آیا حافظ را می‌توان در جرگه وحدت جویان دانست

به گزارش ایکنا از فارس، محمدرضا خالصی، مدرس دانشگاه و پژوهشگر امروز، 2 آبان‌ماه در سخنرانی خود با عنوان «آیا حافظ را می‌توان در جرگه وحدت جویان دانست»، گفت: تاکنون پاسخ‌های فراوانی به این موضوع داده شده است و این مطلب موافقان و مخالفان بسیاری نیز دارد که هر کدام برای خود ادله‌هائی می‌آورند.

وی با بیان اینکه ابن عربی پایه‌گذار مکتبی شهودی و فکری در عرفان است، افزود: پیش از او بعضی از این اندیشه‌ها در عرفان مکتب شیراز به جد وجود داشته و عارفان نامی این خطه اصول و مبانی این محورهای فکری را بنیان نهاده و تبیین و تشریح کرده است.

خالصی ادامه داد: بی شک ابن عربی از مکتب عرفانی شیراز بهره‌ها برده است. آنچه که در اندیشه ابن عربی وجود دارد، تبیین وجودی وحدت است و او یکی از پر تألیف‌ترین نویسندگان تمدن اسلامی محسوب می‌شود. 500 جلد کتاب از او باقی مانده است و حدوداً 100 شرح بر کتاب‌های او نوشته‌اند.

وی با تأکید بر اینکه ابن عربی از بزرگترین نویسندگان و عارفان جهان اسلام محسوب می‌شود، افزود: نظام فکری محی‌الدین تنها بر عقل محض و علوم حصولی صرف بنیان نهاده نشده است بلکه بنیان‌های فکری وی در بسیاری از موارد بر بن مایه‌های شهود و علم حضوری و تجارب عرفانی است.

این مدرس دانشگاه با بیان اینکه اندیشه‌های ابن عربی مدیون اندیشه‌های حلاج است، تصریح کرد: اصطلاح‌پردازی‌های ابن عربی در عرفان اسلامی شگفت‌انگیز است و مکتب عرفانی او مبتنی بر سلوک، کشف و تجارب عرفانی است که در یک نظام استوار فکری بنا شده است. بدون شناخت این اصطلاحات نه می‌توان از شناخت افکار او سخن گفت و نه می‌توان به تجارب او دست پیدا کرد.

خالصی با تصریح اینکه تأثیرات اندیشه ابن عربی در تفکر فلسفی و عرفانی شاید بیش از هر تفکری تأثیر داشته است و برای شناخت هر نویسنده و شاعری که مشرب فلسفی یا عرفانی دارد، اندیشه‌های ابن عربی یکی از منابع و مآخذ بسیار مهم محسوب می‌شود، گفت: از مبانی مهم ابن عربی وحدت وجود است.

این پژوهشگر سپس به صورت مختصر درباره وحدت وجود، نظریه خلع و لبس، عشق، وحدت یا کثرت موجود، احدیت و واحدیت، اسم و مسمی، حضرات خمس، فیض اقدس و فیض مقدس، حقیقت محمدیه، انسان کامل و ولایت توضیحاتی را ارائه داد و در ادامه گفت: فضای شیراز در زمان حافظ آکنده از اندیشه‌های ابن عربی است و در حقیقت محل گسترش اندیشه‌های شیخ شیراز است.

وی اظهار کرد: از کسانی که در این زمان به اندیشه های ابن عربی معتقدند و در گسترش فکری او تلاش می‌کنند می‌توان به امین‌الدین بلیانی عارف مشهور وحدت وجودی که مورد ستایش خواجه است، نام برد. حافظ و خواجو این عارف را ستایش و مدح کرده‌اند.

خالصی با یادآوری اینکه حافظ برخی از ابیات بلیانی را مستقیماً اقتباس کرده و دیوان خویش به کار برده است، گفت: بلیانی شاعر بزرگی است و دیوان او هم در سال 87 چاپ شده است که کمک می‌کند تا بفهمیم اندیشه‌های حافظ و بلیانی چقدر به هم نزدیک است.

وی با بیان اینکه ارتباط وسیع عقاید امین‌الدین نسبت به اندیشه‌های ابن عربی در جای جای دیوان او مشهود است، به تشریح اندیشه‌های وحدت وجود بلیانی پرداخت و گفت: این اندیشه که جهان فقط یک وجود دارد و بقیه نمود هستند و وجودی جز حق تعالی در جهان ساری نیست.

این مدرس دانشگاه با اشاره به مبحث شهود و عشق که از اهم تفکرات ابن عربی است، گفت: کسانی که از رموز شعری عرفانی قلندری قدرتمند اطلاعی ندارند و به گذشته این گونه شعر ارتباطی ندارند، متأسفانه شروحی از حافظ را بیان می‌کنند و سخن‌هایی می‌گویند که مبانی علمی و اندیشه‌ای ندارد. دریافت آن گوینده را بیان می‌کند نه حقیقت را.

خالصی تأکید کرد: مجموعه اشعار امین‌الدین بلیانی مجموعه اشعار وحدت وجودی است که در این رابطه سخن می‌گوید و بلیانی چنانکه حافظ بیان فرموده‌اند از کسانی است که آبادانی و گسترش فرهنگی و آرامش فارس در زمان شاه ابواسحاق اینجو در اختیار ایشان بوده است و ایشان از نفوذ فراوانی برخوردار بوده‌اند.

وی در ادامه به اندیشه‌های وحدت وجودی خواجوی کرمانی شاعر مشهور و همزمان حافظ اشاره کرد که در شیراز زندگی و فوت کرده است، گفت: خواجو به شدت به بلیاتی ارادت ورزیده و احترام می‌گذارد و او را قطبِ یگانه و سرّ الله فی ارضه و سرّ خود می‌نامد.

خالصی با بیان اینکه خواجه هم در دیوانش، شاعر وحدت وجودی است، به ارتباط شعر حافظ و خواجو اشاره کرد و افزود: می‌توان در نظر گرفت تفکر، شعر و حتی گاهی برخی از مشخصه‎‌های زبان حافظ، پیش از آن در ذهن و تفکر خواجو می‌توان دید.

این پژوهشگر با تأکید بر اینکه تفکر خواجو، وحدت وجودی است، گفت: آنچه که ابن عربی بیان کرده است، بسیاری از آن را می‌توان در آنچه که از حلاج و شاگردان او در مکتب شیراز، به جا مانده است در فتوحات و فصوص الحکم و بسیاری از آثار شیخ دریافت که نیازمند آن است که آن کتاب بیرون آید.