ادیبان کشورهای مختلف از خواجه شیراز گفتند / حافظ؛ قله دست‌نیافتنی شعر فارسی
همزمان با ایام یادروز حافظ، نشست ادبی گرامیداشت لسان‌الغیب حافظ شیرازی با عنوان «کلک خیال‌انگیز» با حضور ادیبان ملی و فراملی در شیراز برگزار شد.
به گزارش ایکنا از فارس، ویژه برنامه «کلک خیال‌انگیز» برنامه فراملی گرامیداشت روز حافظ امروز، 21 مهرماه به همت محفل ادبی قند پارسی با اجرای غلامرضا کافی دبیر محفل و همراهی مجازی اندیشمندان و ادیبان ملی و فراملی در شیراز برگزار شد.
روح‌الله منوچهری، مدیرکل کتابخانه‌های عمومی فارس در این نشست با اشاره به اینکه راز ماندگاری حافظ علاقه‌مندی او به کتاب است، گفت: در قرن هشتم ستارهای در آسمان شعر و ادب فارسی پدیدار شد که نورافشانی آن هر روز بیشتر می‌شود. شعر حافظ گویی شعر معاصر است بعد فاصله را درنوردیده و می‌شود با آن هم‌ذات پنداری کرد.
غلامرضا کافی، دبیر محفل ادبی قند پارسی نیز حافظ را حافظه ما و عصاره ادبیات فارسی خواند و عنوان کرد: گرامیداشت حافظ، تکریم شعر و ادب در جهان و هستی است. شعر حافظ طریقه عاطفه‌مندی برای پیوند خوردن با آسمان است. حافظ میراث قبل از خود را به خوبی کاویده و با کتاب ها انس داشته است.
حافظ سبب تقویت روابط فرهنگی بین ایران و بنگلادش شده است
عبدالکلام سرکار، از کشور بنگلادش در این نشست گفت: بنگلادش از زمان‌های گذشته دارای فرهنگ و تمدن ارزشمندی بوده است. مردمان این کشور از آغاز با سرزمین ایران روابط استوار تاریخی، فرهنگی، دینی و ادبی داشته‌اند. زبان فارسی تقریبا شش قرن و نیم به عنوان زبان رسمی و دولتی در سراسر منطقه بنگال رایج بود. در این مدت طولانی فرمانروایان این سرزمین در دوران مختلف ادب پرور و شعردوست بوده‌اند.
وی اضافه کرد: اوج گسترش زبان فارسی به زمان حکومت غیاث‌الدین عازم شاه می‌رسد که داستان دعوت وی از عارف و شاعر بلند آوازه ایرانی حافظ و پاسخ وی به غیاث‌الدین معروف است. حافظ در نزد مردم کشور بنگلادش از خواص تا عام چهره‌ای شناخته شده است.
سرکار با بیان اینکه حافظ شناسی در سرزمین بنگلادش به صورت‌های گوناگون ظهور کرده است، گفت: ترجمه اشعار و آثار منسوب به حافظ، نوشتن کتاب‌ها و مقالات پژوهشی درباره حافظ و عصر وی و اساسا هر چه که مربوط به حافظ است بسیار انجام شده است. به طور مثال شاعر ملی بنگلادش قاضی نذرالاسلام غزلیات حافظ را به زبان بنگالی ترجمه کرده است و بسیار از او تأثیر گرفته است. درباره خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی کتاب‌های بسیاری به زبان بنگالی نوشته شده است. نویسندگان، مترجمان و پژوهشگران بنگال زبان، با ترجمه و تألیف آثار حافظ شیرازی و یا کتاب‌هایی درباره وی، مردم بنگلادش را با آثار دانشمندان ایران زمین به ویژه خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی آشنا می‌کنند و این امر در نهایت سبب تقویت و تحکیم روابط فرهنگی و ادبی بین ایران و بنگلادش می‌شود.
وی اضافه کرد: زبان این نوشته‌ها بسیار ساده و روان است و نویسندگان سعی کرده‌اند تا با این کتاب‌ها ضمن آشنایی اجمالی مردم بنگلادش با زبان، فرهنگ، آداب و رسوم آشنایی این مردم را با ادبیات کلاسیک فارسی ایران و شعرا و نویسندگان ایرانی به ویژه حافظ فراهم کند.
به گفته سرکار، کتاب‌ها و مقالاتی که درباره حافظ نوشته‌اند از یک سو برای دوستداران ادبیات به معنای وسیع کلمه مورد استفاده است و از سوی دیگر برای دانشجویان زبان و ادبیات فارسی دانشگاه‌های گوناگون بنگلادش استفاده ویژه‌ای دارد. ادبیات کلاسیک ایران را معرفی و با اشعار حافظ شیرازی آشنا می‌کند و از این رهگذر فواید بسیار برای هر دو طرف داشته است.
وی با بیان اینکه حافظ شیرازی نه تنها در ایران بلکه نزد ادب دوستان سراسر جهان معروف است، اضافه کرد: مردم عامه به واسطه سلطان غیاث‌الدین عازم شاه از قدیم در کشور بنگلادش حافظ را می‌شناختند. حافظ در نزد مردم بنگلادش از خاص تا مردم عوام چهره‌ای شناخته شده است. از زمان قدیم تا به حال مطالعات و پژوهش‌های بسیاری درباره خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی در این سرزمین انجام شده است. امید است تعداد این آثار بیشتر شود و در کنار آن انتخاب آثار خواجه حافظ شیرازی متناسب با فرهنگ کشور بنگلادش دقت بیشتر و گزینش دقیق‌تری انجام شود.
مها مکی، ادیب و پزشک لبنانی از لبنان نیز در این دیدار با اشاره به اینکه رهبر انقلاب اسلامی ایران، حافظ را درخشانترین ستاره فرهنگ فارسی نامیده اند، گفت: حافظ فیلسوف و عارف بود و شخصیتی پررمز و راز داشت که این شخصیت شعر برای متن پنهان را ساخت و این دلیلی است که کسی نتوانست شعر حافظ را تجربه کند. شعر حافظ سرشار از زندگی است و محبوبیت دارد غزلیات او با گذشت زمان کهنه نمی شود و در درون انسان نفوذ می کند. انسانی که به خوبی توانسته درچند قرن پیش افکار خود را به صورت شعر بیان کند. کمتر کسی را می توان یافت که شعری از او حفظ نباشد و آن را زیر لب زمزمه نکند .
وی ادامه داد: شعر حافظ ویژگی‌ها و خصوصیات زیادی دارد، اما مهم‌ترین خصوصیات آن قدرت تعبیرپذیری است. تعبیرپذیری یعنی هرکسی دیوان حافظ را باز می‌کند و غزلی می‌خواند و با توجه به شرایط روحی و حال و هوای خود برداشت خاصی از شعر داشت گویی حافظ آن شعر را برای آن لحظه او سروده است.
مکی با بیان اینکه اشعار حافظ برای هر سلیقه‌ای جور در می‌آید، گفت: این علاقه‌ای که بین مردم و شعر حافظ وجود دارد شگفت انگیز است. مردم به حافظ اعتماد دارند و با او درد دل می‌کنند بی دلیل نیست که شعر حافظ ضرب‌المثل می‌شود و مردم با دیوان حافظ فال می‌گیرند و شعر حافظ در بین مردم جایگاه ویژه‌ای دارد و در خانه‌ها کنار قرآن جای دارد، نشانگر الهی بودن این شاعر است.
حافظ هم فکر تازه دارد و هم قدرت تلفیق
منوچهر جوکار، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید چمران اهواز نیز در این نشست با اشاره به ملاحظاتی در سبک سخن حافظ گفت: نیما یوشیج درجایی نوشته است، شاعری که فکر تازه دارد تلفیقات تازه هم دارد. با استناد به این سخن نیما می‌توان گفت، حافظ هم فکر تازه دارد و هم قدرت تلفیق. بسیاری از بزرگی‌ها و امتیازات حافظ نسبت به دیگران برآمده از همین قدرت تلفیق اوست.
وی با بیان اینکه از سه سطح نوع ادبی، شیوه روایت، فرم می‌توان شعر حافظ را بررسی کرد، افزود: در خصوص نوع ادبی کم نداریم غزل‌هایی که آمیزه‌ای از عرفان و حماسه و تغزل و اسطوره و تاریخ و نقد اجتماعی و دینی و فرهنگی است. در خصوص فرم هم حافظ از قدرت تلفیق بالایی بهره برده است. در غزل‌های حافظ با وجود استقلال بیت‌ها در عین وحدت موضوعی کل شعر روبه‌رو هستیم که این از مظاهر تلفیق است. حاصل این شگرد مضمون پردازی ها و مضمون سازی ها و مضمون یابی های تازه شاعر است.
جوکار اضافه کرد: در سطح شیوه روایت نیز بسیاری از هنرهای حافظ و آن شعر رندانه حافظ را می‌توان برشمرد. استفاده از تأویل و یا هرمنوتیک در شعر حافظ از این جمله است. شعر حافظ در واقع یک متن باز است و اساسا یکی از رمز و رازهای ماندگاری حافظ و اقبال خاص و عام برآمده از همین قابلیت تأویل‌پذیری است.
استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: بین غزل‌های حافظ یک رابطه و پیوند محتوایی و شکلی حکم فرماست. تکرار مضامین و واژگان خاص در غزل‌های حافظ به مثابه یک تکنیک در کار حافظ وجود دارد. منظر دیگری که ناشی از نگاه تلفیقی حافظ است در غزل‌های مدحی و نامه‌ای او نمود پیدا کرده است. برخی غزل‌های حافظ ساختارنامه دارد گویی نامه منظومی است که برای دوستی فرستاده است. بیشتر مخاطب این نامه‌ها شاه شجاع و شاه شیخ ابواسحاق آل اینجو است.
به گفته وی درغزل‌های مدحی هم آثار قدرت تلفیق حافظ را می‌توان دید که صرفا از روی تملق و مدیحه‌گویی سروده نشده‌اند و موضوعات سیاسی، انتقادی و تاریخی وغنایی و وقایع مختلفی که در شیراز اتفاق افتاده با هم تلفیق شده‌اند.
حافظ قله دست‌نیافتنی شعر فارسی است
مصطفی محدثی خراسانی، از اعضای شورای ادبی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور نیز در این نشست با بیان اینکه شیراز به برکت سعدی و حافظ و دیگر ادیبان این دیار قطعه درخشانی در ادب تاریخ ایران هست، گفت: حافظ از شاعرانی است که آوازه او از زمان حیات خودش آغاز شده است. او از پرآوازه‌ترین شاعران مشرق زمین است و و ذهن مستشرقین و علاقه مندان به حوزه ادبیات و شعر را در سراسر جهان به خود معطوف کند.
وی با اشاره به اینکه حافظ در مقطعی از نقطه عطف تاریخ شعر ما قرار دارد، اضافه کرد: حافظ تمامی میراث ادبی و فرهنگی قبل از خود و ظرایف و ظرفیت‌های شعری پیشین را یک جا گردآوری کرده و در یک جا فراخوان فضیلت‌های شعر فارسی است. او میراث چندصدساله شعر فارسی را در بهترین شکلی که تا آن زمان ارائه شده، تدوین کند و جمع‌بندی کرده است. قله‌ای را در شعر فارسی فتح کرد؛ به طوری که ما پس از هشتصد سال همواره به این قله از پایین نگاه می‌کنیم و هنوز کسی موازی آن قرار نگرفته است. هرچند به دلیل راز و رمزهای پنهان در غزلیات حافظ این قله مه آلوده و مبهم است.
محدثی خراسانی با اشاره به اینکه مردم با شعر حافظ حس آشنایی دارند، گفت: او از توانمندی‌های زبانی و حوزه‌های مفهومی شاعران پیش از خود بهره برده است. شور و امید مولانا، طرب و غنای سعدی و شک و حیرت خیام در شهر او نمایان اوست. در شعر حافظ با شاعر جهان شمولی روبه روییم که گویی شاعر تمام عصرها و نسل‌هاست.
از شعر حافظ لطیف‌تر و دلپذیرتر کسی ندیده است
دلال عباس، از پژوهگشران و مترجمان کشور لبنان نیز با اشاره به حافظ و شعر حافظ بیان کرد: حافظ نامبردار به زبان غیب، حافظ قرآن و شاعر قرآن هست و این معنی از جانمایه اشعار او پیداست . از شعر حافظ لطیف تر و دلپذیرتر کسی ندیده است. چنانچه او خود قسم می‌خورد: «ندیدم خوش تر از شعر تو حافظ / به قرآنی که اندر سینه داری»
وی اضافه کرد: حافظ، شیراز را که در آن متولد شده است و آرامگاه او در آن قرار دارد بسیار دوست می‌دارد و در وصف او می‌گوید: «شیراز و آب رکنی و این باغ خوش نسیم / عیبش مکن که خال رخ هفت کشور است»
این پژوهشگر مشهور لبنان اضافه کرد: اثر و تأثیر حافظ در کران تا کران شرق و غرب مشهود است. تأثیر او بر شاعران فارسی زبان بعد از خود و نیز شاعران عرب زبانی که از شعر او آگاهی یافته اند پدیدار است. در تحقیقی از شیخ بهایی می‌توان مضامین مشترکی بین او و حافظ یافت. به این دلیل که منبع الهام هر دو تن قرآن است. مثلا آنجا که قرآن فرموده است: ( کبر مقتا عندالله ان تقولو مالا تفعلون) همان است که حافظ می‌گوید: «حافظا می خور و رندی کن و خوش باش ولی / دام تزویر مکن چون دگران قرآن را» اثر پذیری شیخ بهایی از حافظ بسیار روشن است. خاصه آنجا که از ریاورزان و دورویان سخن می‌گوید.
وی اضافه کرد: حتی حافظ بر شاعران عرب زبان معاصر نیز اثر گذاشته است. چنانچه محمدعلی شمس‌الدین دیوانی دارد به عنوان «شیرازیات». او در مقدمه این اثر تأکید و تصریح دارد که معانی آن را از ترجمه دیوان و اشعار حافظ گرفته است.
دلال به تأثیر فراملی حافظ پرداخت و گفت: حافظ نه تنها بر شاعران شرق نظیر اعراب، هندیان و ترک زبانان تاثیر داشته است که این به علت داشتن فرهنگ و دین مشترک است، بلکه بر شاعران غرب نیز اثر گذاشته است. البته شاعری فارسی مشهورتر از خیام در نزد غربی‌ها نداریم، اما حافظ نمایان‌ترین تاثیر خود را از میان شاعران اروپایی بر گوته آلمانی دارد .گوته در یک چهارم پایانی عمر خود علاقه‌اش را به شاعران فارسی زبان نشان داد، اما به حافظ گونه‌ای دیگر نگریست .
وی اضافه کرد: گوته پس از آشنایی با دیوان ترجمه شده حافظ به آلمانی، بسیاری از معانی آن را اقتباس کرد. گوته نیز خود به بهره‌برداری مستقیم از شعر حافظ اقرار دارد، حتی ابراز تأسف می‌کند از اینکه چرا زودتر به دیوان حافظ دست پیدا نکرده است. گوته حافظ را جادوگر در بیان و مقدس در وجود می‌خواند. او شعر حافظ را به آسمانی پهناور تشبیه می‌کند و در قصیده‌ای دیگر او را به کشتی متلاطم در دریا مانند می‌کند و خودش را تخته پاره‌ای شناور بر آب می‌بیند که دریا به آسانی او را زیر و رو می‌کند. مثال از علاقه گوته به حافظ آن است که اسم کتاب خود را به تقلید از حافظ «مغنی نامه» می‌گذارد.
مردم هندوستان احترام زیادی برای حافظ قائل هستند
در ادامه این نشست سرویش تریپاتی/ف از ادیبان سرزمین هند نیز به بحث حافظ پرداخت و گفت: صحبت درباره لسان‌الغیب حافظ شیرازی بسیار دشوار است زیرا ایشان موضوع احساس عمیق قلب هستند و این مشکل زمانی افزایش می‌یابد که فردی غیرایرانی نزد ایرانیان درباره حافظ صحبت کند.
وی بیان کرد: من درباره حافظ این احساس را دارم که شعر حافظ قلب را شادتر می‌کند و شادی بیشتری را در زندگی می‌افزاید. من فکر می‌کنم که اگر فردی شعر حافظ را با لذت بخواند تغییرات روحی مثبتی در او ایجاد می‌شود و دنیای درونی آن انسان مملو از زیبایی و شادی خواهد شد. شعر حافظ زیبایی گل زندگی را به وجود انسان می‌بخشد. اکثر مردم جهان امروز تحت فشار هستند در چنین شرایطی شعر حافظ می تواند مانند یک روان درمانگر قدرتمند برای همه مردم جهان مفید باشد.
وی با بیان اینکه شعور فرهنگی حافظ چیزهای زیادی به ما می‌آموزد، اضافه کرد: شعر حافظ فرهنگ کهن ایران را به ما نشان می‌دهد. حافظ شیراز بارها و بارها عناصر فرهنگ باستانی ایران را در شعر خود به یاد می‌آورد. در کشور هندوستان مردم احترام زیادی برای حافظ و شعر حافظ قائل هستند.
تریپاتی افزود: حافظ و شعر او از یک دین و کشور خاص نیست بلکه میراث باارزش کل جهان هست. حافظ با قدرت شعر خود زیبایی موجود را در ذهن خواننده را بیشتر می‌کند؛ این کمال حافظ است. شعر حافظ ذهن انسان را به جلوه‌های خدا وفادار می‌کند. شعر حافظ داروی شگفت‌انگیزی برای شاد کردن غم‌انگیزان است. حافظ پزشکی است که ذهن انسان را از طریق شعر درمان می‌کند.
محمدرضا خالصی، پژوهشگر و شاعر اهل شیراز نیز در این دیدار به نقش ساختارهای کلامی قرآن بر شعر حافظ پرداخت و گفت: شعر حافظ تسلط خارق‌العاده او بر زبان را نشان می‌دهد که توانسته شگفت‌انگیزترین مباحث زبان را در صورت‌های مختلف با کمک نبوغ کشف کند.
وی با اشاره به نشانه‌های تاریخی از تسلط حافظ به قرآن مجید اضافه کرد: خواجه، حافظ قرآن مجید است. این رند شیرازی هرجا اشاره به قرآن‌خوانی دارد با تخلصش همراه است. تسلط حافظ به قرآن در آثار دیگران و در تذکره‌ها نیز آمده است. در شش منبع مهم قرن‌های ششم تا هشتم، خواجه را ملک قرا، ملک حفاظ و حافظ کلام مجید نامیده‌اند.
خالصی ادامه داد: اعجاز قرآن در زبان آن است و همین باعث شد که برای فهم قرآن کریم راهی جر فصاحت و بلاغت ممکن نباشد. حافظ نیز همین توجه به زبان را در شعر دارد و آن را از قرآن گرفته است.
انتهای پیام
