چگونه تاب‌آور باشیم

اصطلاح تاب‌آوری در مورد افرادی به کار برده می‏شود که در برابر فشار روانی مقاوم بوده و کمتر مستعد بیماری هستند. افرادی که دارای این ویژگی هستند، اغلب بر زندگی خود کنترل بیشتری احساس می‏‌کنند، نسبت به آنچه انجام می‏‌دهند، تعلق خاطر بیشتری دارند و در قبال عقاید و تغییرات جدید پذیرا هستند.

تاب‏‌آوری در مورد کسانی به کار می‌‏رود که در معرض خطر قرار می‏‌گیرند، اما دچار اختلالات روانی نمی‏‌شوند و زندگی‏شان چندان مختل نمی‏‌شود و اگر هم بشود، به سرعت به شرایط متعادل پیشین بازمی‌‌گردند.

افراد می‌توانند در شرایط دشوار و با وجود عوامل خطر از ظرفیت‏‌های موجود خود در دستیابی به موقعیت و رشد زندگی فردی استفاده کنند و از این چالش ‌ها و آزمون‏‌ها به عنوان فرصتی برای توانمند کردن خود بهره گیرند و از آن سربلند بیرون آیند.

ویژگی‌های افراد تاب‌آور

آگاهانه و هوشیار عمل می‌‏کنند: افراد تاب‌‏آور، نسبت به موقعیت، آگاه و هوشیارند، احساسات و هیجان‌‏های خود را می‏‌شناسند، بنابراین از علت این احساسات نیز باخبرند و هیجان‌‏های خود را به شیوه سالم مدیریت می‏‌کنند؛ از سوی دیگر احساسات و رفتارهای اطرافیانشان را نیز درک می‏‌‍کنند و در نتیجه بر خود، محیط و اطرافیانشان تأثیر مثبتی می‌‏گذارند.

می‏‌پذیرند که موانع، بخشی از زندگی هر انسان است: این افراد می‏‌دانند زندگی پر از چالش است. آن‌ها می‏‌دانند که ما می‏‌توانیم از بسیاری مشکلات اجتناب کنیم یا در برابر آن‌ها منعطف باشیم و اشتیاق خود را برای سازگار شدن با تغییرات حفظ کنیم.

دارای منبع درونی هستند: افراد تاب‌‏آور خود را مسئول شرایط خویش می‏‌دانند و برای هر مشکل، شکست و مسئله، منابع بیرونی را سرزنش نمی‏‌کنند، آن‏‌ها سهم خود را در امور زندگی، همراه با مسئولیت پذیرفته‌اند و بر این باورند که هر عملی که انجام می‏‌دهند، بر زندگی‏شان بازتابی دارد.البته واضح است که برخی عوامل نظیر بلایای طبیعی از کنترل خارج است. این افراد، همراه با تشخیص علت مسایل، قادرند با پیدا کردن راه‏ حل مؤثر بر موقعیت و آینده خود، تأثیر مثبت بگذارند.

از مهارت‏‌های حل مسئله برخوردارند: وقتی بحران پدیدار می‏‌شود، افراد تاب‏‌آور قادرند با استفاده از فنون حل مسئله، به راه‏ حل‏‌های امن و مطمئن برسند، در حالی که دیگر افراد در این موقعیت‌‌های سخت، دچار استرس زیاد می‏‌شوند و نمی‌‏توانند راه ‏حل مناسب و مفیدی انتخاب کنند.

ارتباطات محکم اجتماعی دارند: افراد تاب‏‌آور شبکه حمایتی و عاطفی محکمی دارند، چنین ارتباطاتی به آنان کمک می‌‏کند درباره‏ نگرانی‏‌ها و چالش‌‏های خود با اطرافیان صحبت کنند، از مشورت، همدلی و همراهی آن‏‌ها بهره‏‌مند شوند، راه‏ حل ‌های جدید را کشف کنند و در مجموع، از لحاظ روانی احساس قدرت و آرامش کنند.

خود را فردی قربانی، ارزیابی نمی‏‌کنند: افراد تاب‌‏آور خود را قربانی و ناتوان تصور نمی‏‌کنند. وقتی با یک بحران دست به گریبانند، همواره خود را فردی نجات یافته تصور می‏‌کنند و معتقدند که می‏ توانند بر شرایط فائق آیند.

قادرند متناسب با موقعیت از افراد متخصص، درخواست کمک کنند: افراد تاب‏‌آور هر زمان که ضرورت ایجاب کند، از منابع حمایتی تخصصی شامل روانشناسان و مشاوران متخصص، کتاب‏‌های خودیاری، مطالعه زندگینامه‌‏های افراد مهم و دیگر نتایج شامل دوستان، افراد خانواده، همسایه‏‌ها و مانند آن حمایت طلبی کرده و در صورت نیاز برای دریافت خدمات روان‌شناختی رایگان به مراکز خدمات جامع سلامت مراجعه می‌کنند.

چگونه تاب‏‌آور شویم

- افراد تاب‌‏آور شیوه استدلال و نگرش متفاوتی در مواجهه با شرایط ناگوار اتخاذ می‏‌کنند. به جای فاجعه ساختن از مشکل و گرفتار شدن در تبعات آن به خود و توانایی‌هایش توجه بیشتری می‏‌کنند. چنین فردی ممکن است یک موقعیت پُرمخاطره را یک فرصت در نظر بگیرد نه یک تهدید و در دشواری‏ها به جای اضطراب و شکست، موفقیت را تجربه کند، بنابراین تاب‌‏آوری موجب سازگاری مناسب در مواجهه با مشکلات می‏‌شود و این چیزی بیش از اجتناب ساده از پیامدهای منفی است.

- ذهنشان را طوری برنامه‌ریزی می‏کنند که بعد از هر موقعیت استرس‌آوری به دنبال رشد خودشان هستند و مثل خیلی از افراد تسلیم آسیب‌های روانی نمی‌‏شوند.

- هنگامی که با مشکلی مواجه می‌شوند، راجع به این مشکلات با دیگران صحبت می‌کنند و برای مشکل خود چاره‌جویی می‌کنند، همچنین به خاطر تخلیه هیجانی که اتفاق می‌افتد، از لحاظ روانی احساس قدرت و آرامش می‌کنند.

- خود را فردی قربانی ارزیابی نمی‌کنند و وقتی با یک بحران روبه‌رو می‌شوند، همواره خود را فردی نجات یافته تصور می‌کنند و معتقدند می‌توانند بر شرایط پیروز شوند.

- مشکلات را حل می‌کنند، نه اینکه از آن فرار کنند.

- عزت نفس خود را بالا می‌برند.

- ارتباطات خود را توسعه می‌دهند، داشتن روابط عاطفی و اجتماعی محکم عامل بسیار مهمی در سلامت انسان و تاب‌آوری به شمار می‌رود.

- نسبت به تغییرات انعطاف‌پذیر هستند.

مهین انصاری‌فرد؛ کارشناس سلامت روان معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شیراز