبد و گاهی نقش موثری ایفا کند در زمره انبیا قرار می‌گیرد زیرا معلمی شغل انبیاست.

دغدغه معلمان

وی گفت: تعلیم و تربیت اخلاقی و عبور از بحران‌های اخلاقی از مهم‌ترین مباحثی است که توجه به آن می‌تواند مسیر تعالی بشر را برای کسب امتیاز شهروندی با اخلاق بودن را هموار سازد. توجه به این مهم که در راستای وظیفه آموزش و پرورش است می‌تواند کمک شایانی برای تربیت نسلی باشد که می‌خواهد مطابق با ارزش‌های اخلاقی جامعه رشد کند. معلمان به عنوان بازوهای محرک نظام آموزش و پرورش نقش کلیدی در اجرای برنامه‌های پرورشی و اخلاقی دارند و می‌توانند در عبور دانش‌آموزان از بحران‌های اخلاقی و آسیب‌های اجتماعی نقش کلیدی را ایفا کنند.

رشیدی با بیان اینکه معلم کارگزار اصلی تعلیم و تربیت و روح نظام آموزشی هر کشوری است و با کوشش خردمندانه اوست که اهداف متعالی نظام آموزشی کشور محقق می‌شود، گفت: آنچه کودکان نوجوانان و جوانان در مدرسه کسب می‌کند متأثر از خصوصیات و شایستگی‌های، علمی، فرهنگی، دینی، تربیتی اجتماعی، اخلاقی و معنوی معلمان است.

این مدرس قرآن کریم ادامه داد: بی تردید معلم در دگرگونی جامعه و حرکت آن به سمت اخلاق و معرفت انسانی به اندازه کل سیستم‌های درگیر در مسائل فرهنگی و اجتماعی نقش دارد و اثرگذار است، به گونه‌ای که می‌توان رعایت شئونات انسانی و فرهنگ  مردم یک جامعه و دانش، توانایی و کیفیت علمی و خلاقیت کشور را از سطح دانش توانایی، کیفیت و مهارت و رفتار معلمان آن کشور تشخیص داد بنابراین هر تغییر و تحولی در ابعاد مختلف اجتماعی اخلاقی با تلاش معلم صورت می‌پذیرد.

وی در پایان تأکید کرد: بی‌تردید دغدغه معلمان همیشه این است که حیات بشر بر مدار ارزش‌ها و کرامت انسانی بچرخد، بنابراین هر بشر در تمام مسیر زندگی، برای عبور از مسائل مشکلات، اجتماعی و اخلاقی فرهنگی نیاز به معلم دارد که اولین معلمش خدا و بعد انبیا و اولیا و در ادامه تمام معلمین که با همه وجود زحمت کشیده و مسیر هدایت را برای انسان‌ها هموار کرده‌اند.