حفظ منافع ملی در گرو مشارکت حداکثری است / اخلاق معیار رأی دادن باشد

عصمت همتی، عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان استان اصفهان در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان، در خصوص اخلاق انتخاباتی، اظهار کرد: موضوع اخلاق، افعال اختیاری انسان است، از این نظر که متعلق خوب و بد و باید و نباید قرار می‌گیرد و وقتی مفهوم دیگری به آن اضافه می‌کنیم، مثلاً اخلاق پزشکی، در واقع حیطه اخلاق به باید و نبایدها و خوب و بدهایی که در حرفه پزشکی باید رعایت شود، محدود می‌شود و از عمومیت اخلاق صحبت نمی‌کنیم.

وی افزود: وقتی از اخلاق انتخاباتی صحبت می‌کنیم، منظور دایره خوب و بدها و باید و نبایدهایی است که برای یک کاندیدای انتخابات یا مردمی که می‌خواهند کاندیدایی را برگزینند، مطرح می‌شود. برای کاندیداها، معیارهایی همچون راستگویی، صداقت و دوری از فریب، مغلطه کردن، گمراه کردن مردم، برچسب‌ها و انگ زدن به حریفان و تخریب آنها و استفاده از جهل و نادانی برخی گروه‌ها و افراد مطرح است که راجع به هر کدام می‌توان به‌ تفصیل صحبت کرد. در هر حال مشروعیت رأی یک کاندیدا به این است که رأی خود را از طریق دروغ و فریب و استفاده از جهل به دست نیاورده باشد و همین به او اجازه می‌دهد تا به‌عنوان یک وکیل در امور مردم دخل و تصرف مشروع داشته باشد. هر قدرتی که با استفاده از دروغ و فریب و جهل به‌دست بیاید، مشروع نیست و دارنده آن نمی‌تواند حق دخالت مشروع در اموری که به وی وکالت داده شده است، داشته باشد.

عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان استان اصفهان با بیان اینکه رعایت همین مسائل می‌تواند معیاری برای انتخاب کاندیداها باشد، اضافه کرد: وقتی مردم می‌بینند یک کاندیدا برای به دست آوردن قدرت راحت دروغ می‌گوید، چگونه می‌توانند به یک فرد دروغگو اعتماد کنند و انتظار داشته باشند به وعده‌هایی که می‌دهد، عمل کند؟ بنابراین رعایت اخلاق را می‌توان چارچوبی برای انتخاب کردن نیز دانست و مردم باید به این موضوع توجه کنند. اگر کاندیدایی در حال فریب دادن است، قطعاً صلاحیت ندارد که وکیل مردم باشد و مردم نیز نباید انتظار داشته باشند که امور را سامان دهد، او فقط می‌خواهد قدرت به دست بیاورد.

همتی ادامه داد: اگر این افرادی که کاندیدا هستند و همه آنها سابقه طولانی در مدیریت‌های مختلف دارند و اصلاً یکی از شروط تصدی ریاست‌جمهوری در قانون اساسی، داشتن سابقه مدیریت کلان است، زیر بار اشتباهات گذشته نمی‌روند، کارهایی را که انجام داده‌اند منکر می‌شوند و مسئولیت کارهایی را که در رأس آنها قرار داشته‌اند نمی‌پذیرند، نشان‌دهنده این است که ضعف اخلاقی دارند و نمی‌توانند مسئولیت قبول کنند و اگر هم رأی بیاورند، باز هم از همین شیوه استفاده می‌کنند.

بیشتر بخوانید: 

• فضیلت‌سازی و اتهام‌زنی خلاف اخلاق انتخاباتی است
• محدود کردن انتخاب، مسخ انتخابات است
• اخلاق انتخاباتی، عمل کردن به اقتضای انسانیت است

وی بیان کرد: کاندیدایی که حاضر نیست صداقت داشته باشد و بگوید فلان تصمیم را گرفتم و فهمیدم غلط بود، مقصر و خائن نیستم، نمی‌خواستم به مردم صدمه بزنم، ولی به نظرات کارشناسی توجه نکردم، می‌توانستم بهتر عمل کنم و از این به بعد سعی می‌کنم اشتباهاتم را تکرار نکنم، مسلماً مردم نمی‌توانند به چنین فردی اعتماد کنند. مهم تعداد اشتباهات نیست، در این عالم به‌دلیل ضعف‌ها، نادانی‌ها، علم محدود و امور خارج از کنترل قطعاً امکان اشتباه وجود دارد، بنابراین اینکه کسی اشتباهی مرتکب شده باشد و این اشتباه عواقبی نیز داشته باشد، تا اینجا پذیرفتنی است، ولی اینکه حاضر به پذیرش آن اشتباه نباشد، به این معنا است که مشکل اخلاقی و روانی دارد، دچار خودبزرگ‌بینی و خودشیفتگی بوده، یا دروغگو و فریبکار است.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: ما متأسفانه چون در تمام حوزه‌ها با ضعف اخلاقی مواجه هستیم، در انتخابات نیز این ضعف خودش را نشان می‌دهد. بدنه جامعه دنبال خبرهای شفاهی و شنیداری هستند، صرف‌نظر از راست یا دروغ بودن این اخبار و این موجب می‌شود که بتوان از جهل مردم برای جهت دادن افکار به‌سمت یک کاندیدای خاص یا تخریب کاندیدای دیگری استفاده کرد. از طرف دیگر، کسانی که سال‌ها تصمیم‌گیر بودند و می‌توانستند مسئله‌ای را حل کنند، دو دلیل دارد که تا به حال این کار را انجام نداده‌اند، یا نتوانسته‌اند، که باید نشان دهند با چه راهکاری می‌خواهند مسائل را حل کنند و یا مسئله را درک نکرده و تصمیم اتخاذی برای آن را خطا ندانسته‌اند، که باید فاصله دیدگاه خود با مردم را مشخص کنند. برای مثال، وقتی مردم می‌گویند وضعیت اقتصادی خیلی خراب است و یک کاندیدای درد نکشیده نیز به همین گزاره اعتقاد دارد، آیا هر دو معنای یکسانی از آن برداشت می‌کنند یا این برداشت‌ها اختلاف زیادی با هم دارد؟

وی با بیان اینکه متصدیان امور فرهنگی در حوزه اخلاق کار نکرده‌اند و در حوزه آموزه‌های دینی نیز اهتمام جدی به تعلیم اخلاق نداشته‌ایم، گفت: برخی فکر می‌کنند مسلمان بودن به گفتن شهادتین و انجام بعضی از احکام عملی است، در حالی که پیامبر(ص) هدف بعثت را تکمیل مکارم اخلاق معرفی می‌کند. جامعه ما در زمینه اخلاق ضعف دارد و در شرایطی مثل انتخابات این ضعف خودش را خیلی نشان می‌دهد. عامه مردم این را متوجه شده‌اند که در کشور ما مناظره به این معنا است که کاندیداها خرابکاری‌های یکدیگر را افشا کنند، حال آنکه در اصل مناظره به این معنا است که راجع به مشکل اصلی کشور یعنی وضعیت معیشت مردم بحث شود که خراب نیست، بلکه غیرقابل تحمل بوده و فقری است که آشکار شده و کرامت انسان‌ها را خدشه‌دار کرده است.

همتی افزود: تخریب افراد با هیچ الفبای اخلاقی سازگار نیست و متأسفانه در دوره‌های پیشین انتخابات شاهد آن بودیم و اکنون نیز باید خودمان را برای شنیدن اخبار وحشتناک‌تری آماده کنیم تا عده‌ای هم بگویند وقتی همه کاندیداها همین‌طور هستند، چرا باید رأی بدهیم و سرنوشت خود را به دست یکی از این افراد بسپاریم که این خودش اثر منفی بر میزان مشارکت در انتخابات دارد.

وی اظهار کرد: در رابطه با مردم اخلاق انتخاباتی این است که هر چه را می‌شنوند، فوراً بازگو نکنند. کمترین حد دروغگویی این است که ما چیزی را بیان کنیم که فقط شنیده‌ایم. هر چیزی که شنیده می‌شود، راست نیست، بنابراین اگر بیان شود، ما نیز همان دروغ را بیان کرده‌ایم و دروغگو محسوب می‌شویم. به هر حال مردم باید صبر به خرج داده و تحقیق کنند، اینکه بگوییم رأی نمی‌دهیم، معنایش این است که نمی‌خواهیم در امور کلان کسی برای ما کاری انجام دهد، در حالی که امیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید: «لابُدَّ لِلنّاسِ مِن أَمِیرٍ بَرٍّ أَو فاجِرٍ؛ مردم به‌ضرورت باید حاکمى داشته باشند، نیکوکار باشد و یا بدکار». رأی دادن حقی است که در کشور ما از دوره مشروطه با خون به دست آمده و به این معنا است که هر کسی می‌خواهد تأثیرگذار باشد. وقتی کنار می‌کشیم، اقلیتی که نمی‌خواهیم، امور را به‌دست می‌گیرند. ما نمی‌توانیم حرف درست را بیان نکنیم و در عین حال باعث تقویت حرف غلط نیز نشویم.

اخلاق معیار رأی دادن باشد

عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان استان اصفهان اضافه کرد: طبق اصول و مبانی علم منطق، کامل نامیسر مغلطه است، اینکه ده‌ها ویژگی را برای انتخاب یک فرد فهرست کنیم و نتیجه این باشد که چون چنین کسی یافت نمی‌شود، رأی نمی‌دهیم، غلط است. انسان خواهان عالی‌ترین چیزها است، ولی وقتی عالی‌ترین‌ها میسر نمی‌شود، کمتر از عالی به میان می‌آید و انسان به چیزهایی راضی می‌شود که در حالت عادی میلی به آنها ندارد. توصیه من همیشه این است که اخلاق را معیاری برای رأی دادن قرار دهید، چون اگر کسی اخلاق را رعایت کند، می‌توان بعداً درباره وعده‌هایی که داده است، او را مورد بازخواست قرار داد و اگر کسی اهل رعایت اخلاق نیست، مشخص است که وعده‌هایش هیچ ضمانت اجرایی ندارد و بعداً می‌تواند حرف‌هایی را که زده است، منکر شود.

وی درباره رعایت اخلاق انتخاباتی از سوی مجریان و ناظران انتخابات، گفت: در قوانین انتخاباتی، یک‌سری باید و نبایدهای قانونی وجود دارد که امام(ره) می‌فرمودند احترام به قانون واجب شرعی است. احترام به قانون یعنی ناظر انتخابات نباید هیچ کاندیدایی را تبلیغ کند، رأی‌ها را جهت دهد و به نفع هیچ کدام از کاندیداها دخل و تصرف کند. ناظر انتخابات ولو اینکه قائل باشد فلان کاندیدا اصلح است و به غلط باور کرده باشد که فلان کاندیدا مورد تأیید امام زمان(عج) است و البته هیچ کدام از این‌ها درست نیست، حق ندارد و حرام است که به نفع کاندیدای خاصی فعالیت کند. کسانی که ناظر انتخابات هستند، دقیقاً باید در چارچوب وظایفشان عمل کنند که خود یکی از مفاهیم بزرگ اخلاقی است. اگر کسی ناظر می‌شود و به صلاحدید خودش فکر می‌کند که لازم است کاندیدای خاصی را تقویت کند تا از رقبایش عقب نماند، باید بداند که دینش را برای دنیای دیگران فروخته است. خسران‌کرده کسی است که دینش را برای دنیا بفروشد و بدتر از او کسی که دینش را برای دنیای دیگران بفروشد. قانون چارچوب وظایف را تعیین کرده است و عمل کسی شرعی محسوب می‌شود که چارچوب‌ها را به‌درستی رعایت کند.

صداوسیما سوگیری نداشته باشد

همتی درباره رعایت اخلاق انتخاباتی در صداوسیما، اظهار کرد: صداوسیما سرمایه عمومی محسوب می‌شود و مدعی رسانه ملی بودن است، یعنی منافع ملی باید اولویت اول و آخر آن باشد. منافع ملی در حال حاضر ایجاب می‌کند که صداوسیما سوگیری نداشته باشد. زمان حاضر با 15 سال پیش متفاوت است، آن زمان صداوسیما می‌توانست بدون اینکه کسی زیاد متوجه شود، به افکار جهت بدهد، ولی اکنون با وجود این همه رسانه و فضای مجازی و ناقد و منتقد و انواع انتخابات‌هایی که در سراسر دنیا برگزار می‌شود و همه از آن خبر دارند، فقط اعتماد عمومی را سلب می‌کند و نتیجه این می‌شود که اگر حرفی هم درست باشد، کسی گفتن آن را از صداوسیما نمی‌پذیرد و این فاجعه است، اگر اعتماد ملی که سرمایه اصلی صداوسیما محسوب می‌شود، از دست برود و مردم به این نتیجه برسند که برای تصمیم‌گیری درباره حرف‌هایی که می‌شنوند، باید به منابع دیگری رجوع کنند. بنابراین صداوسیما در جهت فلسفه‌ای که برای آن تعریف شده است، شکست قطعی می‌خورد.

وی ادامه داد: امام(ره) اوایل انقلاب می‌فرمودند صداوسیما باید دانشگاه باشد، یعنی محلی برای دانا و فرهیخته کردن افراد باشد و این وقتی ممکن است که خودش سوگیری منفعتی نداشته باشد. البته گاهی افراط می‌شود و برخی فکر می‌کنند در پس هر برنامه‌ای سوگیری وجود دارد، ولی این حرف درستی است که بی‌اخلاقی در حوزه رسانه ملی یعنی به‌طور آشکار و پنهان، کاندیدایی که به هر دلیلی مطلوب گروهی است، از امکانات استفاده کند تا در نهایت بتواند بر سایر رقبا چیره شود. صداوسیما از بودجه عمومی استفاده می‌کند و به رسانه ملی مشهور است، بنابراین باید منفعت ملی و همگانی را رعایت کند. در حال حاضر منفعت ملی یعنی اینکه مردم را به شرکت در انتخابات ترغیب کنیم، ولی در عین حال اجازه بدهیم خود آنها متوجه شوند که کدام یک از کاندیداها می‌توانند گره مشکلات را باز کنند. حتی اگر مردم دچار اشتباه شوند، این اشتباه از صد صواب اولی‌تر است، به‌دلیل اینکه مسئولیت اشتباهشان را می‌پذیرند و در دوره‌های بعد تصحیح می‌کنند، ولی حتی اگر بنا به نظر خودمان بهترین گزینه را به مردم تحمیل کنیم، نتیجه‌اش دلسردی و رشد نکردن است و مردم هیچ وقت نمی‌توانند اشتباهاتشان را تصحیح کنند. در نهایت، اقلیتی برای اکثریت تصمیم‌گیر می‌شوند که فاجعه است.