تواضع و خضوع در قرآن

به گزارش ایکنا از فارس، حجت‌الاسلام‌ والمسلمین علیرضا حدائق، مدیرعامل بنیاد مهدی موعود فارس و مسئول حوزه علمیه منصوریه شیراز‌ امروز، 6 اردیبهشت در منبر مجازی خود با بیان اینکه یکی از معارف در قرآن، بحث تواضع است، اظهار کرد: موقعیت‌ها و فرصت‌هایی که خدا در اختیار انسان قرار داده است نباید سبب خودبینی و خودبرتربینی شود. یک جمله‌ای را خدمت شما عزیزان عرض کنم آنچه خداوند به هر کسی مرحمت و تفضل فرموده، از ثروت و زیبایی، مقام، موقعیت، دانش، تمام این فرصت‌‌هایی که در اختیار انسان‌هاست، این‌‎ها همه دلیل بر امتحان الهی است. ما نمی‌‎توانیم بگوییم چون لایقیم، خدا به ما ثروت داده است؛ چون لایقیم و شایسته‌ایم، خدا به ما سواد داده است. این‌ها آزمون الهی است، خدا به فرعون هم قدرت دارد. خدا به قارون هم ثروت داد. معاویه هم قدرت پیدا کرد. این امکانات، دلیل بر محبوبیت نیست، دلیل بر آزمون الهی است.

در آیه‌ 63 سوره‌ مبارکه فرقان خداوند ویژگی‌هایی را برای بندگان راستین خود نام می‌برد که یکی از آن ویژگی‌ها: «الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا». این‌ها با تواضع و فروتنی، با مردم روبه‌رو می‌‌شوند است. در برخوردشان با مردم، تکبر ندارند. وجود مقدس رسول‌الله که مرحوم فیض، در مهجةالبیضاء، جلد ششم روایتی را نقل می‌کند که پیامبر فرمود: «مَالِیَ لَا اَرَی عَلَیْکُمْ حَلَاوَةَ الْعِبَادَةِ». پیامبر می‌فرماید چه شده است که من در شما نمی‌بینم شیرینیِ عبادت را و آن حلاوت عبادت را؟ چون ارتباط با خداوند، نماز، تلاوت قرآن، روزه‌داری، این‌ها باید شیرینیِ خاص خودش را به همراه بیاورد. اگر خدایی ناخواسته، کسی از عبادت، احساس خستگی و سردی می‌کند، باید علتش را پیدا کرد.

به پیامبر عرض کردند: «قَالُوا وَ مَا حَلَاوَةُ الْعِبَادَةِ؟» حلاوت عبادت در چیست؟ و چگونه بدست می‌آید؟ پیامبر فرمود: «قَالَ التَّواضُعُ: حلاوت عبادت، در فروتنی و تواضع است». ما در برخوردمان با مردم، دیگران را کوچک نشماریم. در یک جمله‌ای آقا علی علیه‌السلام می‌فرماید: خداوند، بندگان خوب خودش را در مردم پنهان است: «وَ أَخْفَی وَلِیَّهُ فِی عِبَادِهِ فَلَا تَسْتَصْغِرَنَّ عَبْداً مِنْ عَبِیدِ» هیچ‌گاه به بنده‌ای از بندگان خدا، به دیدِ پستی و حقارت ننگرید. «فَرُبَّمَا يَكُونُ وَلِيَّهُ وَ أَنْتَ لاَ تَعْلَمُ » یک وقت می‌‌بینید همان کسی که شما به دیدِ حقارت به او می‌نگرید، ولیّ خداست و شما بی‌خبرید. همان کارگرِ ساده، همان مأمور بی‌سواد، همان آبدارچی، همان نیرویی که شاید در جامعه از نظر اشتغال و جایگاه اجتماعی، مقام پایینی دارد اما درِ خانه‌ خدا، از بسیاری از مسئولان و بزرگان جامعه، بالاتر و والاتر باشد. از نظر ما، مقام او پایین است اما از دیدگاه الهی می‌بینید رتبه‌ بسیار عالی دارد. لذا چون نمی‌دانیم که ولیّ خدا کیست، در آموزه‌های دینی داریم که با همه، با احترام و با فروتنی برخورد کنیم.

در این آیه‌ شریفه، جزء بالاترین افتخار برای یک انسان، بندگیِ خدا است. عِبَادُ الرَّحْمَنِ، به عنوان اوج افتخار است برای یک انسان. لذا ما در تشهد نماز هم قبل از شهادت به رسالتِ پیامبر، شهادتِ به عبودیت پیغمبر داریم. اصل افتخار برای پیغمبر، بندگی است: «وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ». اعتراف می‌کنیم پیامبر، بنده بود و بعداً رسول شد. در این آیه هم خدا می‌فرماید: «وَ عِبَادُ الرَّحْمَنِ»، بندگان خوب خداوند. که این یک افتخار بزرگی است. و قطعاً رفتار انسان‌ها، بیانگر شخصیت انسان‌هاست. انسان‌هایی که در رفتارهای عمومی‌شان، رفتار شایسته‌ای دارند. این رفتار شایسته، شخصیت آن‌ها را تبیین می‌کند.

با توجه به اینکه اسلام، دین جامع و کاملی است و جامع تمام سعادت‌های بشری است، برای حتی راه رفتنِ انسان‌ها هم قرآن برنامه دارد. در این آیه‌ شریفه، قرآن می‌فرماید: «الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا». بندگان شایسته‌ خدا، حتی روی زمین، با تواضع حرکت می‌کنند. یعنی تکبری ندارند. گاهی اوقات بعضی‌ها چنان متکبر شده‌اند که مثل این‌که زمین زیر پای آن‌ها می‌خواهد به صدا دربیاید.
ایمان و اعتقاد انسان، سبب می‌شود که انسان‌ها را در این زمینه‌ تواضع کمک کند. و تواضع، نشانه‌ی بندگی است و عجیب این است که در همین آیه‌ شریفه هم خداوند به عنوان نخستین نشانه‌ی بندگیِ حضرت حق از او یاد می‌کند.که این عبادت‌های ما، نماز شب‌های ما، تلاوت قرآن ما، ببینید ما را چه قدر به تواضع نزدیک کرد. حالا بنده، استاد هستم، ثروتمندم، جایگاهی دارم، مدیرم، در برابر بندگان دیگرِ خدا که شاید از نظر بعضی از این اعتبارات، پایین‌ترند، غرور پیدا نکنم.

این نرمی و وقار، جزء یکی از بارزترین صفات مؤمنین است که خداوند تواضع را نسبت به همه‌ مردم لازم می‌داند. «يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا». «عَلَى الْأَرْضِ» اطلاق دارد؛ یعنی هر کجای زمین این‌ها حرکت می‌کنند، با تواضع است. بنده در هر جای عالم که بروم، بله، نسبت به افراد دیگر هم که مسلمان نیستند، با تواضع برخوردکردن، یک نشانه‌ ارزشمند اخلاقی است. ما در رفتارمان باید اسلام را به دیگران هم نشان بدهیم. و موارد فراوانی داریم کسانی که به واسطه‌ تواضع مسلمان‌ها و فروتنیِ یک مسلمان راستین، جذب به اسلام شده و علاقه‌مند به اسلام شده. اینکه برخورد شایسته‌کردن با افراد، سبب تحول آن‌ها می‌شود.

و نکته‌ دیگر، قطعاً مدارا و حلم و حوصله، از نشانه‌های مؤمنین است. تواضع باید در عمل باشد. قرآن می‌فرماید: «يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا». این‌ها در عمل نشان می‌دهند که چه انسان‌های متواضعی هستند. با این روایت، من بحث را در این قسمت به پایان برسانم که وجود مقدس علی‌ علیه‌السلام می‌فرماید: «ثَمَرَةُ التَّواضُعِ المَحَبّةُ»: نتیجه و خروجیِ تواضع، محبت است که مردم به انسان علاقمند می‌شوند و محبت‌ها گسترش پیدا می‌کند. «وَ ثَمَرَهُ الكِبرِ المَسَبَّةُ»: نتیجه‌ تکبّر و غرور و نخوت، خود را از دیگران برتر دانستن، المسبّة، ناسزاگوییِ مردم است. و ما می‌بینیم افرادی که متکبّرند و مردم از این‌ها متنفر، و افرادی که متواضع‌اند و مردم به این‌ها علاقه‌مند. ان‌شاءالله این فضیلت ارزشمند اخلاقی، تواضع را هم، بتوانیم بهتر و بیش‌تر از گذشته، در رفتار و گفتار خودمان نسبت به دیگران توسعه بدهیم،