قربان و نفس اماره‌ای که ذبح می‌شود

عید قربان از اعیاد شریف مسلمانان است که در روایات به آن «یوم‌النحر» و «یوم‌الاضحی» گفته می‌شود، این عید از نگاه اهل‌بیت(ع) بسیار مهم است تا آنجا که فرمودند: «صَْلاةُ الْعِیْدِینِ فَریضَةٌ؛ نماز عید فطر و قربان واجب است».

عید قربان فلسفه‌‌های متنوع و متعددی را با خود به همراه دارد که در نقطه‌ای کانونی به هم می‌رسند. این نقطه «تقرب به خداوند» است که در این گفتار به پاره‌ای از آنها اشاره می‌‌کنیم.

باطن و روح عید قربان در چنین روزی به این معنا است که انسان، نفس اماره و شیطان درون خود را در برابر خداوند قربانی کند، انسانی که گرفتار هوای نفس، خودخواهی و دنیاطلبی است، نمی‌تواند راه کمال را طی کند؛ به همین دلیل گفته‌اند که عمل حضرت ابراهیم‌(ع) نماد قربانی کردن نفس اماره و شیطان درون در برابر خداوند و نماد موحد خالص است.

انسانی که همه چیز را از آن خدا دانست و جمله «انا‌لله‌‌ و‌ انا‌الیه‌ راجعون» را برای خود ملکه قرار داد، ایثار، فداکاری و گذشت برای او آسان خواهد گشت و در مواجهه با امتحان‌های الهی، مشکلی در انتخاب راه صحیح نخواهد داشت.

قربانی کردن هم در برابر خداوند راستین و هم در برابر خداوند دروغین (بت‌ها) وجود دارد، امروزه نیز بت‌پرستان در برخی کشورها مثل هند، برای بت‌های خود جهت رسیدن به اهدافی قربانی می‌کنند حتی گفته شده است برخی افراد بت‌پرست به طور مخفیانه فرزند خود را برای خدایان دروغین قربانی می‌کنند و این امر رسالت موحدان را سنگین می‌کند.

اعمال روز عید قربان

غسل، اذکار مخصوص، نماز عید، قربانی کردن و... از اعمال مستحبی عید قربان است و برای افرادی که در این ایام به حج مشرف شده‌اند، اعمالی مثل قربانی کردن، حلق و تقصیر واجب می‌باشد. یکی از مهم‌ترین اعمال اعیادی مثل عید قربان یاد خدا است و به این مسئله در روایات نیز بسیار تأکید شده است. اعیاد باید نقطه پرش و اوج‌گیری بندگی برای رسیدن به تعالی و کمال باشد، اما متأسفانه جوانان ما از این مباحث غافل هستند که باید به خود بیایند و از عمر خود به خوبی بهره برند.

قربانی، هر عملی که انسان رابه خدا نزدیک می‌کند و ذبح گاو یا گوسفند و یا نحر شتر در روز عید قربان یا روز‌های بعد را گویند. قربانی، عبادت خالصانه‌ایی است که باعث نزدیک شدن انسان به خدا می‌شود که هدف اصلی از این کار نشان دادن میزان تقوا است چرا که خدا نیازی به گوشت و خون قربانی ندارد، چنانچه می‌فرماید: «وَالْبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَكُمْ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ لَكُمْ فِيهَا خَيْرٌ ۖ؛ شتر را خداوند برای شما از شعائر قرار داده است» (حج/۳۶) آنچه از این آیه بر می‌آید رسیدن به مدارج بالای تقواست.

قربانی رمز ایثار و از خودگذشتگی است، دادن داشته‌ها در راه معبود و از طرفی تسلیم شدن در برابر دستورات خداوند چنانچه ابراهیم تسلیم فرمان خدا برای قربانی کردن اسماعیل شد. قربانی حیوان، نشانه ذبح کردن بعد حیوانی انسان است و برای رسیدن انسان به کمال باید اول نفس حیوانی خود را کشت و دنبال هوا و هوس نرفت، لذا بدل ذبیحه یا همان جایگزینی ۱۰ روز روزه برای افراد ناتوان در انجام قربانی نشانه این است که اگر قدرت کشتن نفس حیوانی خود را نداشته باشد پس با روزه گرفتن مقام حیوانیت را تضعیف کند.

سنت ابراهیمی

قربانی یک سنت ابراهیمی است کسی که قربانی می‌کند به ابراهیم(ع) تأسی کرده و با گذشتن از مال خود میزان تسلیم و اخلاص خود را به نمایش گذاشته و یا فداکاری‌های آن حضرت را احیا می‌کند، زمانیکه اسماعیلش را برای قربانی به مسلخ عشق ببرد و تسلیم فرمان الهی گردد. قربانی کردن یعنی از بین بردن حرص و طمع نسبت به امور مادی که قربانی کننده با تمسک به تقوای الهی گلوی دیو سرکش و نفس حیوانی را از وجود خود می‌برد و هر آنچه غیر خداست از خود دور می‌کند.

یکی از فلسفه‌های قربانی کمک به نیازمندان است که در این میان باید حداقل یک سوم قربانی را بین محرومین و یک سوم را بین سایر مردم تقسیم کرد تا محرومان و مردم از آن منتفع شوند چنانچه پیامبر(ص) می‌فرماید: «خداوند قربانی را مقرر داشت تا فقرا و مساکین از گوشت آن استفاده کنند و در حقیقت گشایشی در امور معیشتی محرومین گردد».

مسلمانان باید قدر و ارزش اعیاد اسلامی (عید قربان، فطر، غدیر) را بدانند همان‌طور که در مورد عید فطر از امیرالمؤمنین‌(ع) بیان شده است: «إنّما هو عيد لمن قبل اللَّه صيامه و شكر قيامه؛ همانا این عید برای کسی عید است که خداوند روزه او را قبول کرده و قیام او را شکرگذاری کند». در عید قربان نیز همین گونه است، یعنی کسانی که در این دهه ذی‌الحجه عبادات مستحبی انجام داده‌اند، در چنین روزی، برای آنها عید محسوب می‌شود و ابراهیم‌وار، بت نفس‌اماره خود را قربانی کرده‌اند.